संगीत प्रयोगांचो सम्राट : राहुल देव बर्मन

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

पंचमदान हिंदी फिल्म संगीताक बरींच वाद्यां दिल्यात. जातूंत स्पॅनिश गिटार, मादल, फ्लेंजर,  बेस गिटार हांचो आसपाव आसा

कलाकार

भारतीय संगितांत अस्तंतेचें संगीत मिस्तुराद करुन येशस्वी हिंदी फिल्मी पदां तयार करपाची कळाशी आशिल्ले सम्राट अर्थात राहुल देव बर्मन उर्फ पंचम हांचो जल्म 27 जून, 1939 त कोलकाता शारांत जालो. तांकां ल्हान आसतनाच उस्ताद अली अकबर खान हाणें सरोद वादन शिकयलें. आर. डी.चे बापूय सचिन देव बर्मन हे नामनेचे संगीतकार आशिल्ले. तागेलो सहाय्यक म्हणून आरडीन संगीत कारकिर्दीक सुरवात केल्ली. आरडीक प्रायोगिक संगीतकार म्हणून वळखताले. अस्तंती संगीताची भरसण करून ताणें खूब नवे सुर रचल्यात. 

आर. डी. क चित्रपट मळार पंचम ह्या नांवान वळखताले. एस. डी. बर्मन सदांच ताका वांगडा दवरतालो. देखून  आर. डी. बर्मनाक लोकगीतां, वाद्य – वाद्यवृंद हांचेविशीं खूब ल्हान पिरायेचेर गिन्यान मेळ्ळें. एस. डी. ‘आराधना’ सिनेमा खातीर संगीत रचताना खूब दुयेंत आशिल्लो. आर. डी.न बापायचे संगीत शैलींत कांय गितां स्वरबद्ध केलीं. आर. डी. न ‘अमर प्रेम’ ह्या सिनेमांतल्या ‘चिंगारी कोई भड़के’ आनी ‘कुछ तो लोग कहेंगे’ अशीं याद उरपी गितां दिवन ताणें आपूणय प्रतिभावान आसा हें सिद्ध केलें. आरडीक चेरमेल (मावथ आॅर्गन) वाजोवपाची खूब आवड आशिल्ली. लक्ष्मीकांत – प्यारेलाल त्या वेळार ‘दोस्ती’ ह्या चित्रपटा खातीर संगीत रचताले आनि तांगेल्या पंगडाक माउथऑर्गन वाजोवपी जाय आशिल्लो. आरडीन  हें काम करचें अशें तांकां दिसतालें, पूण तो नामनेच्या संगीतकारचो पूत आशिल्ल्यान ताका विचारपाक अनमनताले. पंचमाक हे विशीं कळ्ळें तेन्ना ताणें रोखडीच मान्यताय दिली. दोस्तीच्या पदांनी बाजो आयकूंक येता तो आरडीन वाजयला. पंचमाची विनोद विर मेहमूदा कडेन बरी इश्टागत आशिल्ली. मेहमूदान पंचमाक आपूण स्वतंत्र संगीतकार म्हूण संद दितलों अशें उतर दिल्लें. फुडें मेहमूदान ताका ‘छोटे नवाब’ ह्या सिनेमां खातीर संद दिली. तोच पंचमालो पयलो चित्रपट पूण ‘तिसरी मंजिल’  आनी ‘पडोसन’ ह्या चित्रपटांनी ताका खरी लोकप्रियता मेळ्ळी. 

