भांगरभूंय | प्रतिनिधी
भास आनी समाज, भास आनी संस्कृताय हांचो सामको लागशिल्लो संबंध आसा. भाशेविणें समाज आनी संस्कृताय हांचो विचारच आमच्यांनी करुंक नज. भाशेन समाज आनी ताचे संस्कृतायेक आनी समाज आनी संस्कृतायेन तांचे भाशेक खूप कितें दिल्लें आसा. ह्या दोनूय गजालींचो शास्त्रीय तरेन परस्पर संबंध लावपाचें काम ‘समाज भासविज्ञान’ करता. समाज जसो बदलत रावता तशी भासय बदलत रावता. हाकाच भाशा विज्ञानांत ‘भाशीक परिवर्तन’ म्हणटात.
आयच्या आमच्या कोंकणी भाशेंत खुबशीं नवीं उतरां आयल्यांत. तशेंच दिसान दीस बदलत रावपी ह्या आर्विल्लेकरणाच्या युगांत आदलीं कितलींशींच उतरां आनी त्या उतरांनी व्यक्त जावपी सामाजीक संदर्भ शेणत चल्ल्यात. आमची कोंकणी भास तीच आसली तरी पोन्न्या आनी नव्या पिळगेंत भास समजणेच्या नदरेन खूब अंतर आयलां. हें अंतर आमच्या कोंकणी समाजांत जे सामाजीक, शिक्षणीक, सांस्कृतिक बदल जातात ते सभेमाजार हाडटा. ह्याच खातीर पोन्नी पिळगी आनी नवी पिळगी जी कोंकणी भास उलयता तातूंत आमकां खूप फ़रक दिश्टी पडटा. ह्याच आर्विल्लेकरणाच्या युगांत कोंकणींतलीं जायतीं उतरां आतां आमी उपेगांत हाडिनात. त्याच खातीर हीं उतरां आनी त्या उतरांनी व्यक्त जावपी अर्थ आतां नानपयत जायत वता हें आमच्या नदरेक येतलें.
देखीक ‘तागडी’ आयली आनी ह्या तागडेन आमकां कांय नवीं उतरां दिलीं. जशे परी दालीं, कांटो, किल, अर्द किल, पाव किल, ग्राम आदी. आनी त्याच बराबर ‘एकाच तागडेंत जोखप’, ‘तागडेंचें दालें एकेवटेन जड जावप’ अशे वाक्प्रचारय दिले. पूण त्याच बराबर ह्या तागडेन आमचीं पयलींचीं उतरां खावन उडयलीं. ‘गिन्नाटी’, ‘पड’, ‘पायली’, ‘कुडव’, ‘मण’, ‘खांडी’, ‘कुंभ’, ‘पाव शेर’, ‘अर्धशेर’, ‘शेर’,’मापटें’ हीं उतरां आमच्या भाशेंतल्यान नाच्च जाल्यांत. त्याच बराबर ह्या उतरां सांगाताक आयिल्ले वाक्प्रचार आनी म्हणी लेगित नानपयत जाल्यात. देखिक ‘शेराक सवायशेर’, ‘पायली भर पसारो’, ‘खांडीभर लोक’,‘पायलेक पंचविस’, ‘खांडयेक एकविस कुडव पोल’, ‘तेली गेलो सर्गा मापटें जतन कर गा’ आदी . हांचो अर्थ आतां कसो कळटलो?
‘वान’ आशिल्लें म्हण ‘रगडो’ आशिल्लो आनी ‘वायन’ (जमनींत पुरिल्लें वान) आशिल्लें म्हण ‘मुसळ’ आशिल्लें. ‘वायन वचून म्हादळ्याक (दोनय वटेन चामडें आशिल्लें एक वाद्य) सांगता’, ‘वायनांत बसून कांडणा मार चुकोवंच्याक जाता वे?’, ‘व्हंकल घरे खायना भिकणांनी भल्लीं वायनां’, ‘रगड्या लागीं निमगून मसालो वांटचो वे?’ अशे तरेच्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार आमच्या भाशेंत आतां मेळपाक कठीण.
