भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आमी गोंयांत तुळशी लग्नाक व्हडली दिवाळी म्हण्टात. आनी दिवाळेच्या काय दिसां आदी मनयिल्ले दिवाळेक धाकली दिवाळी म्हण्टात. धाकले दिवाळेंत धनतिरोदस आसता. नरकासूर नांचोवप (आनी उपरांत लासप) आसता. वटणीं लावन अभ्यंगस्नान करप आसता. काट्टां जिबटावप आसता. उंवाळप आसता. तरेकवार फोव खावप आसता. लक्षुमी पूजन आसता. गोरवांचो पाडवो आसता आनी भावबीजो आसतात. तरीच आसतना ह्या भरगत उत्सवाक धाकली दिवाळी म्हण्टात! उत्तर भारतांत दिवाळेच्या आदल्या दिसाक म्हळ्यार नरक चतुर्दशीक “छोटी दिवाली” म्हणल्यार धाकली दिवाळी म्हण्टात. उपरांतचे पुराय दिवाळेक ते निखटी ‘दिवाली’ म्हण्टात. थंय व्हडली दिवाळी ना.
आमी गोंयांत तुळशीच्या लग्नाक व्हडली दिवाळी म्हण्टात. खरें म्हणचे तुळशीचें लग्न ही केवळ एकाच दिसाची वा आदेसाची लग्न-विधी. तरीकय आमी ताका व्हडली दिवाळी म्हण्टात. आनी जिका आमी धाकली दिवाळी म्हण्टात तातून चार- पांच दीस तरेकवार सुवाळे मनयतात. त्यान भायर धाकले दिवाळेक व्हडली सुटी आसता आनी व्हडले दिवाळेक मात ती इल्लीय नासता. तर मागीर व्हडली दिवाळी व्हडली कशी ? हो धाकलेचेर अन्याय केल्ले वरी जायना व्हय?
खरें म्हणचें धाकली वा व्हडली ही तुळा करपी विशेशणां आसात. कसलीच एकेच तरेची गजाल एका परस चड आसता तेन्ना तांचो वापर जाता. धाकली आसता म्हूण व्हडली आसता. व्हडली आसता म्हूण धाकली आसता. आमी धाकलो दसरो वा व्हडलो दसरो म्हणनात. आमी धाकले नाताल वा व्हडलें नाताल अशें म्हणनात, कारण दसरो वा नाताल हीं एक- एकूच आसतात. जायते कडेन धाकलो शिगमो आनी व्हडलो शिगमो आसता. पूण तांच्या नांवां प्रमाणूच ते तशे दिसतात. पूण दिवाळेची गजाल घुसपा- गोंदळाची आसा. हांगा धाकली व्हडली कशी दिसता आनी व्हडली धाकली कशी दिसता!
आमच्या राज्यांत व्हडलें गोंय आसा. धाकले गोंय खंयचें तर? सायबाचे गोंय हें धाकलें गोंय व्हय? न्हय. तें पोरणें गोंय. व्हडलें गोंय हें जुवारी न्हंयेचे देगे वयलें नगर. इतिहास काळात कदंब साम्राज्याचें तें राजपाटण आसलें. सायबाच्या गोंयाक Goa velha म्हण्टात. पुर्तुगेजींत ‘व्हेल्य’ म्हणल्यार पोरणें. गोवा व्हेल्य म्हणल्यार पोरणें गोंय.
पूण आदीं सायबाचें गोंय पोरणें नासलें. तें पुर्तुगीज राजवटीचें राजपाटण आसलें. पूण थंय पर-परत प्लेगाच्यो धामो येयत रावल्या. देखून फिरंग्यानी 1843 वर्सा पणजी शार हें आपणाले नवे राजपाटण केलें. तेन्ना सावन पणजी नवें गोंय जालें. आनी आपसूक सायबाचें गोंय पोरणे गोंय जालें !
दिवाळेची खबर करपाची जाल्यार उत्तर भारतांत छोटी दिवाली आनी दिवाली हे उत्सव सरल्या उपरांत पुनवे दिसा मनयतात ते दिवाळेक देव दिवाली म्हणटात. सामान्यतायेन उत्तर भारतांत दिवाळी ही श्री रामाक अर्पिली परब आसा आनी दक्षीण भारतांत ही परब श्रीकृष्णाक अर्पितात. दसऱ्या दिसा श्रीराम रावणाचा वध करता आनी उपरांत विसाव्या दिसा तो सितामाई आनी लक्षुमणा सयत आपणाले जन्म नगरीत म्हणल्यार अयोध्येंत पावता. हो शुभ दीस म्हणल्यारूच दिवाळी! गोंयांत दिवाळेच्या फांतोडेर श्रीकृष्ण दृश्ट नरकासुराचो वध करता. देखून लोक दिवाळेचो आनंद सुवाळो मनयतात. तरीकय प्रस्न उरताच. आमच्या पूर्वजांनी तुळशी लग्नाक व्हडली दिवाळी कित्याक म्हणली? आमचे जाणटेले चुकले अशें समजप समा जायना.
आमच्यांनी तर्क अशे करूं येतात : तुळशीचें लग्न हो एका नव्या पर्वाचो शुभारंभ आसा. ह्या सुवाच्या उपरांत चातुर्मास सोंपता. चातुर्मास म्हणल्यार आशाडी एकादस आनी कार्तिकी एकादस मेरेनचो चार म्हयन्यांचा काळ. ह्या काळांत लग्नां सारकी शुभकार्या सप-सप करीनात. दुसरी गजाल म्हणचे हे परबे उपरांत खऱ्या अर्थान शिंयाळो सुरू जाता. पावसाक लागुन बंद आसलेलो शेतां- भाटांचो वावर परतून सुरू जाता. तेच प्रमाण या काळाक व्हड सांस्कृतीक म्हत्व आसा. चवथी वरीं या उत्सवा वगतार आपणाल्या लग्न करून दिल्या धुवांक गोड खाणां आनी फळा हांचीं ‘वजीं’ भेटोवपाची रीत आसा. तुळशीच्या लग्ना उपरांत समस्त परबांची सोंपणी जाता आनी साबार उत्सवांचा आरंभ जाता. अशें म्हण्टात की नरकासूर मरतकूच खंय संकासूर जितो जाता. म्हणल्यार काले – जात्रा हे उत्सव सुरू जातात. ह्या उत्सवांतल्या माचयांचेर संकासुराचे सवंग नाचता. तशी व्हडली दिवाळी फक्त एका दिसाची नासता. ती एकादशी सावन पुनवे मेरेन पांच दीस चालू आसता. आनी ह्या उत्सवातल्या पुनवेक त्रिपुरारी पुर्णीमा म्हण्टात. हेच खातीर घडये हे दिवाळेक व्हडली दिवाळी म्हण्टात आसुये.
प्रदीप लवंदे
9923292022
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
