सपनांतल्या गांवची वाट : वळणां – वळणांची

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सपनांतल्या गांवची वाट! भोव ओडलायणो माथाळो! सपनां पळोवंक कोणाक आवडनात? सपनां पळोवंक नाशिल्लो एक लेगीत मनीस भूंय थाळा आसतलो अशें म्हाका तरी दिसना. म्हणटकच कवी उदय म्हांबरो लेगीत हे गजालीक आपवाद नात. मात, तांचीं सपनां वेगळीं! तांच्या सपनांत एक गांव आसा. त्या गांवांत वचपाची तांकां उमळशीक आसा. ही उमळशीक तांकां ह्या गांवांत वचपाची वाट तयार करूंक उक्सायता. ती वाट तयार करतना, सगळ्या अद्रुश्टाक तोंड दिवपाची ते तयारी दवरतात. ह्या संग्रहाचो माथाळो घेवन आयिल्ले पयले-वयले कवितेंत ते म्हणटात:
काळीकिट्ट कुपां
रातभर वाट माड्डून
फांतोड फुलचे आदीं
म्हाका मार्ग हुंपून
म्हज्या सपनांतल्या गांवांत पावूंक जाय.
(सपनांतल्या गांवची वाट )
केदो व्हडलो आशय! येतना एकटोच आयिल्लो, वतनाय एकट्याकूच वचूंक जाय! जण एकल्याच्या सपनांतल्या गांवांत वतना, आपली वाट आपणेंच तयार करूंक जाय! हें परम सत्य हे कवितेंत दिसून येता.
सपनांतल्या गांवची वाट दिसता तितली सोंपी ना. तशी ती सरळूय ना. हे वाटेर चडटी आसा. देंवती आसा. जीव घेणीं मोडणां आसात. अशें आसलें तरी सपनांतल्या गांवची वाट चलतना पांय तळव्यांक आयिल्ल्या फोडां परस, मुक्कामाचे तेंगशेर उभारिल्ले जैताचे घुडयेक चड म्हत्व आसा. हें तत्व ही कविता शिकयता.
उदयबाबाची कविता आशावादी! तांचे सपनांतले गांवचे वाटेर चडटी आसा खरी पूण ती चडप कशी हे विशीं आकांत ना. देंवती आसा पूण ती देंवप कशी म्हणपाची भिरांत ना. देगणां आसलीं तरी तातूंत पडल्यार कितें जातलें ताची भिरांत ना. मोडणां आसलीं तरी तांकां वळसो घालूंक कसलोच धोको ना. फोंडकुलांय आसात पूण निर्शेवणी ना. स्पीड ब्रेकर्स आनी रंबलर्सांची तिडक ना. आसा फक्त एक जिद्द! कितेंय जालें जाल्यार लेगीत मुक्कामार पावपाची मोख!
हेच खातीर सपनांतल्या गांवचे वाटेर एक पावल घातिल्लो मनीस (एक कविता वाचिल्लो मनीस) परत फाटीं येवंक शकचो ना. फुडली वाट तांकले बगर (पुराय संग्रह वाचले बगर) ताका थार लागचो ना. हाची खात्री हांव दितां!
जिणेंत केदेंय व्हडलें अद्रुश्ट आयलें तरी सकारत्मक नदर बाळगुपाची कापाझदाद सपनांतल्या गांवची वाट काव्य संग्रहांत दिश्टी पडटा. काव्यात्मक शैलीन सांगचें जाल्यार, जिणें म्हजें, जें कितें तुंवें म्हका दिलें, ताचें हांवें काव्य केलें; उदयबाबाची कविता होच सूर आळयता!
सपनांतल्या गांवची वाट! निव्वळ, नितळ, निसुवार्थीपणांचो पुरावो! ह्या संग्रहांत ‘हांवपण’ ना. सगळें म्हजें आनी सगळेंच म्हाका असो सुरूय ना. ‘सांकव ’, ‘दोन वण्टी ’, आनी ‘सर्त सारकेल्यो कविता हाची परिपूर्ण गवाय दितात. ह्या कवितांझेल्याची उंचाय वाडयतात!
आपूण कवी आसलो तरी आपूण मनीस, म्हणटकच सगळ्यांत पयलीं आपूण ह्या समाजाचो घटक आसा म्हणपाचें भान उदयबाबाक आसा. म्हणून तर तांची कविता हारशाचे कुडींत बसून, एसीचो थंडगार वारो खायत आपल्याक बरोवन घेना. तांची ‘खण श्रीपती खण’ ही कविता, खणीर भोंवून, एका कोंकेराचें आनी ताच्या घराब्याचें दुख्ख पुंजावन हाडटा. ‘दर्यान केले हात वयर’ कवितेंत, आमी दर्या पोटांत धुखलून दिल्ली घाण-हळशीक परत आमचे मेरेन पावोवपाचो बेत रचता.
तांचे कवितेंत पुराय समाज, समाजांत घडपी वायट-बरें, समाजाचीं धोंगां-पोंगां, हाल-उपद्रे आनी बरेंच कितें स्पश्ट दिसून येता. आपले भोंवतणी जें कितें घडटा ताचेर कवीची एक सारकी नदर आसा म्हणपाचेंय समजता. ‘म्हाका कित्याक पडलां?’ हो तांचो सभाव न्हय! म्हणटकच तांचे कडल्यान ‘वस्त्रहरण’ सारकेली कविता तयार जाता. हे कवितेंत ते अर्स्तुयांचेर जाल्ल्या अत्याचाराचेर आवाज उठयतात. तांणी भोगिल्ल्या कालच्या तशेंच आयच्या दुखा मदीं अंतर दाखयतात. ते म्हणटात:
