वैश्वीक वेपार समीकरणां बदलतात

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

ट्रंप ह्या एका मनशाच्या असहिष्णू, अशास्त्रीय अर्थकारणान अमेरिका आनी जगाच्या अर्थवेवस्थेत गोंदळ घालून दवरला.

नागरीक आनी देशाचे अर्थवेवस्थेक कसो फायदो जातलो हाचो विचार करून सरकारां ही आंतरराश्ट्रीय पांवड्याचेर वेपार कबलाती करतात आनी सार्वभौम देशांच्या सरकारांच्या निर्णयांत हेर देशांनी हस्तक्षेप करप समा न्हय – हो सादो मुलभूत सिद्धांत ट्रंपाक समजना अशें दिसता.
“भारता वांगडा वेपार उलोवणी चल्ल्यांत आनी आमी रोखडेच वेपार कबलात हस्ताक्षरित करतले” अशें ट्रंपान दोन सप्तकां फाटीं म्हणिल्लें, तेन्ना ‘ट्रंप केन्ना उतरां फिरयत, निर्णय बदलत हाचो विस्वास ना’ अशें ह्या स्तंभांत बरयिल्लें आनी तशेंच घडलेंय. दोनूय देशांत करार विशयक उलोवण्यांच्यो पांच फेऱ्यो सोंपल्यो आसतना लहरी ट्रंपान आपल्या चीरपरिचित स्वभावा प्रमाण 25% एकतर्फी शुल्क लायलो. उपरांत रशिये कडल्यान तेल घेवप थांबयलें ना जाल्यार 27 ऑगस्टा उपरांत अतिरिक्त 25% लायतले अशी घोशणा केल्या. शुल्क मुद्दो सुटावो जाय मेरेन ट्रंपान वेपार कबलात वाटाघाटी पारार दवरल्यात. तशेंय पळयत जाल्यार हेकेखोर, आडमुठ्या ट्रंपाचे आदल्या राजवटींत आमी सादी- सरळ
‘मिनी वेपार’ कबलात करूंक शकले ना.
ट्रंपाचो शुल्क हो अर्थकारणा पुरतो सिमीत उरिल्लो ना, तर ताका आवडनात त्या राजवटींक बुद्द शिकोवपाचे, ब्लॅकमेल करपाचे, हात पिळपाचे विदेश नितीचें एक हत्यार जावन पडलां. हे ट्रंपाचें बुमरँग आयज बाकी अर्थवेवस्थांक रक्तबंबाळ करत सुरवेक अमेरिकेची तिजोरी भरता अशें दिसलें, तरी शेवटाक अमेरिकन अर्थवेवस्थेची तकली फोडटले. वाडिल्ल्या शुल्कांक लागून अमेरिकेचे आदले पार्टनर पर्यायी बाजारपेठी सोदत एकठांय येवपाक लागल्यात. मुखार आयात उणाविल्ले कारणान अमेरिकेंत बाजारांत जिनस उणावतले, म्हारगाय वाडटली, कच्चो मालाचो उणाव आनी मोल वाडिल्ल्यान ल्हान उद्देग बंद पडटले, कारखान्यांत उत्पादन उणावतलें, बेरोजगारी वाडटली. हाका लागून गुतवणूक देंवतली, स्टॉक्स देंवतले, डॉलर कमजोर जातलो.
ट्रंप ह्या एका मनशाच्या असहिष्णु, अशास्त्रीय अर्थकारणान अमेरिका आनी जगाच्या अर्थवेवस्थेत गोंदळ घालून दवरला.
एका तेपार पुतिनाचो लागींचो इश्ट ट्रंप आयज ताच्या फाटल्यान लागला. रशियेआड आदींच अमेरिका आनी युरोपियन देशांनी अर्थिक बंधनां घाल्यांत. रशियन सरकार, तांचे वरिश्ठ मंत्री, फुडारी हांचीं आपल्या देशांतलीं बँक खाती, चल-अचल संपत्ती आदींच गोठयल्या. रशियान दाद दिनासतना चीन आनी आपल्या हेर दोस्त राश्ट्रांच्या सहकार्यान तें पचोवन व्हेलें, इतलेंच न्हय तर झुजकाळांत आपली जी. डी. पी वाडयली.
