शेणिल्लीं, शेणयिल्लीं, लुप्त, गुप्त उतरां

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

उतरांच्या पांटल्यांत पणजेंत बसून शब्द आनी वाक्प्रचाराचीं फुलां पुंजाव नजो. चालंत उतरां आनी लुप्त उतरां हे विशीं गांवांगांवांनी म्हायती एकठांय करची पडटली.

बांदोडें आनी सरभोंवतणच्या वाठारांत घटी हें उतर घोळणुकेंत आसा. खूब सुंदर उतर. ताका स्पीन बॉलिंगेची घटी वेवस्थीत जमल्या. तिका कवितेची घटी सारकी समजल्या. ताका नाट्यलेखनाची घटी पक्की कळ्ळ्या. ह्या तीन वाक्यांतल्यान घटी ह्या उतराचो अर्थ तुमकां कळ्ळा आसतलो. घटी म्हळ्यार तंत्र.
हीं असलीं उतरां कोशांनी मेळनात. तीं उतरां त्या त्या वाठारांनी घोळणुकेंत आसतात. भौसाच्या दीसपट्ट्या संवादांत येतात. एकाच उतराक दुसऱ्या वाठारांत दुसरें उतर वापरतात. आनीक एक देख दिता. चिकनाची वा मटणाची जी ग्रेवी आसता ताका आमी फोंडें तालुक्यांत पातळ वाड अशें म्हणटात. कांय वाठारांनी पोळोव वाड अशें म्हणटात. दक्षीण गोंयांत काय सुवातांनी ताका घस वाड म्हणटात. खरें म्हळ्यार आमी जाणात ती घस म्हणजे दिव्यांतल्यान सुटपी काळी काजळी. अशी ही भाशा. धेंगसो, धोंगसो, कुटलो, खोंटलो हीं कितलीं सुंदर उतरां. आसात काय गेलीं खबर ना. भाशेंतले हे सोबीतकायेचें डोक्युमेंटेशन जावप सामकें गरजेचें, म्हत्वाचें.
उलयतना आनी एकमेकां कडेन संवाद सादतना वापरतात तीं जायतीं उतरां, वाक्यां आनी वाक्प्रचार आतां शेणत चल्ल्यात. कोंकणींतले बोली भाशेंतले शब्द तशेंच वाक्प्रचारांचो संग्रह करपाक राजभास संचालनालयान खास येवजणेची तयारी केल्या. पुस्तक, ई पुस्तक आनी ऑडियो व्हिडियो स्वरुपांत शेणत वचपी उतरां आनी वाक्यांचो संग्रह करपाक अर्थीक मजत दिवपाची लोकभास संग्रह येवजण खात्यान आंखल्या. ते विशीं हालींच अधिसुचोवणी जारी जाल्या. अजूनय कोंकणी भाशेंत तंत्रीक, वैज्ञानीक, कायदो आनी हेर उतरांचो उणाव जाणवता. हे येवजणे खाला कार्यशाळा, परिसंवाद आयोजीत करपाची मोख आसा. तशेंच राजभास संचालनालय समिती स्थापन करतले. संघटक, भाशातज्ञ आनी अनुवादकांचो आस्पाव समितींत आसतलो. शेणिल्लीं उतरां आनी वाक्प्रचारांचो सोद घेवपा खातीर संस्था तशेंच सरकाराच्या खात्या वांगडा समन्वय सादतले. राजभास खात्याचे हे येवजणेक येवकार दिवंक जाय. घसघशीत अशें छापील आनी ऑनलायन संकलन ह्या वावरांतल्यान जावं हे आंवडे. ताचो लाव अभ्यासकांक
कायम जातलो.
एक कविता वाचून हालींच एका इश्टान म्हाका हीं उतरां धाडलीं – सवस्तकाय, मायटी, गबो, दोसो, चोळख्यार, भाती, आसरूंक, सांतली, मोचे, आयणे, म्हानांची फोलिनां, खश्टेल, दाडेल, थिराय…. हातूंतलीं कांय तुमकां कळटलीं. कांय शब्दकोश धवळ्ळ्यार मेळटलीं. कांय कळचींना घडये. राजभास खात्याच्या संकलनांत असलीं उतरां पुंजावचीं ही विनंती. भिंडेल हें उतर हालींसराक आयकूंक मेळना.
उतरांची उपलब्ध आसा ती सविस्तर माहिती तातूंत आसची. देखीक मूळ उतर पुर्तुगेज आसल्यार तें दिवचें. दत्ता नायकाच्या एका लेखांत नेगोस सुरू केलें अशें वाक्य हालींच वाचलें. नेगोस म्हळ्यार बिझनेस, वेपार. पुर्तुगेजी वेल्यान हें गोंयांत आयलां. पूण मूळ नेगोशिएशन ह्या इंग्लीश उतरा कडेनूय ताचें नातें आसा. अशी माहिती संकलनांत येवची. लेखकाच्या नांवा सकट. खंय कसो वापर जाला तें कळचें.
