संगीत-खेळ, कथा आनी तियात्र एकाच पुस्तकांत

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

रोमी लिपींतल्या साहित्य विश्वांत विवीध तरेचें साहित्य वाचूंक मेळटा. कथा, कविता, निबंधा भायर तियात्र आनी रोमांशी आसातूच, तेच बराबर आकाशवाणीचेर वितरायिल्ले संगीत खेळ लेगीत पुस्तकांनी छापून हाडल्यात. असलेंच सेझर डी मेलो हाचें पुस्तक वाचपाची संद मेळ्ळी. ह्या पुस्तकांत आकाशवाणीचेर प्रसारीत जाल्लो एक संगीत-खेळ, एक विचार करूंक लावपी कथा आनी एक तियात्र आसा. दुर्मीळ अशें हें साहित्य-पुसतक वाचतना बरेंच कितें मनांत आयलें. वेग-वेगळे साहित्यप्रकार एका पुस्तकांत आसतकच वाचप्याचो इल्लो गोंदळ जाता खरो,  ना जाल्यार घड्ये हीं तीन पुस्तकां जातलीं आशिल्लीं. पुस्तकाचें कव्हर विली गोयसान चित्रायलां आनी तें आल्तो टायपसेटर्सान छापून सिझर ड्रामाटीक ट्रुपान उजवाडायलां.  पुस्तकाचीं निमाणीं पंदरा पानां बरोवप्याची खोलायेन वळख दिवंक खर्चिल्यांत. ह्या पुस्तका खातीर सेझर डी मेलो हाका शाबासकी.

पुस्तकाचो गाभो

पुस्तक सुरू जाता आकाशवाणी वेल्या संगीत-खेळा वेल्यान.  ताचें नांव ‘कोसळलोलें जिवीत’. ह्या खेळांत एक परंपरीक धंदेकार, एक पदेर, एक नुस्तेकान्न, एक समाज सेविका, एक जाण्टो तियात्रिस्त, एक सरकारी सेवक आनी नुस्तेकान्निचो बेब्दो घरकार आसतात. सगळ्यांच्या वेवसायाचेर बरोवप्यान उजवाड घाला.  तशे सगळे आप-आपल्या वेवसायाक प्रामाणीक. मुखेल भुमिका आसा ती समाज-सेविकेची.  ती सगळ्यांक गुंथून हाडटा. मनशां वरवीं घडिल्ल्या ह्या समाजांत कसल्यो-कसल्यो अडचणी आसात आनी सरकार कशे तरेन लोकाक आधार करूंक शकता हाचेर समाज-सेविके वरवीं भासाभास दाखयल्या.  ह्या खेळांतलो संदेश आसा, “सरकाराच्यो येवजणो कडेक दवरून जायते आमचे घराबे कोसळलोले दिसतात ते आमी घडोवंक वावरुंया.  जायत्या जणांचें जिवीत कोसळलोलें आसा.  जण एकल्याचें जिवीत वेग-वेगळे तरेन कोसळलोलें आसा, तें आमी घडूंक वावरुंया.  तर एकाच उतरान, आमी एकठांय करुंया, तुटलोलें घडुंया, मोडलोलें बांदुंया.” एक देखिवंत कथा ह्या खेळांत चित्रीत आसा.

पुस्तकाचो दुसरो भाग आसा एक कथा, तिचें नांव ‘काणयेंतल्यान काणी’. तर कसली काणी एके दुसरे काणयेंत आसा?  कथा प्रथमपुरुशी आसा आनी जें कितें घडटा तें बरोवप्या सवें घडटा अशेंच दिसता.  ताका संवसाराची वीट आयल्या आनी तो जीव दिवंक सोदता. ताचीं बरींच कारणां तो सांगता. जीव दिवपूय म्हणल्यार एक कला.  कोणाकूय सांगलें जीव दी म्हण जाल्यार तें काम तितलें सोंपें आसना. म्हण तो जीव कसो दिवंयेता तें समजून घेवंचे खातीर ‘अटॅम्ट टू सुयसायड’ हें पुस्तक विकतें घेवन हाडटा आनी वाचूंक लागता.  तातूंत ताका उणेच स तरेचे उपाय मेळटात, उदकांत उडी घेवन जीव दिवप, गोळ घेवप, अपघातांत सांपडून मरप, उंदरांक मारपाचें वखद पियेवप, आंगार पेत्रोल ओतोवन पेट घेवप, रेल्वे ट्रॅकाचेर न्हिदप.  इतले सगळे उपाय तो करुंन पळेता पूण दर खेपे तो मरचे बदला दुसरो कोण तरी मरता आनी तो साल्वार जाता.  हेंय बी ताका कुवाडें कशें दिसता. शेवटाक पुस्तकार बरयल्ले प्रमाणें तो एका सल्लागाराक मेळटा. पूण सल्लागाराच्यानूय ताच्या मनांतलो जीव दिवपाचो विचार भायर मारूंक जायना. पुस्तकाच्या निमाण्या पानार एक संदेश आसता, “द ओन्ली लास्ट चान्स टू एक्सीट फ्रॉम दीस वर्ल्ड, फोन राधिका फॉर ऍमरजन्सी एक्सीट’. तो ताका फोन करता. राधिका भाड्याचो खुनी कामाक लायता पूण पत्तो चुकिचो मेळिल्ल्यान भाड्याचो खुनी बलत्याचोच जीव घेता. जेन्ना ही खबर त्या खुन्याक कळटा तेन्ना तो ताका सोदून काडटा आनी पिस्तूल ताचे तकलेचेर धरून पिस्तुलाचो कांव सोडटा तेन्ना… शेवट राखून दवरतां.

