भांगरभूंय | प्रतिनिधी
कलाकार
उत्तर कर्नाटकांतल्या धारवाड जिल्ह्यान हिंदुस्तानी संगीताच्या मळार जायतीं कला रत्नां दिल्यांत. तातूंत भारतरत्न पं. भीमसेन ,पंचाक्श्री गवई , पं. पुत्तराजू गवई, पं. सवाई गंधर्व आनी पं. कुमार गंधर्व. तांचे वांगडा गंगूबाई हंगल हांचोय आस्पाव आसा.
हंगल हिचो जल्म 5 मार्च 1913 दिसा धारवाड शारांत जाल्लो. बापूय चिक्कुराव नादिगर शेतकार आनी आवय अंबाबाई ही कर्नाटक शैलीची शास्त्रीय गायिका. 1928 वर्सा मुळावे शाळेचें शिक्षण पुराय जातकच हंगल हांचें कुटुंब हुब्बाळी शारांत रावपाक आयलें. थंय गंगुबाईन ‘कृष्णाचार्य संगीत अकादेमीं’त शास्त्रीय संगीताचें शिक्षण घेवप सुरू केलें. 1929 वर्सा पिरायेच्या सोळाव्या वर्सा गंगुबाईचें देवदासी परंपरे प्रमाण गुरूराव कौलगी हांचे कडेन लग्न जालें. पूण गुरूराव एका वर्सा उपरांत 2 पूत आनी 1 धुवेक सोडून संवसारातल्यान अंतरलो. अर्थीक परिस्थिती सामकी बिकट जाल्ल्यान गंगुबाईक केन्ना आंगा वयली वस्त, केन्ना घरांतलीं आयदनां लेगीत विकचीं पडटालीं. गंगुबाईक संगीताचो जल्मजात मोग. भुरगेपणांत ती ग्रामोफोन आयकुन त्या आवाजाचें अनुकरण करपाचो यत्न करताली. आपले धुवे भितरली संगीत प्रतिभा पळोवन गंगुबायले संगीतकार आवयन तिगेली कर्नाटक संगीताची आवड कुशीक दवरली आनि शास्त्रीय गायक पं. एच. कृष्णाचार्य आनी किराणा उस्ताद सवाई गंधर्व हांचे कडल्यान हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीत शिकोवपाक धाडचें निश्चित केलें. गंगुबाईन एक फावट गुरू सवाई गंधर्वाच्या शिकवणे विशीं सांगिल्लें, कंजूस मनीस पयशांची काटकसर करुन खर्च करता, ते प्रमाण सुराचोय तसोच वापर केल्यार आयकुप्याक रागाच्या दरेका तपशीलाचें म्हत्व कळटलें, असो गुरूजीन तिका कानमंत्र दिल्लो.
गंगुबाईक संगीत शिकपाची इतली आवड आशिल्ली की ती कंदगोळांतल्या गुरूच्या घरा पावपा खातीर रेल्वेंतल्यान 30 किलोमिटर प्रवास करुन फुडें चलत वताली. थंय तिणें पं. भीमसेन जोशी हांचें कडल्यान संगीताचे धडे घेतले. किराणा घराणाची परंपरा तिगोवन दवरपी गंगुबायन ह्या घराण्याचे शुद्धते कडेन आनी शैली कडेन कसलीच तडजोड केली ना. राग भैरव, असावरी, तोडी, भीमपलासी, पुरिया, धनश्री, मारवा, केदार आनी चंद्रकौंस गायिल्ल्यान गंगुबाई चडांत चड संगीत रसिकां मेरेन पावली. राग गायतना ल्हवू ल्हवू स्वर फुडें व्हरपाचो आनी तो उगडपाचो यत्न करतना आयकुपी फुडल्या पांवड्याची उमळशिकेन वाट पळयताले. गांगुबाय केन्नाच अपेसा मुखार नमली ना. आपल्या संगीत मार्गाचेर घट्ट रावून तिणें हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीताच्या व्हडल्या कलाकारां मदीं सुवात मेळयली. शास्त्रीय संगीताच्या मळार गंगुबाई हंगल हिगेलें खूब व्हडलें योगदान आसा. ‘भजन’, ‘ठुमरी’, ‘खयाल’ ह्या सारक्या शैलींक तिणें खाशेलपण हाडलें.