धुमकेतू कशीं उतरां येतात, कांय तेंप दिश्टी पडटात आनी केन्ना ना जालीं तें कळना. अशा खूब उतरांचेर हांवें आदीं बरयलां. गोंयांत भागेली म्हळ्यार कुळागराचो भागेली. मंगळूरचीं बीं कोंकणी कार्डां पळेयात. संमेलनांत वांटेकार जावपी भागेली असो उल्लेख तातूंत आसता. वापर जाता जाल्यार तें संकलनांत येवंक जाय. पेटारे म्हळ्यार पेडण्यां माराण, पेट घेवपी ते माराण.
शणै गोंयबाबांच्या चार खंडी समग्र साहित्य संपदेंत, सहसा वापरांत नाशिल्लीं घे म्हूण कोंकणी उतरां भरल्यांत. (घे म्हूण = जायतीं, हाची नोंद जाय) तांचें डोक्युमेंटेशन जावंक जाय. हें उतर शणै गोंयबाब खंड अमूक पान अमूक हांगासर आसा ही संदर्भावळ, आदारावळ लेगीत दिवंक जाय. काणकोणां कांय उतरां अशीं आसात जीं गोंयांत तरी हेर कडेन वापरिनात. (अगड – खोल) हें उतर काणकोणचें हो उल्लेख दिवन ताची नोंद राजभास खात्याच्या संकलनांत जावची. बाकीबाबांच्या काव्यांतूय नकसूद कोंकणी उतरां आसात. तांचो अर्थबोध जायना. साश्ट तालुक्यांत कांय आगळीं उतरां घोळटात. तांचोय संग्रह जावंक जाय. उतरांच्या पांटल्यांत पणजेंत बसून शब्द आनी वाक्प्रचाराचीं फुलां पुंजाव नजो. चालंत उतरां आनी लुप्त उतरां हे विशीं गांवांगांवांनी म्हायती एकठांय करची पडटली.
चिकानां करूं नाका रे, अशेंय वाक्य घोळटा. कोंबयेचें रांदिल्लें चिकन आनी चिकानां वेगळें. मूळ पुर्तुगेज उतरा वेल्यान हें आयलां. चिकानेरी ह्या इंग्लीश उतरा कडेनूय ताचें नातें आसा.
वाक्प्रचार संग्रहीत करपाचोय राजभास खात्याच्या येवजणेचो हावेस आसा. हो एक वेगळोच पोटलो. गुड्ड्याक मारप, जीव गोळाक लागप, गुड्डुलसांव करप, कातर मारप, सणसण मारप, भायरी दिवप, कांदे जोखप, गलगल्याक येवप, आमाड्यां रोस (रडप)…. अशे हे वाक्प्रचार खूब आसात. तांचेरूय हांवें आदीं खूब बरयलां.
बिहारी भाशेंतली एक म्हण एका इश्टान सांगिल्ली. ताचो सारांश मतींत घेवचो.
छब्बे बनने चौबे चले
दुबे बनके लौटे।
वेद चार आसात. दोन वेद कळटात तांकां दुबे म्हणटात खंय. दुबे हें फामाद आडनांव. चार वेद कळटात तो चौबे अशें म्हणटाले खंय. आतां चौबे नांवाचो मनीस कितलो शाणो तें पळेयात. तो छब्बे जावंक सोदता. म्हणजे स वेद शिकूंक सोदता. वेद आसाच चार. तो हांगाच निसरता आनी दुबे जावन परतता. म्हणजे जाणा जाल्लें अर्दें विसरता.
आमच्यांत दुबे आसात ते स्वताक चौबे समजतात आनी चौबे आसात ते छब्बे समजतात, असले लोक संग्रहाच्या वावरांत घेत जाल्यार कितें जातलें तें सांगपाक विश्लेशक वा ज्योतिशी नाका.
मजगतीं, ही आसा सामकी सादी कोंकणी म्हण.
जग भोंवपाक गेलो
हुमऱ्याक आपटून पडलो.
जग हेडपाची वान्सा. सादी न्हय. जगाचें पाड पडूं. घरा भायर वचचे पयलींच घराच्या हुमऱ्याक नाक आदळून घो करून पडलो.
हुमरो जीर्ण जाला जाल्यार तो शिमिटान घट्ट पक्को बांदचो. देवळाच्या मोट्ट्या खांब्या सारक्या महाकाय प्रकल्पाक वेंग मारपाक भायर सरतना, योग्य पात्र हुशार मनीसबळ, पक्की पध्दत, मांडावळ, नियोजन हांच्या उजवाडांत हुमरो सांबाळून हुपचो इतलोच हुस्को.

मुकेश थळी
फाेंडें