पुस्तकाचो तिसरो भाग जावन आसा तियात्र, ताचें नांव ‘कोण जाय?’  विशय आनी काणी सामकी सादी आसा.  पात्रां मात खडेगांठ. एक संशोधन करपी दोतोर, एक पुलीस अधिकारी, दोतोराची घरकान्न, एक भिराकूळ मनीस आनी मोग करपी दोतोराचो चलो आनी पुलीस अधिकाऱ्याची चली. दोतोर आपले घरकान्नीक लाखां मदल्या एकल्याक जाल्ले पिडेचेर अभ्यास करून एक वासीन तयार करूंक सोदता पूण ती जिवी आसतना तें ताच्यान जायना. पूण ह्याच वासिनाक लागून दोतोराचो जीव रिस्कार वता.  दुसरे वटेन भुरग्यांचो मोग तेंगशेर पावता आनी त्या भिरांकूळ मनशाचीं कर्तुबां, जाका जाय आसता आपूण सांगता तशें घडूंक.  पुलीस अधिकारी गुन्यांवांत सांपडटा तेन्ना दोतोराचो पूत पुलिसाचे धुवेक विचारता ताका कोण जाय? सात पड्ड्यांच्या ह्या तियात्रांत कॉमेडी आनी हेर भरपूर मसालो पळेवंक मेळटा. 

खाशेलेपण

संगीत-खेळांत सुरवातेचें गीत आसा.  ताचे उपरांत ताचें संगीत घालां.  तशींच खेळांत आशिल्ल्या हेर गितांचें बरोवप्यान संगीत दाखयलां.  अशें आसतकच संगीत वाचूंक कळटल्यांक तें गुणगुणूंक मेळटा. ह्या खेळांत पांच कांत आसात. ‘काणयेंतल्यान काणी’ ही कथा खूब बरी आसा.  तांतूंत रहस्य आसा आनी भिन्न-भिन्न उपायांची सांखळ आसा. बरोवप्यान ती जिवाळ करून दाखयल्या. तियात्रूय रहस्यमय तत्वांचेर फुडें वता.

भाशा

पुस्तकांतली भाशा सामान्य आसा.  बरोवपी एक खांपो तियात्रिस्त जाल्ल्यान बरप तियात्र शैलींत आसा. कांय ऑपारी वाचूंक मेळटात आनी समाजीक दिश्टिकोण झळकता.  बरोवपी समाज-सेवी संस्थां कडें लागींच्यान वावरिल्ल्यानूय असो प्रभाव येवप सभावीक आसा.

प्रस्तावनेंतले उत्फर्के

गोवा सॅन्ट्रल लायब्ररीचो आदलो क्युरेटर डॉ. कार्लोस फेर्नांडीस आपले प्रस्तावनेंत अशें उदगारता,  “गोंयकार आनी तियात्र हांचे मदें एक आथवेंच नातें आसा.  तियात्र आमच्या समाजांत भोव प्रीय आनी फामाद आसा.  समाजीक जागृताय हाडूंक तियात्रांत आनी तियात्रिस्तांच्या हातांत मोलादीक वांटो आसा. अशें म्हणटात, तियात्र हो आमच्या समाजाचो हारसो.  ह्या हारश्यांत आमकां समाजीक, धर्मीक, कुटुंबीक तशेंच राजकारणाचेर आटापलोले तियात्र दिसतात. तियात्र आमच्या गोंयच्या शारांनी तशेच खेड्या गांवांनी बाराय म्हयने पळोवंक मेळटा.”

सोंपयतना… 

जशें मौखीक साहित्याक लिपी लागना, तशी तियात्राक लिपीचें बंधन ना. तियात्रांत क्रिस्तांव, हिंदू आनी मुस्लीम बांधव वांटेकार आसात. म्हणून रोमी लिपिंतलें तियात्र-साहित्य विश्वीक साहित्य आसा. हाका उभारी मेळची होच हावेस.  तियात्रिस्तूय साहित्याक योगदान दितात, तें आतां तांचीं पुस्तकां छापून आयले उपरांत कळूंक लागलें.  कांय दीस फाटीं मुखेल मंत्री डॉ. प्रमोद सावंतान म्हणलें, तियात्र साहित्याकूय पुरस्कारां खातीर नामांकन मेळूंक जाय.  पुरस्कारांचो पावस आंगार घेतिल्ल्या सिझर आनी ताचे सारक्या तियात्रिस्तांनी हें आव्हान स्विकारचें आनी दर्जेदार तियात्र-पुस्तकाची कोंकणी साहित्यांत भर घालची हीच विनंती.

– विन्सी क्वाद्रूस, राय, साश्ट,

मो. – ९८२२५८७४९८