शास्त्रीय संगीताच्या किरणा घराणाचें प्रतिनिधित्व करपी गंगुबाईन अर्द्या शेंकड्यां परस चड काळ संगीत मळार योगदान दिलें. 1945 वर्सामेरेन तिणें खयाल, भजन आनी ठुमरी ह्या विशयांचेर आदारित देशभरांत भौशीक मैफिली केल्यो. रेडिओचेरय ती नेमान गायताली. हाचे भायर जायत्या उत्सवांनी तिच्यो मैफिली जाताल्यो. तातूंतल्या तातूंन तिका मुंबयच्या गणेशोत्सवांत गावापाची खासा आवड आशिल्ली. जाणकार रसिकांक तिगेलें गीत फकत सुरांचें नाटक न्हय, तर रागांच्या स्वरांतल्यान ती एक कथा सांगता असो आभास जातालो. ती गितांतल्या भावनेचो गूढ अणभव गीताच्या दरेका रागांत जिवो करताली. देखून शास्त्रीय गायनाचें खाशेलपण, जितेंपण आनी गंगुबाईल्या गितांच्या स्वरांतल्यान आयकप्यां मदीं तिणें निर्माण केल्ली भावना, तिका ‘संगीताची आवय’ म्हणून नांव दिवन गेली. 1945 उपरांत तिणें उपशास्त्रीय शैलींतलें गायन सोडलें आनी फकत शुद्ध शास्त्रीय शैलींत रागांतलें गायन चालू दवरलें.
पाकिस्तान, जपान, अमेरिका सारक्या देशांतल्या आंतरराश्ट्रीय संगीत महोत्सवांनी गावन तिणें शास्त्रीय संगीताची नामना वाडयली. गंगुबाई चरित्रांत म्हणटा – ‘म्हाका भुरगेपणांत ब्राह्मण शेजाऱ्याच्या बागेंतल्यान आंबें फातरावन वडयतना धरलें तेन्ना म्हाका कसल्यो हळशिक गाळयो आयकूवच्यो पडल्यो तें याद जाता, आंबे काडले हाची तांकां पर्वा नाशिल्ली, पूण सकयले जातींतले चलयेन तांगेल्या भाटां भितर सरपाचें धाडस कशें केलें म्हणून ते तिडकल्ले. अजाप म्हणल्यार आतां तेच लोक म्हाका आपल्या घरांत सुवाळ्या निमतान गायनाचे मैफिली खातीर मुजरत आपयतात,”
मुसलमान संगीतकार आसल्यार ताका उस्ताद म्हणटात, हिंदू आसल्यार पंडीत. पूण केसरबाई आनी मोगुबाई सारके संगीत विद्वान फकत बाई उरतात. गंगुबाई हंगलाक कर्नाटक आनी भारत सरकारा कडल्यान जायते भोवमान मेळ्ळे. कर्नाटक संगीत नृत्य अकादमी पुरस्कार 1962, पद्म भूषण 1971, संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार 1973, संगीत नाटक अकादेमीचें वांगडीपण 1996, दीनानाथ प्रतिष्ठान 1997, 1998 वर्सा माणिक रत्न पुरस्कार आनी 2002 वर्सा पद्म विभूषण किताब फावो जालो. तिणें जायतीं वर्सां कर्नाटक विद्यापिठांत संगीत प्राचार्य म्हणून काम केल्लें. 2006 वर्सा तिगेल्या संगीत प्रवासाची 75 वर्सां पुराय जालीं तेन्नां तिणें आपली निमाणे भौशीक संगीत मैफिलीचें सादरीकरण केल्लें. 21 जुलय 2009 दिसा पिरायेच्या 96 व्या वर्सा काळजाचो आताक आयिल्ल्यान ती संवसाराक अंतरली.
गंगुबाईल्या मरणान संगीत जगांत शुद्धताये कडेन संबंदीत आशिल्लें हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीताचें एक युग आनी संगीत हें आडमेळीं हुपून देवा कडेन जावपी संवाद सोंपलो. गंगुबाई हंगलाचें संगीत एक दायज. तिणें कलेच्या माध्यमांतल्यान जायत्या तरणाट्या कलाकारांक प्रेरणा दिल्या. तांच्या संगीत वावराक लागून भारतीय शास्त्रीय संगीताक एक नवो आयाम मेळ्ळा. ताच्या शिश्यांनी तिका सदांच ‘गुरू ममतामायी’ मानलां.
——————————
सुदिन वि. कुर्डीकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
