भांगरभूंय | प्रतिनिधी
मराठी साहित्यांत इतिहासीक कादंबऱ्यांचो गिरेस्त इतिहास आसा, जाका लागून आदल्या काळांतलें शौर्य, घडामोडी आनी राजकीय युक्तीवाद जिवंत जातात. असोच एक उल्लेखनीय ग्रंथ म्हळ्यार प्रेमा धांडे हांची छत्रपतींच्या सैन्यांतली एक अदृश्य शक्ती बहिर्जी नायक हांच्या जिविताचो अभ्यास करपी शिवनेत्र बहिर्जी ही कादंबरी. ही कादंबरी फकत तांच्या साहसांचोच न्हय तर छत्रपतींच्या लश्करी येसस्वीपणांत म्हत्वाची भुमिका साकारपी गुप्तचरी रणनितीची खोलायेन विस्कावणी करता.
ज्या काळांत छत्रपती मोगल आनी आदिलशाही साम्राज्यांआड स्वराज्य स्थापन करतालो, त्या काळांत बहिर्जी आकाराक येता. ताच्या लश्करी रणनितीच्या येसस्वीपणांत गुप्तचरांचो म्हत्वाचो वांटो आशिल्लो. ताच्या विस्वसनीय सहाय्यकां मदीं बहिर्जी नायक हो एक आख्यायीक गुप्तचर आशिल्लो, जाचीं कौशल्यां आनी फटवणूकेची कुशळटाय छत्रपतीक धाडसी मिशनांची येवजण करपाक आनी आंकपाक मदत करताली. प्रेमा धांडे हांची कादंबरी ह्या युगाची बारीकसाणीन पुनर्रचना करून दुस्मानाची गुप्त म्हायती एकठांय करपाचीं आव्हानां जिवीं करता. किस्कुटा समान म्हायतीच्या आदारान झुजांचो परिणाम थारावंक मेळपी गुप्तचरीय तंत्रांची झलक बहिर्जीच्या माध्यमांतल्यान आमकां मेळटा.
सामान्य सैनिकांतल्यान छत्रपतीचो मुखेल गुप्तचर अधिकारी जावपाच्या बहिर्जीच्या प्रवासाचेर ही कादंबरी उजवाड घालता. कथा रोमांचक आनी धाडशी मिशनां, आनी ताच्या युक्तिवादी कुशळटायांचें कथन करपी तेजस्वी घडणुकांनी भरिल्ली आसा. कादंबरेंतलो एक मुखेल प्रसंग म्हळ्यार पुरंदर आनी कोंढाणा सारकिल्ले किल्ले जिखपांत बहिर्जीची भुमिका. दुस्मानाच्या शिबिरांनी घुसपाची, गुप्तचर म्हायती एकठांय करपाची आनी विरोधकांची दिशाभूल करपाची ताची तांक तपशीलान दाखयल्या. ताच्या वैयक्तीक संघर्शांचेरूय कादंबरी उजवाड घालता – जगपाची खात्री नासून लेगीत जीण जगपाचो भावनीक संघर्श, घराब्या पसून पयस रावन केल्ले त्याग आनी पंगडांत आंतरीक विश्वासघाताचो भंय. वेगवेगळ्या मिशनां खातीर बहिर्जी एक वेपारी, भिकारी, दुस्मानाच्या पंगडांतलो सैनीक जावन म्हत्वाची गुप्तचर म्हायती एकठांय करता. छत्रपतीं कडेन ताणें केल्ल्या संवादांतल्यान ताची निश्ठा आनी वचनबद्धतेची भावना दिसून येता. ताका लागून तो मराठा प्रशासनांतलो एक मानाचो व्यक्ती थारता.
लेखिकेन बहिर्जी नायकाक एक अत्यंत बुदवंत, साधनसंपन्न आनी निर्भय व्यक्ती म्हणून चित्रीत केलां. वेगवेगळ्या परिस्थितीक आपणावपाची ताची तांक ताका एक असामान्य नायक करता. सामान्य झुजाऱ्यावरी बहिर्जीचें शस्त्र तलवार न्हय तर ताच्या मनांतलो युक्तिवाद आनी गुप्तचरी कसबां. म्हायती मेळोवपाची, वळोवपाची पद्दत तयार करपाची आनी दुस्मानाची दिशाभूल करपाची ताची तांक गुप्तचरी शक्तीचें प्रदर्शन करता. तशेंच, कादंबरी ताच्या आंतरीक संघर्शांचें चित्रण करता. फटीचें जिवीत जगप ताचेर खर परिणाम करता. स्वताक वा हेरांक धोको निर्माण करिनासतना ताका कसलेच संबंद तयार करपाक मेळनात. हाका लागून तो रूढ झुजारी नायका परस भोवआयामी व्यक्तिमत्व जाता.
कादंबरी बहिर्जीचेर केंद्रीत आसली तरी छत्रपतीची उपस्थिती म्हत्वाची दिसता. बुध्दीमत्तेचें मोल समजपी फुडारी म्हणून ताचें चित्रण केलां. ताच्या उलोवपांतल्यान ताचें रणनितीय अंतर्मन, गुप्तचरांचेर आशिल्लो दृड विस्वास आनी स्वराज्या वटेनची वचनबद्धताय उक्ती जाता. रणांगणांत शौर्य तशेंच बहिर्जी सारकिल्ल्यांच्या मौन योगदानाकय मोल दिवपी फुडारी म्हणून ताचें चित्रण केलां. तेच वांगडा बहिर्जीचे गुप्तचर वांगडी, दुस्मान सेनापती आनी नकळत मिशनाचो भाग जावपी सामान्य गांवकार अशीं हेर जायतीं पात्रां हे कादंबरेंत उल्लेखनीय भुमिका करतात. कादंबरेंतल्या मुख्य व्यक्तिरेखांची सुची पुस्तकाचे सुरवातेकूच दिल्या.
