सर्ती जाहीर करतनाच परिक्षकांचींय नांवां जाहीर करचीं

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

परिक्षण करपाची जापसालदारकी घेता जाल्यार ती पुराय तरेन घेवची. परिक्षकांचो निर्णय अंतीम ह्या नेमाच्या आडोसाक लिपचे न्हय.

हालींच्या दिसांनी सर्तीच्या निकाला संबंदांत जायत्यो चर्चा आयकुपाक मेळटात. ताका कारणूय तशेंच आसा. नाटकाचें ज्ञान आनी समज आशिल्लो प्रेक्षक पुराय सर्त पळयता तेन्ना ताका निकाला विशीं मात तरी अदमास येताच. पयल्या नंबरा वयलें नाटक दुसऱ्या, दुसऱ्या नंबरा वयलें पयल्या नंबरार आयल्यार तशें व्हडलेशें न्हय, पूण जें नाटक नंबरांतूच आसना ताका पयलो नंबर मेळ्ळ्यार तो चर्चेचो विशय थारता.

हालीं एके सर्तींत एक नाटक पयल्या नंबराचेर आयिल्लें आनी ताच्या दिग्दर्शकाक मात सरळ प्रमाणपत्र. दिग्दर्शक हो नाटकाचो कॅप्टन. ताचेच कल्पकतायेक लागून नाटक प्रेक्षका मेरेन पावता. नाटक उत्कृश्ट जाता आनी ताच्या दिग्दर्शका कडेन मात आडनदर जाता. हें कशें? ह्या हुमाण्याची जाप सोदतले जाल्यार परिक्षकांची निवड खंयच्या तत्वाचेर जाता ताचो सोद घेवचो पडटलो.

खंयचेय सर्तींत 15 नाटकां जातात अश्या हिशोबान गणीत करुया. एका नाटकांत कलाकार आनी तंत्रज्ञ धरून सरासरी 15 कलाकार आसतात. म्हणल्यार 15 नाटकांनी 225 कलाकार व्यस्त आसतात. ह्या 225 जाणांक सोडून परिक्षक वेंचचे पडटात. अश्या वेळार आयोजक संस्था ह्या 225 सोडून भायर आशिल्ल्यांक नाटकाचे परिक्षक म्हूण हाडून बसयतात. फाटल्या कांय वर्सांतलो हो प्रकार नदरेंत भरता.

सर्तींत वांटो घेतिल्ले कांय दिग्दर्शक नाटका विशीं प्रशिक्षण घेतिल्ले आसतात. ते आपली कल्पकताय वापरून सर्तीचे माचयेर वेगवेगळे प्रयोग करतात. हे प्रयोग ते गांवचे हौशी माचयेर करपाक शकनात. कारण हौशी माचयेच्यो कांय मर्यादा आसतात आनी प्रेक्षक लेगीत वेगवेगळे प्रयोग पचोवपाचे तांकीचे आसनात. ते खातीर ते दिग्दर्शक आपल्या प्रयोगां खातीर सर्तीचे माचयेचो वापर करता. वेगळ्या इझमांत (नाट्यशैली) ते दिग्दर्शक लेखकाचें नाटक वेगळ्या दृश्टीकोनांतल्यान प्रेक्षकां मुखार दवरतात. तांच्या नाटकांचें परिक्षण करपाची तांक नाशिल्ले परिक्षक म्हणून कदेलांचेर बसले जाल्यार त्या दिग्दर्शकांचेर निश्चीत अन्याय जातलो. अशें जालें जाल्यार माचयेर आमकां नवे- नवे प्रयोग पळोवपाक मेळचे नात. कारण ते दिग्दर्शक परिक्षकांक आवडटलें, अशेंच नाटक करपाचो विचार करतले.

नाटकाचें म्हत्वाचें आंग म्हणल्यार रस. कितल्या परिक्षकांक आठ (शांत सोडून) रस खबर आसा? रसनिश्पत्ती कशी जाता हे कितल्या परिक्षकांक खबर आसतलें काय? नाटकाचे मूळ पांच घटक, जाचे वरवीं नाटक उबें जाल्लें आसता, ते खंयचे घटक आनी तांचो उद्देश कितें, हें कितल्या परिक्षकांक खबर आसतलें, हाचो दुबाव येता. कारण नाटक म्हणल्यार फकत एक सादरीकरण न्हय, तें एक शास्त्र. हें शास्त्र कितल्या परिक्षकांक खबर आसा?

नाटक म्हणल्यार एक कविता. नाटक जशें समजून घेता तशें तें आकार घेता. तें सादर करपाची एकूच पद्दत आसपाक शकना. तें वेगवेगळे तरेन सादर जालें जाल्यारूच त्या नाटकाचो दर्जो तिगून उरतलो. ना जाल्यार त्या नाटकाची झॅरॉक्स वा फोटो कॉपी आमकां परतून- परतून माचयेर पळोवपाक मेळटली.

एकादी संस्था वा एकादो दिग्दर्शक नाटक हातांत घेता आनी तें माचयेर सादर करता तेन्ना एके व्हड प्रक्रियेंतल्यान कलाकार वतात. हे प्रक्रियेंत ते नाटकाच्या सगळ्या आंगांचो बारीकसाणीन विचार करतात. दरेक हालचाल मेजून मापून थारायतात. दोन संवादां मदलो अव्यक्त संवाद लेगीत ते प्रेक्षकां मेरेन पावोवपा खातीर धडपडटात. हे सगळे जाणकार सर्तीच्या नाटकांनी काम करतात, उरतात ते सगळेच जाणकार म्हणप समा जावचे ना. तोंडाक रंग लावन माचयेर चडूंक नाशिल्लो एकूय गोंयकार मेळप तसो कठिणूच. हाचो अर्थ ते सगळेच जाणकार असो जायना. चडशे तातूंतलेच तीग जाण 225 कलाकारांचें आनी नाटकाचें परिक्षण करतात.

