भांगरभूंय | प्रतिनिधी
लोककला म्हळ्यार आमच्या पुर्वजांनी आमचे खातीर राखून दवरिल्लें संस्कृतीक दायज. गायन, वादन, नृत्य, नाट्य ह्या कलां मदीं संगिताक चड म्हत्व फावो जाता, कारण ह्या सगळ्या कलांक मानाचें स्थान दिवपाक ताची म्हत्वाची भुमिका आसा. संगीत आनी गायनाचो एक आगळोच आविश्कार म्हळ्यार भजन, जातूंतल्यान गीत – संगिताचो मिलाप आनी देवाची भक्ती जाता. गोंयांत खूब आदीं सावन भजनाची परंपरा आसा, पुर्तुगेज येवचे आदीं सावन. ह्या भजन कलेचें संकलन आनी दस्तावेजीकरण खूब उसरां जावंक लागलें. हे नदरेन प्रकाश द. नायक हांचें ‘साग्रसंगीत’ हें पुस्तक म्हत्वाचें थारता. भजनाची शास्त्रीय वळख वा गोंयांत भजनाचो इतिहास सांगपाचें टाळून, लेखक गोंयांत भजन संस्कृतायेचें मुळावण घालपा पसून ताची समृद्ध वाड जावचे खातीर ज्या कलाकारांनी योगदान दिलां, तांची सविस्तर वळख करून दिता.
पुस्तकांत सांगिल्ले भजनी कलाकार दोन वांट्यांनी घालूं येतात– एक जे भजन गायताले आनी दुसरे, वाद्यवृंद. चडशे कलाकार संगीत नाटकांनी काम करपी, जाका लागून तांचे कडेन गीत– संगिताचें मुळावण आसलें. तांच्या मदले खुबशे कलाकार आतां स्वर्गवासी जाल्यात. पूण तांणी भजन परंपरेक दिल्लें योगदान लेखकान स्वता तकालस घेवन एकठांय करून आमचे मेरेन पावयलां. कलाकारां विशीं विस्तारान सांगचे आदीं लेखकान ‘भास, भासशास्त्र आनी गोंयचें लोकसंगीत – भजन’ ह्या माथाळ्या खाला भजन कलेचो सामान्य इतिहास थोडेभितर सांगला. “देवाची भक्ती करपाच्या निमतान देवळांत ‘राती’ मनोवप आनी राती मनोवपा खातीर भजन कळपाक जाय आनी तेखातीर भजन शिकपाकूच जाय…” (पा. 18)
मनोहरबुवा शिरगांवकार हे त्या काळा वयले फामाद भजनी कलाकार. भजनाचे स्वताचे अशे खाशेले ‘मनोहारी शैली’क लागून अंत्रूज म्हालांतल्या खंयच्याय देवळाच्या उत्सवाक ते आनी तांचे पट्टशिष्य दत्ताराम नायक वळवयकार वांगडाच आसताले. ईशस्तवना पासून भैरवी मेरेनची तांची भजनाची पद्धत म्हळ्यार संगिताचो एक आगळोच आविश्कार आसतालो – ईशस्तवन आनी गळ्यांत पखवाज घालून 15 ते 20 प्रकारांनी वेगवेगळे तरेन गायिल्ले ‘रामकृष्ण हरी’च्या गजराक लागून. भजन शिकयतना रागांतले बारकावे, वाद्यां वाजोवपाची तरा, भजन गावपाची तरा अश्यो गजाली ते शिकयताले. भजनांत तांचो सांगाती नरहरी वळवयकार. भजनाचे मैफिलींत दोगांय एकमेकांच्या फाटोफाट अभंग सादर करताले. बापूय नट आशिल्ल्यान नाटकांतल्या अभिनय आनी गायनाचे धडे तांकां मेळ्ळे. अभिनयांत साफल्य मेळटकूच तांणी गायनांत आपले पांय रोमले. मनोहरबुवांच्या मरणा उपरांत नरहरी भाऊन “आतां शिलेदारांनी ही पावनखींड राखूंक जाय” (पा. 35) हे भावनेन तांच्या ‘मनोहारी भजन बाजा’ची परंपरा मुखार व्हेली.
‘गोव्याचे स्वरराज’ अशी त्या काळार जांकां लोक वळखताले, ते दत्ताराम वळवयकार मनोहरबुवांचे पट्टशिश्य. तांची पुराय वळख लेखकान दोन वांट्यांनी सांगल्या. संगीत तांच्या रक्तांतल्यान घोळत ओंठावेल्यान भायर सरतालें. घराब्याचें पोट भरपाक रेंव काडप, विड्यो बांदप, हातमागाचेर धागे विणप अशीं शारिरीक कामां करतना ते गायनाचो रियाज करताले. भजन सादरीकरणांत आडखळी दिसूंक लागल्यो तेन्ना तांणी शास्त्रीय संगिताचो अभ्यास केलो.