आरडीक संगीतांत नवे प्रयोग करपाची, संगितात आयिल्ल्या नव्या तंत्रगिन्याचीय खूब आवड आशिल्ली. ताणें परदेशांत भोंवून अस्तंत संगीत रचणुकेचे अभ्यासां मजगतीं 27 ट्रॅक रेकॉर्ड करपाचे पद्धती विशीं जाणून इलॅक्ट्रॉनीक उपकरणां वापरलीं. फणी,  लातां, व्हडलीं बॅरलां आनी निरुपेगी वस्तू वापरून तांचो पदांनी मुक्त वापर केलो. आयजूय कांय संगीतकार तसले प्रयोग करतात, म्हणून आरडीक काळा फुडलो संगीतकार मानतात. आर. डी. न संगीतबद्ध केल्ल्या ‘तिसरी मंजिल’ आनी ‘यादों की बारात’ ह्या सिनेमांतल्या पदांनी खवदळ घाल्लो. राजेश खन्नाक सुपरस्टार करपाकय आर डी हांचें म्हत्वाचें योगदान आसा. राजेश खन्ना, किशोर कुमार आनी आर. डी. बर्मन हाचें त्रिकुट 1970 च्या दशकांत लोकप्रियतेचें तेंगशेर आशिल्लें.  तांतून आर. डी. लें गोड संगीत तरणाट्यांक खूब आवडटालें. ‘दम मारो दम’ सारकें घुंवळे वखदा वयलें पद रचून ताणें त्या तेंपार धुमाकूळ घाल्लो. राजेश खन्नाचो सुपरस्टार पदाचो अस्त जालो तेन्ना आर. डी.न अमिताभा खातीर याद उरपी सुर रचले. 

आयचे तरणाटेय आर.डी.चें संगीत आवडीन आयकतात. ताच्या संगीताचेर काळाचो कसलोच परिणाम जालो ना. ताचीं पोरणी गितां रिमिक्स करून आयज सादर करतात. आर. डी.न फकत स्फोटक, मादक सुर तयार केलेच, पूण लोकसंगीताचेरुय पदां तयार केलीं. गीतकार गुलजारा वांगडा ‘आंधी’, ‘किनारा’, ‘परिचय’, ‘खुशबू’, ‘इजाजत’, ‘लिबास’ ह्या सिनेमांचीं गितां आयतकूच होच आर. डी.बर्मन, जाणें ‘दम मारो दम’ सारकें गीत रचलां काय असो रसिकांक प्रस्न पडटालो. जी. पी. सिप्पील्या ‘सीता और गीता’, ‘शोले’, ‘शान’ ह्या चित्रपटांक ताणें संगीत दिलां. नासिर हुसेना कडेन ताचो खाशेलो 

संबंद. तांच्या तिसरी मंजिल, कारवां, हम किसी से कम नहीं, यादों की बारात ह्या सारक्या जायत्या चित्रपटांत याद उरपा सारकीं पदां आरडीच्या सुरांत सजयल्यांत. आवाज नाशिल्ल्यांक लेगीत ताणें सुवात दिवन नवीन रचना निर्माण केल्यो. आर. डी.च्या विंगड विंगड गितां मदलीं ताणें गुलजाराची गद्य रचना मेरा कुछ सामान तुम्हारे पास पडा है हें पद आशा भोसलेच्या म्होवाळ सुरांत रचलें. ताका फिल्मफेअर सर्वश्रेश्ठ गिताचो पुरस्कार फावो जालो.  रैना बीत जाये (अमर प्रेम), शर्म आती है मगर, आज ये कहना होगा (पडोसन), बीती ना बिताई रैना, (परिचय), नाम गुम  जायेगा (किनारा) सारकीं म्होवाळ गीतां आर. डी. न दिल्यांत 

