व्हांवतें उदक, उडपी शेवणें

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

काळीज साफ नासल्यार तो कितें बरयता तें निवळ येतलें कशें? तें येतलें बेसूर, बेताल. लेखक फटींग आसूंक शकना. लेखक चारित्र्यवान आसूंक जाय.

बार्देस तालुक्यांतल्या पोंबुर्फें गांवांत नावेलकार नांवाचो चित्रकार रावतालो. जल्मा सावन ताच्या आंगांत ही कला वशिल्ली. मदीं तो विदेशांत युरोपांतल्या देशांत उरिल्लो. दिसतालोच येवरोपी कसो. मोटो पेंटर. चित्रकार. ताका एकदां गोंय राज्य कला संस्कृती पुरस्कार मेळ्ळो. तेन्ना आकाशवाणी खातीर ताची मुलाखत घेवपाक हांव आनी संपादक सतीश नायक ताच्या घरा गेले. पावस इतलो पडटालो की आमी स्कुटरीन वतना भिजून थापो जाल्ले.
हुनहुनीत च्या घेतली तांगेर. घरभर वचत थंय जळामळा ल्हान व्हड तरेतरेचीं चित्रां. कॅनवास, चित्रकलेचे बोर्ड. तरेकवार रंग. पिशोलां. वण्टीक घश्टल्लीं रंगांचीं खतां. तांचे कडेन चर्चा करतना बरें दिसलें. हांव चित्रां जगतां, तांणी म्हळें. सकाळीं फुडें शेवणें पिट्ट करून उडटा, झाडाचे खांदयेर वचून बसता, आपणाक जाय तो राग जाय तितलीं मिणटां गातां आनी परत भूर्र करून उडून वता. म्हजी जीण ह्या शेवण्या भशेन. दर दिसा म्हाका चित्रां काडुंकूच जाय. पुरस्काराचो आनी म्हज्या ह्या सेवा भावाचो कांयच संबंद ना. चित्रां हें म्हजें व्होकेशन. लायफ.
तांचीं हीं उतरां कायमचीं मनांत घोळत आसात. बाकी मुलाखत विसरलां आसत.
रुख फळां दिता. ऋतू येतकच. झाडपिको मानकुराद खावपाक तर मजाच येता. न्हंय व्हांवत आसता. ती सांचिल्ली आसना. न्हंयेचें उदक कोंडून उरना. तशें घडल्यार न्हंय कसली तर ती? शेवणीं उडत आसतात. उडप हो तांचो स्वधर्म. उडनासतना तीं जर जमनीर वा तणाचेर लोडेलीं, जाल्यार शेवणीं कसलीं तर तीं? दर दिसा नवे दिशेन नवे उंचायेर नवें उड्डाण मारिल्लें कितलें बरें दिसता. नव्या नव्या, तिरप्या, पालशा, भुमितीय रेशेंत वा वक्राकार हालचालींत हीं पिटकोळीं शेवणीं घुंवतना, नाचतना बरीं दिसतात. शेवण्याक जालेंच तशेंच ही जीवविविधताय तोखेवप्याकूय. तूं शेवणें गो म्हूण ताका प्रमाणपत्राची गरज नासता.
गायक मंचाचेर गायना तेन्ना ताचो रियाज चालू आसता. उकत्या ताळ्यान तो गायत आसता वा मनांतल्या मनांत तानो, हरकती घेत आसता. तबलजी आसल्यार तो आपल्या हड्ड्याच्या बरयांच्या पांजऱ्याचेर जांगडांचेर थापटां मारून ताल, पेशकार, रेला, कायदा हांचो रियाझ विलंबीत आनी द्रूत गतींत करीत आसता. नाजाल्यार तो वाडटलो कितें? वाजयतलो कितें?
नर्तकांक पळोवंक जाय. रियाझ करताच. दर दिसा चिमटीभर लेगीत अदीक खायनात तीं. अती खाल्यार आंगलोटाचें सौंदर्य वता. कणभर फोपशेपण आयल्यार नाच करपाक काठिण्य जाणवता. चरबेचीं गाबळां तर मात्तूय उपकारनात. कराटे खेळगड्या सारकी लवचिकताय ह्या नर्तकांक जाय पडटा. एक दीस सराव केलो ना जाल्यार आंग घट गुळो जालेंच अशें समजुपाचें.
लेखक नांवाच्या शब्दांच्या कलाकाराचें कितें? बरयना जाल्यार ताणें पुस्तकांचें वाचन करूंक जाय. जिणेचें वाचन करूंक जाय. घरांत सान्न मारतात तशी आपल्या काळजांत सान्न मारूंक जाय. काळीज साफ नासल्यार तो कितें बरयता तें निवळ येतलें कशें? तें येतलें बेसूर, बेताल. लेखक फटींग आसूंक शकना. लेखक चारित्र्यवान आसूंक जाय.