बालाजी कामत ह्या कलाकारान आपणाले कारकिर्दींत अभिनय आनी संगीत कलेची सेवा व्हडा उमेदीन केल्या. मामा जगन्नाथ कामत आनी मनोहरबुवांकडल्यान नाटकांतलो अभिनय आनी गायनाचे ज्ञानाक लागून सं. सौभद्र, सं. मत्स्यगंधा, आनी हेर संगीत नटकांनी तांणी केल्ल्यो भुमिका लोकांनी वाखाणल्यो. मुखार ते मनोहरबुवां वांगडा भजनी कार्यावळींनी वांटेकार जावंक लागले. मनोहरबुवांच्या वांगडा बसून भजन सादर करपी आनीक एक व्यक्ती म्हळ्यार पं. रामनाथ मठकार. पिरायेच्या धाव्या वर्सा सावन ते संगीत नाटकांनी भुमिका करताले. मनोहरबुवां वागडा कितल्याशाच भजन मौफिलींनी ते वांटेकार जाल्यात. चवथी वेळार मठकाराचें भजन जातलें तेन्नाच गणेश विसर्जन जातलें असो कांय भाविकांनी धरिल्लो हट्ट, हें तांच्या गाण्याचें साफल्य म्हणूंक जाय. मनोहरबुवा शिरगांवकारां उपरांत ‘मनोहारी भजन’ मुखार व्हरप्यां मदलो एक म्हळ्यार पं. सोमनाथबुवा च्यारी. भजना वांगडा तांणी वाद्यां वाजयल्यांत आनी शिकयल्यांतूय बी. वेळा – काळाचें भान दवरिनासतना तांणी संगितांतूच आपली पुराय जीण व्यस्त दवरली.
भजन सादरीकरणांत म्हत्वाचें वाद्यवृंद. त्या काळावेलें गाजिल्लें वाद्यवृंद म्हळ्यार माशेलांतले आमोणकार भाव – तबलजी गोविंद आमोणकार, पेटी वादक वसंत आमोणकार आनी व्हायोलीन वादक रामकृष्ण आमोणकार. घरांत संगिताचें वातावरण आशिल्ल्यान ह्या भावांचीं पावलां आपशींच संगिता वटेन वळ्ळीं. वाद्यवादनाचें प्रशिक्षण घेतले उपरांत तांणी परंपरे प्रमाण आपली ही कला हेरांकूय शिकयली. अशेच तरेचे आनीक एक कलाकार म्हळ्यार पेटी वादक नाना शिरगांवकार – मनोहरबुवांचो व्हडलो पूत. तांचो पेटी वादना वटेन चड कल आसलो. पं. जितेंद्र अभिषेकी धरून शौनक अभिषेकी मेरेन भारतांतल्या फामाद शास्त्रीय गायकांक तांणी पेटयेची साथ दिल्या. पिरायेच्या चवथ्या – पांचव्या वर्सा सावन नंदकुमार पर्वतकार तबलो वाजोवंक लागले. घरचे गरीब परिस्थितीक लागून ते फुडलें शिकप घेवंक पावले ना. पूण घराण्याची संगीत परंपरा तांणी नक्कीच मुखार व्हेली. 1953 वर्सा मडगांवां दिंडेक भजनाक दिल्ली साथ पळोवन मनोहरबुवान तांकां आपणाल्या भजनी पंगडांत आस्पावन घेतलो. उपरांत
1961 वर्सा गोंय मुक्त जातकच पणजी आकाशवाणी केंद्राचेर तांणी तबल्याची साथसंगत दिली.
तशें पळोवंक गेल्यार अंत्रुजेंतल्या ह्या भजनी कलाकारांची वळख गोंयाक जावंक पावली ती मनोहरबुवांकच लागून. ज्या काळार लोकांची अर्थीक परिस्थिती चवथी यत्ते मुखार शिक्षण घेवप कठीण आसली, त्या काळार गोंयचो सुपुत्र मनोहरबुवा शिरगांवकार सक्त गरज म्हण गांवच्या तरणाट्यांक भजन-गायन-वादन शिकयता, सैमीक देण लाबिल्ल्या कलाकारांक आपल्या भजनी पंगडांत आस्पावन घेवन तांच्या कलेक पोसवण दिता. “साग्रसंगीता’च्या रुपान गोंयच्या भजन कलाकारांची दुर्मीळ अशी इतिहासीक संहिता वाचप्यांच्या हातांत पडटा ताका समेस्त भजनप्रेमी मना-काळजांतल्यान येवकार दितले हातूंत दुबाव ना.” (पा. 11) आयज 21व्या शेंकड्यांत पारंपारीक संगिताच्या संवर्धनाची गरज उप्रासल्या. आमच्या पारंपारीक लोकवेद आनी लोककलांतल्यान तत्कालीन समाजजीण व्यक्त जाल्या. ‘दार नाशिल्लें चार वण्टींचें मातयेचें घर’ म्हणटासतना लेखक एका काळार मनशाच्या घरची स्थिती आनी ताच्या समाजीक, अर्थीक स्थितीचेर उजवाड घालता. जें संगीत मनीसजातीच्या शेवटा मेरेन नक्कीच उरतलें, ताचो उगम आनी प्रवाह आमी फुडाराच्या पिळगेक कळोवंक शकनात जाल्यार तें आमचें दुर्दैव. निदान संगीत आनी गायनाच्या विद्यार्थ्यांक हें पुस्तक खऱ्यांनीच वरदान थारतलें हातूंत दुबाव ना. (पा. 8)
शुभा बरड वेलींगकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