युक्रेनांतल्या निश्पापांचे बळी घेवपी झूज चालू दवरपाक रशिये कडल्यान तेल खरेदी करपी देश तिका अर्थिक बळगें दितात आनी तांणी तें बंद करचे खातीर दबाव दिवपाक शुल्क हत्यार वापरतना ट्रंप त्या देशां मदींय भेदभाव करता अशें दिसता. तशें पळयत जाल्यार चीन रशिये कडल्यान सगळ्यांत चड म्हणल्यार वर्सुकी $65 अब्ज मोलाचें तेल घेता. चीन रशिये कडल्यान तेल घेवपाचें केन्नाच बंद करचो ना, हें मनोमन ट्रंप बरे भशेन जाणा.
चीना वांगडाय वेपार करारा खातीर अमेरिकेची उलोवणी चालू आसात. बाकी देशाचे राश्ट्राध्यक्ष ट्रंपाची मनधरणी करपाक धांवतात. शी जिनपींग मनार घेना. शी वांगडा बसका जावची हाचे खातीर ट्रंपान यत्न केल्ले, पूण प्रतिसाद मेळ्ळो ना. लश्करी आनी अर्थिक मळार अमेरिकेच्या तोलामोलाची शक्त जाल्ल्या चीनाक अमेरिका अटी घालपाच्या वा धमकावपाच्या स्थितींत ना. ट्रंपान चीनाआड 145% शुल्क जाहीर करताच चीनान बोवाळ करनासतना अमेरिकन ट्रेजरी बाँड विकले आनी अमेरिकन बाजार गडगडायलो. ट्रंप भियेलो, फाटीं सरलो.
हालींच्या वर्सांनी चीनाची अमेरिकेंतली निर्गत $1 ट्रील्यन आसपास जाता तेन्ना अमेरिकेची वेपार तूट $800 अब्जांच्या घरांत पावतना दिसली. चीन अमेरिकेची तुल्यबळ अशी अर्थिक आनी लश्करी शक्त म्हूण उदयाक येवपाक लागल्या. स्पर्धक चीनाक वेपार शुल्क वाडींतल्यान वेसण घालप हो ट्रंपाचो मुखेल उद्देश जावन आशिल्लो. अमेरिकेन ‘आरे’ म्हणत जाल्यार चीन ‘कितें रे’ म्हणून परती जाप दिवपाक लागला. “अमेरिके बगर जग चलपाक शकता” अशें म्हणत शी जिनपींगान चीनाचो मूड दाखयलो.
तुर्किये रशिये कडल्यान तेल आनी हेर जिनसूय विकते घेता. इस्रायला आड झुजांत तुर्कियेन अमेरिका आनी इस्रायलाचो कट्टर दुस्मान इराणाक तेंको दित ड्रोनांची पुरवणी उघडपणान केल्या. तुर्किये हो ‘नेटो’ देशांच्या समुहाचो सदस्य जावन आसा. रशियेचें तेल खरेदी करतात म्हूण आमकां धमकी दिवपी नेटो, युरोपियन संघ तुर्कियेक रशिया, इराणा वांगडा बरे राजकी आनी वेपार संबंद दवरिल्ले खातीर ‘नेटों’ तल्यान भायरायनात. सादी शिटकावणीय दिल्ली दिसना. ट्रंपूय तुर्किये आड अतिरिक्त दंडात्मक शुल्क लायना.