दूख इतलेंच,
आधुनीक काळांत
द्रौपदीच्या उल्याक
कृष्णूय पावना
(वस्त्रहरण)
खंयचोय मनीस अस्तुर्‍यांक जो मान दिता, ताच्या आदारान मनशाची वळख थारावं येता. उदयबाब हे परिक्षेंत अव्व्ल आंकड्यांनी जैतिवंत जाल्यात. ‘दशणीची खांदी’ , ‘ओली-ओली’ , ‘राधे-राधे’ अश्यो कांय कविता ह्या पुस्तकांत सांपडटात. अस्तुर्‍यो आनी अस्तुर्‍या विशींच्यो भावना व्यकत करतात. ह्या समाजाक अस्तुर्‍यांच्या आसण्याची कितली गरज हें पटोवन दिवंक यशस्वी थारतात!
तिणें पयर
बाजारांत वचून
एक ड्रायर हाडला
तिच्या दोळ्यांतलीं दुकां
ड्रायरान घालून
ती आतां
तिची दुकां डिहायड्रेट करून
पुरूमेंत करता
(डिहायड्रेटेड दुकां)
ही कविता काळीज पिळटा! दोळ्यांत हुंवार हाडटा! अस्तुरेचें तिव्र दुख्ख पळोवन वळवळटा.
ह्या कवितांझेल्यांतलें दर एक काव्य फूल बारीकसाणेन निरखीलें जाल्यार एक गजाल नदरेक भरता. ती म्हणल्यार ह्या समाजाचें रूप नवसरूंक, उदयबाबाचे कवितेचेर भार आसा! एके भाशेन तांची कविता म्हळ्यार, एकाच धपक्याक अन्यायाचें धड तकले पसून पयस करपी वार आसा!
सपनांतल्या गांवची वाट ह्या संग्रहाचो फाटकणो दर कवितेंत, कवीन नीट उबारून धरला. वेळ कितलोय वायट आसलो तरी तो सदांच तसोच उरचो ना म्हणपाचो विस्वास आपल्या कवितांनी भरला! तांची कविता सताचो मार्ग तांकूंक फुडें सरल्या. ही वाट दर पावलाक म्हजे नदरेक भरल्या. मात, ही कविता कितली मेरेन काव्य-अलंकारांच्या मापदंडांत बसता? होवूय प्रस्न केन्नाय तकली वयर काडूंक शकता!
म्हणटकच, ही कविता मेजूंक हांवेंय यत्न केला. म्हजो यत्न निर्फळ जाला. कारण उदयबाबाचे कवितेचो आंवाट खूब व्हड आसा. छंदबद्द कवितेंत तो सांवरना. यमक, लय, ताल हांचेर पातयेवन रावना. ती मुक्तछंदांत व्हांवता. मिटराची तिका मात लेगीत परवा ना!
तरी आसतना सपनांतल्या गांवची वाट काळजा-मनाची तार जुळोवंक खंयच कमी पडना. कविची नदर विश्वव्यापी आशिल्ल्यान तांची खंयचीच कविता, पुराय रितीन अलंकाराचे फास्के भितर अडना! अशें आसलें तरी तांची कविता, बऱ्याच वेळा उपमा-रुपकाचो थेवो! वांकड्या समाजाक उजू मार्ग दाखोवपी व्यंगात्मक वात आशिल्लो दिवो!
उदयबाबा कडेन, कवी ह्या नात्यान जें कितें आसा तें अडेचें न्हय बगर बडीचें! म्हणून तर तांची कविता आपलें अशें खाशेलें छाप सोडटा. हेर खंयच्याय कवीची नकल ना करतां, पावलां फुडें काडटा!
उदयबाबाची कविता साद्या शब्दांची माळ! गळ्या भोंवतणी केन्नाय सोबाय वाडयता. केन्नाय फांस जावन फाशेर चडयता! तांची कविता मोग-पिशी! मोग पावसाचो! मोग घुगमाचो! रातकिड्यांचो! मोग दशणीचो! मोग पणस, दशीण, शिपयो आनी पाळां-मुळांचो!
पुराय सैम तांचे कवितेंत विलीन
जाता! तांचे कवितेक मोग मनश्यांचो! ह्याच पासत दर एक नातें तांचे कवितेच्या धाग्याक गुंथून येता!
आशावादी वारें घेवन मुखार आयिल्ली तांची कविता सुखाच्या दर्यांत पेंवूंक जाणां. दुखाच्या देगणांत देंवूक जाणा.
सपनांतल्या गांवची वाट वळणां –
वळणांची! मनभुलोवणी! देख दिणी! हे वाटेर कविचीं पावलां अनवाणी! ही वाट फक्त
फुलांची शेज न्ही! कांट्यांची बाज न्ही! ही वाट थोडी खार, थोडी अळणी! कोंकणीं कवितेच्या मळार कवी उदय नरसिंह म्हांबरो हांच्या सपनांतल्या गांवची वाट कवितांझेल्या
वरवीं उजवाडीत नखेत्र पेटलां. ही वाट तांकतना, सुरवात धरून शेवट मेरेन हांव, म्हाकाच भेटलां!

ग्वादालूप डायस

86059 42157