कादंबरेचो मुखेल विशय म्हळ्यार लश्करी रणनितींत गुप्तचर कार्याचें म्हत्व. झुजां आनी शौर्याचेर भर दिवपी पारंपारीक इतिहासीक कादंबरींवरी बहिर्जी अदृश्य झुजाचेर भर दिता – म्हायती एकठांय करप, फटोवप आनी दुस्मानाची मनस्थिती हाताळप. सुक्ष्म नियोजन आनी बुध्दीमत्तेन झुजां रणांगणांत कशीं जिखतात हें हातूंत दाखयलां. गुप्तचर जावपा वांगडाच येवपी वैयक्तीक बलिदान हो आनीक एक म्हत्वाचो विशय. बहिर्जीक आपली वळख सतत बदलत दवरची पडटा. सदांच ‘कोण तरी’ आसपाचो, केन्नाच लोकांचेर पुरायपणान विस्वास दवरूंक मेळना हो भावनीक मनस्ताप व्हड संवेदनशीलतेन चित्रीत केला. कादंबरेचें हें आंग बहिर्जीक फकत इतिहासीक व्यक्ती दवरिनासतना ताका मानवीय आयाम दिता.
छत्रपतीच्या स्वराज्य कार्याकडेन बहिर्जीची अखंड निश्ठा हो पुनरावृत्त जावपी विशय. उपाट धोको सोंसून लेगीत तो आपल्या कर्तव्याक परमोच्च स्थानार दवरता. ही भावना वैयक्तीक सुरक्षे परस चड आसता, जाका लागून तो इतिहासांतलो खरो शुरवीर नायक थारता. इतिहासीक कादंबऱ्यो चडश्यो शौर्य आनी झुजाचेर भर दितात, पूण बहिर्जी रणनिती आनी बुध्दीक येसस्वी जावपाचे मुखेल घटक म्हूण भर दिता. हाका लागून फकत बळगेंच जैत थारायता ह्या पारंपरीक परिकल्पनेक आव्हान मेळटा.
प्रेमा धांडेचें बरप सर्जनशील आनी आकर्शक आसा. इतिहासीक अचूकतेचो आनी जिवंत कथाकथनाचो मेळ घालून तांणी कादंबरी शिक्षणीक आनी रोमांचक केल्या. वर्णनात्मक भाशेचो वापर सतराव्या शेंकड्यांतल्या महाराष्ट्राचें सविस्तर चित्र काडपाक मदत करता, खास करून तत्कालीन किल्ले, बाजारपेठ, राजवाडे आनी झूजा मैदानां संबंदान. मिशन आनी गुप्तचर रणनीती वाचप्यांक उत्सूक दवरतात जाल्यार आत्मनिरीक्षण आनी पात्र विकासाचे प्रसंग कथानकाक खोलाय हाडटात. खास करून बहिर्जी आनी छत्रपतीं मदली चर्चा तांच्या मदल्या परस्पर आदर आनी समजूतेची गवाय दिता. लेखिकेचें सुक्ष्म संशोधन तांच्या इतिहासीक घडणुको मांडपाचे पद्दतींतल्यान स्पश्ट जाता. कादंबरी मनभुलोवपी आसतनाच वास्तवाचेर खिळावन उरता देखून गरजे भायलें नाटकीकरण टाळटा. ‘ऋणनिर्देशां’त बहिर्जीचो लेखन प्रवास वाचप्यांनी मुजरत वाचूंक जाय.
बहिर्जीन भारतीय साहित्याचेर सर्वकालीक परिणाम सोडला, अशें म्हणप चुकिचें जावचें ना. इतिहासांतल्या चड करून दुर्लक्षीत जाल्ल्या व्यक्तीं विशीं वाचप्यांक गिन्यान दितनाच मराठ्यांच्या बुध्दीमत्तेची आनी रणनितीक कौशल्ल्यांची तोखणाय ही कादंबरी करता. झूज म्हळ्यार फकत तलवारी आनी सैन्य न्हय तर बुध्दीच्या आदारान रणनितीचें उपयोजन हाची जाणविकाय ताच्या पात्रांतल्यान, आनी त्या अनुशंगान हे कादंबरेंतल्यान जाता. बलिदान, कर्तव्य आनी दोट्टी जीण जगपाचो मानसीक परिणाम ह्या विशयांक लागून ही कादंबरी सगळे तरेच्या वाचप्यांचे काळजा मेरेन पावता. प्रेमा धांडे हांची बहिर्जी ही कुशळटायेन बरयल्ली इतिहासीक कादंबरी छत्रपतीच्या काळांतल्या एका थोर व्यक्तीचेर उजवाड घालता.
मराठी साहित्य, भारतीय इतिहास, गुप्तचर कथा हांची आवड आशिल्ल्यांनी बहिर्जी वाचपाकूच जाय. अशे तरेच्यो साहित्यकृती मौन झुजाऱ्यां विशींची समजूत समृध्द करता. कठीण कामा खातीर आपलो जीव धोक्यांत घालून पड्ड्या फाटल्यान काम करपी इतिहासांतल्या गुप्त नायकांक ही कादंबरी श्रध्दांजली ओंपता.
शुभा बरड वेलींगकार
8788251629
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