भारताक 80% मायज तेल आयात करचें पडटा. चीना फाटोफाट रशिये कडल्यान आयात करपी देशांत आमचो दुसरो क्रमांक लागता. आमी $50 अब्ज डॉलर मोलाचें तेल रशिये कडल्यान विकतें घेतात. चीना आड कृती करप शक्य ना, तुर्कियेआड कृती करपाची इत्सा ना म्हूण अतिरिक्त शुल्क शस्त्राचो शुभारंभ आमचेआड वापरून केल्लो दिसता. फार्मा जिनसांचेर एक ते देड वर्सांत 150 – 200% शुल्क लायतले अशीय धमकी ट्रंपान दिल्या. ट्रंपान आमचे आड वेपार झुजाक आरंभ केला हातूंत आता आनी दुबाव उरलो ना. दुटप्पीपणाचो कळस म्हणल्यार, जो युरोपियन संघ, अमेरिका आमकां धमकायता, ते दोगूय रशिये वांगडा वेपार करतना दिसतात.
युरोपियन संघान पोरूं रशिये वांगडा $39.1 अब्जांचो वेपार केला. हातूंत तेला वांगडा सारें, तांबे, निकेल, स्टील, एल्युमिनीयम आनी टायटेनियम सारकेली किरणोत्सर्गी खनीजांच्या खरेदी आसा. खुद्द अमेरिकेन $3.3 अब्ज मोलाची अणू प्रकल्पांक लागपी युरेनियम हेक्झाफ्लोरायड्स, इलेक्ट्रीक वाहनांक लागपी पालाडियम, दुर्मिळ खनीजां तशेंच सारें, रसायनां खरेदी केल्यांत. अमेरिका जर स्वता रशिये वांगडा वेपार करता तर भारताक टार्गेट कित्याक करता असो खोचक प्रश्न एका वार्ताहरान ट्रंपाक विचारलो तेन्ना ‘तें मात आपल्याक खबर ना, विचारून मागीर सांगता’ म्हणत ताणें वेळ मारून व्हेलो. खबर ना अशें जांवकच शकना. अमेरिका, युरोपियन संघान दिल्लो दुडू रशिया फकत दान धर्मा खातीर वापरतलो आनी आमचो तितलो झुजा खातीर वापरतलो अशें प्रतिज्ञापत्र तर रशियेन बरोवन दिल्लें ना जाल्यार युक्रेनांतल्या निश्पापांच्या हत्त्ये खातीर ट्रंप फकत भारताक कित्याक जापसालदार धरता?
शुल्कांचे प्रतिकूल परिणाम आमच्या वेपाराचेर पडटलें हातूंत दुबाव ना. फकत 0.5% जीडीपी देंवतली म्हूण शुल्कांचे परिणामांक किंकोत समजप समा न्हय. शुल्काचे मोल निर्गत जिनसांचेर चडयत जाल्यार ते अमेरिकन बाजारांत स्पर्धात्मक उरचे नात, खपचे नात वा खप उणावतलो, बेरोजगारी वाडटली, स्टॉक मार्केट देंवतलें, रुपया कमजोर जातलो आनी देशांत परकी गुतवणूक देवंतली.
भारताच्या $ 4.19 ट्रील्यन जीडीपी तुळेन चीनाची पांचपट ($19.23 ट्री,) आनी अमेरिकेची सातपट ($30.51 ट्री) आशिल्ले कारणान तांची जागतीक वेपारांत हिस्सेदारी मायत आनी बाजारपेठी व्हडल्यो जाल्ले कारणान जागतिक वेपार मळार तांचे नाणे खणखणटा हे कोण न्हयकारूंक शकनात. अर्थात चीन, अमेरिका इतर देशांच्या अर्थवेवस्थांचेर प्रभाव घालूंक शकतात. ट्रंप अमेरिकन बाजारांत आमकां शुल्क रुपान आडमेळीं हाडटा तेन्ना आमी मना विरूद्ध चीन आनी सहयोगी देशांच्या बाजारपेठींत शरण घेवचें पडटलें. चीन सगळ्यांक येवकार दिवंक तयार बसला. जागतिक अर्थवेवस्थेंत अमेरिकेक फाटी उडोवपा खातीर हात पाय मारपी चीनाक मजत करपाक खुद्द अमेरिकेचो ऱाश्ट्राध्यक्ष ‘टेरिफ ट्रंप’ मुखार सरला हाचे परस बरी खबर चीना खातीर खंयचीय आसूंकच शकना.