आर्विल्लेकरणा खातीर आमच्या कृषी संस्कृतायेंतय बदल घडलो. नायलोनचे दोर आयले आनी शेतकार आपल्या कामां खातीर सुमाचे दोर वळटाले ते बंद जाले. गरजेप्रमाण शेतकार दोराक मारताले त्यो गांठीय ‘निसरगांठ’,’ ‘बोरगांठ’, ‘चारीगांठ’ ह्यो गांठी उतरां सयत ना जाल्यो. ‘सुंभ जळ्ळें तरी पीळ वचना’, ‘दुसऱ्याचे जांगेर दोरयेक पीळ दिंवचो’ ह्यो म्हणीय आतां ना जाल्यो. बैलांचें जोत गेलें आनी ट्रॅक्टर आयले आनी जोता संबंदीत कितलीशींच उतरां शेणलीं. ‘एकाच जोताक बांदप’, ‘फ़ुडलें जोत तशें फ़ाटलें जोत’ अशे तरेच्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार केन्ना ना जाले कळ्ळेंच नां. एका कुळागरा संबंदीच शेंकड्यांनी उतरां कोंकणी भाशेंत आसात आनी तीं हळू हळू ना जायत आसात.
कपडे वा भेस हो संस्कृतायेचोच एक वांटो. आंगांत घालपाचे कपडेय बदलले. काश्टी, धोतर, पुडवें, ज्युदी, मुंडासो, कासाटो असलीं उतरांय ना जालीं. ‘कमरभर उदकांत रावन काश्टी सुकी’, ‘पदरांत घेवप’, ‘पदराक धरप’ असले म्हणी आनी वाक्प्रचार आतां शेणत चल्ल्यात. चली वयार आयली की ‘चलयेक पदर आयलो’ अशें म्हणटाले. आयज अशें म्हणप म्हळ्यार लेगीत काळा भायरें जालां.
पयलीं केळी पानाचेर जेवताले. ह्या केळी पानाच्या दरेका भागाक एक नांव आसा. ‘शिरती’, ‘आगोती’ आनी ‘खंडोती’ हीं तीं नांवां. हें कितले जाणाक खबर आसा?
भाशीक बदल हो टाळूं नजो असो आसता. सैमीक प्रक्रियेचो एक भाग तो. आज तागडीय ना जायत चलल्या आनी डिजिटल वजन कांटो आयलो. आमच्या कोंकणी भाशेंत शंबर दोनशें वर्सां पयलीं खंयचीं उतरां आशिल्लीं आनी आतां तांतूतलीं कितलीं उल्ल्यांत हो संशोधनाचो विशय. काळाप्रमाण अशे बदल संवसारांतल्या सगळ्याच भाशेंत जातात. ‘आवय, आई, मम्मी, मॉम’ हो प्रवास भाशीक बदलाचो तसोच सांस्कृतीक बदलाचोय आसा.
‘चोराच्या हातांत तल्लुक’, ‘जंद्रयो गेल्यो आनी खिणां उल्लीं’, ‘फ़ुलू खुस्तार खोजनो, रगड्या खुस्तार सान्नां’, ‘पसण्या (पावणो) पुरतें सुरय, असल्यो म्हणी आनिक कांय तेंपान काळाच्या पोटांत गडप जातल्यो.
मनोहरबाबांची एक कविता आसा. ‘मेज आयलें’!. मेज येतगीर कितें जाता आनी कितें वता हाचें ताणी सुरबूस वर्णन केलां. ते म्हणटात:
‘मेज आयलें, मेजा वांगडा कदेल आयलें.
कदेल आयलें, पाट गेलो, रांगोळेचो थाट गेलो.
पुडवें गेलें, जानवें गेलें, पितांबर गेलें’
पत्रावळ गेली, चित्रावळ गेली’.
‘कितलें गेलें, कितलें आयलें? कितलें आयलें, कितलें गेलें?,
भाशेंतल्या उतरांचेंय तेंच! हांतूंतलें आमी अपुरबायेन कितलें सांबाळटले हें आमी तीं उतरां कितलीं वापरांत हाडटात ते निष्ठेचेर आनी लागणुकेचेर निंबून आसा.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