दिग्दर्शकाची जी गजाल तीच गजाल हेर तंत्रज्ञ कलाकारांची. सांगपाचें जाल्यार उजवाड येवजण करपी कलाकार माचये वयल्या काळखाचो चडांत चड कसो वापर करपाक मेळटलो हाचो विचार करता. उडवाड येवजण म्हणल्यार माचयेर चकचकीत उजवाड ही संकल्पना आतां फाटीं पडल्या. ह्या काळखाचो विचार परिक्षक खऱ्यांनीच करता? माचयेर येवपी रंगीत उजवाडाचो अर्थ कळटलो जाल्यार मुळांत रंगांचो सांकेतीक अर्थ कळपाक जाय. बरो दिसता म्हूण तांबडो, निळो रंग मेळत थंय वापरप हाका उत्कृश्ट उजवाड येवजण म्हणूं येता? 

पार्श्वसंगीत करपी कलाकार नाटक घरांतले चडांत शांततायेचो वापर करपाचो यत्न करता. परिक्षक हे शांततायेचो विचार करतात, काय कानार सादपी संगिताचो विचार करता? कसलोय आवाज, मागीर तो पंख्याचो आसूं, गडगडत वचपी डब्याचो आसूं वा रातकिड्यांचो आवाज आसूं, नाटका खातीर तें संगीत आसता. एक बरो पार्श्वसंगीत करपी कलाकार विवीध आवाजांचो वापर आपल्या नाटका खातीर करता. ह्या आवाजांचें संगीत परिक्षकांक खऱ्यांनीच कळटा?

कोणूय एक बरो कवी आसतलो, पूण ताका नाटक खोलायेन समजतलेंच अशें ना. नाटक येवपाक प्रक्षिक्षण घेवपाकूच जाय, अशेंय ना, पूण प्रशिक्षण घेवंक नाशिल्लो उत्कृश्ट रंगकर्मी आसा, अशेंय मानप चुकीचें.

आपल्या नाटकाचें कोण परिक्षण करतलो, हें जर सर्तींत वांटो घेवपी संस्थांक वा कलाकारांक कळत जाल्यार सर्तींत आपले कलेचें चीज जातलें काय ना तें थारावप सोंपें जातलें. रातदीस मेहनत करून, बोल्सांतले पयशे मोडून एक नाटक उबें करप आनी जांकां नाटकाची समज ना अश्यां मुखार तें सादर करप हो कलाकारांचो व्हड अपमान. खंयचेच आयोजक संस्थेक कलाकाराचो अपमान करपाचो कसलोच अधिकार ना.

नाटकाचे परिक्षक जाहीर जाले उपरांत जर एकाद्याक सर्तींत वांटो घेवपाचो आसत जाल्यार त्या परिक्षकांक समजतलें अशेंच नाटक हातांत घेतले. दुसरें म्हणल्यार परिक्षकांक आपलें नाटक कळूंक ना वा तांकां नाटकांतलें कितें कळटा असो जो शीण आसता तो तरी आसचो ना.

खरें म्हणल्यार सर्तीचो निकाल जाहीर जाले उपरांत परिक्षकां वांगडा उक्ती भासाभास जावपाक जाय. म्हणजे आपलें नाटक परिक्षकांक कितलें कळ्ळें वा आपूण खंय उणो पडलो, तें तरी वांटो घेवपी संस्थांक कळटलें. पयलीं स- सात नाटकां जाले उपरांत परिक्षकांक पयलें नाटक कशें जाल्लें तें उगडास उरला काय ना तेंवूय कळटलें. अशी चर्चा जातली तेन्ना वगीच परिक्षकाची जापसालदारकी सांबाळपाक कोणूय फुडें सरचो ना. हाका लागून सर्तीचो दर्जो वाडटलो.

आयोजक संस्था एक नेम घालतात, परिक्षकांचो निर्णय अंतीम आसतलो. हाचोच अर्थ परिक्षक जो कितें निकाल दितले, तो सगळ्यांक बंधनकारक आसतलो. म्हणल्यार परिक्षकान कसोय निकाल दिलो जाल्यार ताचेर आवाज काडप ना? जर परिक्षकाच्या कदेलार बसतात जाल्यार वांटो घेतिल्ल्या स्पर्धक संस्थांच्या प्रस्नाच्यो जापो तांचे कडेन आसपाक जाय. परिक्षण करपाची जापसालदारकी घेता जाल्यार ती पुराय तरेन घेवची. परिक्षकांचो निर्णय अंतीम ह्या नेमाच्या आडोसाक लिपचे न्हय.

ह्या सगळ्यांचेर उपाय म्हणल्यार नाट्यकला म्हाविद्यालयांत शिकोवपी शिक्षक हाचे जाणकार. ते भुरग्यांक शिकयतात. ते चडशे नाट्य सर्तींनी वांटो घेनात. तांकां सर्तीच्या परिक्षणाची जापसालदारकी दिली जाल्यार एक वेळ नाटकांचे सर्तीचो दर्जो वाडपाक मजत मेळूं येता.

रामानंद सं. नायक

फोंडें