ट्रंप आमचे आड सूड भावनेन पेटला हातूंत दुबाव ना. हाचे मुखार 100% शुल्क लावपाक शकता. आयज म्हणटा रशिये कडल्यान तेल घेवंनाकात फाल्या म्हणटलो तांचे कडल्यान शस्त्रां घेवचे नात, फकत आमचे कडल्यानूच घेतले. अमेरिकेंतल्यान आमचे देशांत निर्गत केल्ल्या धान्य, सोयाबीन, सफरचंद, दाळी, कापूस, हांचेर शुल्क उणावचे, शिवाय अनुवांशिक रितीन सुधारित मक्को, कापूस स्विकारचो असो दबाव अमेरिका वेपार करार बसकांत घालतना दिसता. पूण हें मान्य करीत जाल्यार आमच्या कोट्यांनी शेतकार, नुस्तेकार, डेअरी वेवसायिकांक तें बादतलें, हें जाणा जावन तशें खंयचेच परिस्थितींत जावपाक दिवचो ना अशें मोदीन म्हणलां, ते योग्य केलां.
ट्रंप भारताचे अर्थवेवस्थेचो उल्लेख ‘मरणप्राय अवस्थेंत पाविल्ली अर्थवेवस्था’ असो करता. ट्रंप आमचो आदर करना आनी आमकां सामकेच किंकोत करता हें ताचे वागणुकिंतल्यान, उलोवण्यांतल्यान दिसपाक लागलां. आतां तर ट्रंप पाकिस्तानांत तेल प्रकल्पांत अमेरिकेक भागीदार करून भारताक तेल विकपाची सपनां पळयता.
गेल्ले वर्सा आमची वट्ट निर्गत $824.9 अब्ज आशिल्ली. तांतूतले अमेरिकेंत ताचे 10% म्हणल्यार $81 अब्ज इतली आशिल्ली. हेकेखोर ट्रंपाक शह दिवपा खातीर आमकां युरोपांत, आशियेंत, आफ्रिकेंत आनी उपखंडांत शेजराक नवी राजकी समीकरणां खाला बाजारपेठी सोदच्यो पडटल्यो. तें घडपाक लागलां हाचे संकेत मेळपाक लागल्यात. म्हयन्या शेवटाक चीनांत तियांजिनात शी जिनपींगाच्या यजमानपणा खाला जावपी शांघाय को-ऑपरेशन परिशदेक मोदी हजेरी लायतले हाची चीनान पुश्टी केल्या, भारत सरकारान करपाची आसा. पुतीनूय थंय आसतले. चीन- भारता मदीं व्दिपक्षीय वार्ता जाल्यार अजेंडात वेपार विशयक मुद्द्यांचेर भासाभास शक्य आसा. उपरांत मोदी टोक्योंत भारत- जपान शिखर वार्तेंत सामील जातले, थंय चीन हजेरी लायतलो. मोदी पयर पुतिना वांगडा उलयल्यात. भारत- रशिया शिखर परिशदेक मोदीन तांकां आमंत्रित केल्यात.
शुल्कांच्या बाबतीत समदुख्खी ब्राझीलाचे (50% शुल्क) राश्ट्राध्यक्ष लुला दा सिल्वा हांचेय वांगडा मोदी उलयल्यात. तेवूय भारताक भेट दिवपाचे आसात. ट्रंपाच्या शुल्क फाटभूयेंचेर ह्या सगळ्या शिखर परिशदांक आनी गाठी-भेटींक विशेश म्हत्व आसा. सद्या जगांत वेपार विश्व वेपार संघटनेच्या (WHO) नेमा नुसार न्हय, तर राजकी सामर्थ्य आनी संरक्षणवादाचेर चलता, तेन्ना वेपाराक फायदेशीर थारता त्या राश्ट्रां लागीं आमी संबंद वाडयिल्ले, सुदारिल्ले बरें. उदाहरण दिवपाचें जाल्यार इस्रायलाक पयस दवरून इराण आनी खाडींतल्या देशां कडेन इश्टागत वाडयिल्ली बरी.

दीपक लाड
पर्वरी