रैना बीती जाये, मेरा कुछ सामान शास्त्रीय संगीताचेर आदारिल्लें, जाल्यार मेहबूबा मेहबूबा हें अरबी धर्तीचे गीत, पिया तू अब तो आजा हें अस्तंत शैलींतलें गीत तांचेंच. 1970 ते 1980 च्या दशकांत आर डी आनी किशोर कुमार जोडयेन हिंदी सिनेमांतल्या संगीताक वेगळ्याच पांवड्यार व्हेलें. आर. डी. आपल्या संगीतांत वेगवेगळे शैलींचो साहसी प्रयोग करतालो. ताच्या गितांनी अस्तंती संगीताचो प्रभाव दिसून येता, देखिक ‘मेरे सपनों की रानी कब आयेगी तू’ आनी ‘आजा मैं हु प्यार तेरा’.आर. डी. बर्मनाचीं गितां फकत संगीता खातीर न्हय, तर ताल, लय आनी प्रभावी बोल  हांच्या खाशेल्या मिश्रणाक लागून फामाद जालीं. ‘सपनो की दुनिया’ सारकिल्लीं गितांन तागेल्या खाशेल्या शैलीक लागून आयज लेगीत प्रेक्षकांल्या काळजांत उरल्यांत. तागेल्या  ‘दिल ढूंढता है’ ह्या गीतांतली भावना आनी संगीत अद्वितीय म्हणी सारकें आसा.आशा भोसले, किशोर कुमार, लता मंगेशकर हांचे वांगडा ताणें वेगवेगळ्या गीतां संगीतबद्ध केल्लीं. खास करून किशोर कुमारा वांगडा ताणें केल्लीं जायतीं गितां सदांच तरणाट्यांक खोशी करतालीं. आरडीक फिल्मफेअर आनी हेर जायते पुरस्कार फावो जाल्यात.

पंचमदान हिंदी फिल्म संगीताक बरींच वाद्यां दिल्यात. जातूंत स्पॅनिश गिटार, मादल, फ्लेंजर, बेस गिटार हांचो आसपाव आसा. 1970 च्या दशकांत बेस गिटाराचो उपेग करुन तरणाट्यांक आकर्शीत करपी  “गुलाबी आखें जो तेरी देखी” हें गीत तयार केलें. आनिक एक आवडीचें वाद्य म्हणल्यार नेपाळी “मादल”. तें पयलेच खेपे “ज्वेल थिफ ” ह्या सिनेमांतल्या “ओठों पे ऐसी बात” ह्या गीतांत आपल्या बापायच्या संगीत रचने ऱावा खाला वापरलें.

पन्ना की तमन्ना (हीरा पन्ना), ओ मेरे दिल के चैन (मेरे जीवन साथी), हमसे तुमसे प्यार कितना (कुदरत), देखा न हाय रे (बॉम्बे टू गोवा), आपकी आंखों में (घर), तेरे बिना जिंदगी से (आंधी), ओ हंसनी (मेरी आवाज सुनो), दिलबर मेरे (सत्ते पे सत्ता), जिंदगी के सफर में (आपकी कसम)… हाचे भायर आनीक जायतीं गितां आसात जीं आर.डी. आनी किशोर कुमार हांणी आपले प्रतिभेच्या आदाराचेर अज्रवंर केल्यां .

आर.डी.न सुमार300 चित्रपटांचें संगीत रचलें, तातूंतले 292 हिंदी चित्रपट. हाचे भायर ताणें बंगाली, तमिळ, तेलुगू आनी ओडिया चित्रपटांकय संगीत दिलां. 4 जानेवारी 1994 दिसा ताणें संवसाराक निरोप दिलो. ताच्या मरणा उपरांत आयिल्ल्या  ‘1942अ लव स्टोरी’ ह्या सिनेमांत ताणें याद उरपी संगीत दिले. ताच्या मरणा उपरांत रिमिक्स गीतांचो काळ सुरू जालो. मजा म्हणल्यार चडशीं रिमिक्स केल्लीं गितां आर. डी.नूच संगीतबद्ध केल्ली. आर. डी. हो भारतीय संगीताचें एक अमर प्रतिक. ताच्या संगीता खातीर, ताच्या खाशेल्या शैलीच्या प्रयोगांक लागून आनी ताच्या गितांची भावनीक खोलायेक लागून तो सदांच याद उरतलो. 

————————————–

सुदिन वि. कुर्डीकार