Prose is like building a cathedral.
हें वाक्य रायनर मारीअ रिल्के ह्या जर्मन कवीचें. हाका जर्मनीचो शेक्सपियर अशें मानतात. ह्या वाक्यांत खूब मोटो सूचक अर्थ, बोध भरला. गद्य साहित्य शब्दांचे चिरे घेवन बांदिल्लें कॅथेड्रल आसचें. कॅथेड्रल ही कायम चिरंतन वास्तू. मंगलमय. कॅथेड्रलांत सत्य आनी पावित्र्य आनी दिव्यत्व आनी मांगल्य आसता. थंय जीव अंतर्मूख जाता. चिंतूं नजो अशी शांती थंय वसता.
साहित्य हें अशें आसचें म्हणपाचें कवी सुचयता.
मोल करो तलवार का, पडी रहन दो म्यान, अशें एका हिंदी कवीन म्हळां. तलवारीचो इनपूट आनी आवटपूट म्हत्वाचो. म्यान सजोवन वा भांगराची करून कांय फायदो ना. तलवार कायमूच म्यान करून दवरून कितें फायदो? ती कळमेता. तलवार चकचकपाक जाय. तलवारीक धार आसपाक जाय. तलवार वावडी नासतना खुंटयाळ्याक लायली जाल्यार कांयच लाव ना. त्या उगड्या पात्यांतल्यान दोळे दिपकावपी तेज येवंक जाय.
तानसेन गवय अकबराच्या दरबारांत गातालो. मैफल सोंपली. अकबरान विचार केलो. अकस्मात ताणें तानसेनाक विचारलें. तानसेन, तूं इतलो गोड गाता, जाल्यार तुजो गुरू कितलो गोड गाता आसतलो? कल्पनाच करूं नजो. तो हांगा येवंक शकत? तानसेनान नमळायेन सांगलें, माफ करात. म्हजो गुरू हांगा येवचोना. अकबर फाटिकूच लागलो, पूण म्हाका ताचें गाणें आयकूंकच जाय. तानसेनान सांगलें- तो एकलोच गाता. पयसुल्ल्या वाठारांत खोंपींत रावता. मुखार कोणूय आयकुपी बशिल्लो आसल्यार तो गायना.
अकबरान म्हळें, ना तानसेन, म्हाका तुज्या गुरूचें गाणें आयुकुंकूच जाय. राजाक खूश दवरपा खातीर, ताचो राग टाळपाक तानसेन कबूल जालो.
तानसेनान आपल्या गुरूचो पत्तो अकबर राजाक दिलो. ताच्या रियाझाचो वेळ फांतोडेर पांच वरांचेर आशिल्लो. साद्या भेसांत दुसऱ्या दिसा राजा तयार जालो. तानसेन अकबराक घेवन खूब पयस एका न्हंये लागसार आशिल्ल्या खोंपी कडेन पावलो. दोगूय फाटल्यान लिपले. गुरुचो रियाज सुरू जालो. राजा त्यो विजे सारक्यो स्वर्गीय तानो, आलाप, हरकती, मुरक्यो, ठेहराव, तातूंतलो गोडवो आयकून खोशयेन पिसावलो. तो धोलूंक लागलो. वा वा क्या बात है, अशें किळांचचें अशें राजाक दिसतालें. तानसेनान ताका खुणेनूच चूप रावपाची विनंती केली. राजाचे कान तृप्त जाल्ले. सूर्य उदेतालो. रियाज सोंपलो. अकबर धांवत भितर गेलो आनी ताणें गुरुच्या पांयांचेर घालून घेतलें. गुरुजी, तुमी गातात तें स्वर्गीय संगीत. तुमचो शिश्य खूब बरो गाता. पूण तुमचे इतली खोलाय उंचाय ताका ना. अशें कित्याक?
गुरून सांगलें- तो उंचेले तांकीचें गावंक शकना.
अकबरान स्पश्टीकरण विचारलें.
गुरुजीन सांगलें – “राजन्, तानसेन तुका प्रसन्न करपा खातीर गाता. तुज्या खातीर, तुज्या आनंदा खातीर गाता. हांव गातां जग निर्मितल्या सम्राटा खातीर. परमात्म्या खातीर.”
मोगाळ इश्टांनो, कलाकार, लेखक, गायक, वादक हांकां आपली अदाकारी कोणा खातीर, कितले तन्मयतेन आनी तल्लीन जावन आपूण सादर करतां, हाचें भान आसत जाल्यार छप्पर फाडके म्हणटात तसो परमानंदाचो रोस ताचेर शिंवरत रावतलो.

मुकेश थळी
फोंडें