विधवा आडच्यो प्रथा: एक समाजीक व्यथा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

जुलय म्हयन्याच्या सुरुवेक गोंय सरकारान विधवा भयणीं खातीर नवी पेन्शन येवजण जाहीर केल्या. समाज कल्याण खात्या वतीन विधवा भयणींक म्हयन्याक 4 हजार रुपया मेळटलें. जेन्ना घर सांबाळपी जोडकार मनशाक अचकीत मरण येता तेन्ना घरच्या लोकांचेर व्हड संकटा उबीं जातात. ह्या पेन्शन येवजणी खातीर पिडेस्त महिलांक थोडो तरी आलाशिरो मेळटलो, अशी आस्त दवरूं येता.
तरी विधवांचो प्रस्न फकत अर्थीक नदरेन पळोवप शक्य ना. जितलो तो अर्थीक आसा ताच्या परस चड समाजीक, धर्मीक आनी संस्कृतीक आसा. समाजीक, संस्कृतीक आनी देवकार्या वेळार विधवेक जे तरेन वागणूक मेळटा ते पळयल्यार खंयचेय संवेदनशील विधवा भयणीची मानसीकताय इबाडपाची शक्यताय न्हयकारक जायना.
जेन्ना एके व्यक्तीक मरण येता तेन्ना लोक दुखेस्त कुटुंबाच्या घरच्यांक मेळून तांच्या दुख्खांत वांटेकारी जातात. सहानुभुतीचीं चार उतरां सांगतात. पूण घोव मेल्ले बायलेच्या बाबतींत मात समाज जुस्त उरफाटो वागता. ते बायलेच्या कपला वयलो कुकूम फासून उडोवप, मड्याचेर कांकडां फोडप, गळ्यांतलें मंगळसूत्र काडप…. घरच्या, परकी सगल्या लोकांच्या सामकार जाल्ल्या अश्या करण्यांनी तिचे मानसीक हाल जातात. शारी भागांत हें प्रकार उणें जाल्या आसत. पूण कांय भागात हे प्रकार आजूनय चालू आसात. गांवाची रीत ती अशें म्हणपाकूय थोडे फाटी रावनात.
विधवा भयण जाण्टी आसत तर तिच्या जिवितांतली उमेद भागून पुराय जाल्ली आसता. पूण जेन्ना तरणाटे पिरायेचेर विधवा जावपाचो प्रसंग येत आनी जर बायल पुराय घोवाचे जोडीचेर आदारून आसत तेन्ना तिच्या मुखार आख्खे आयुश्य पडून आसता. तरी प्रथे प्रमाणें तिचे भोग थारिल्ले आसतात.
जर विधवा नोकरी करता आसत. तर ती अर्थीक सक्षम आसता. तशेंच आधुनीक महिला तंत्रीक नदरेन सक्षम जाल्यांत. तीं वाहनां चलोवंक शकतात ते खातीर कोणाचेर निंबून रावचें पडना. सोशल मिडिया, मोबायल, टिव्ही अश्या विज्ञान- तंत्रज्ञानाच्या उपकरणांक लागून स्वतंत्रपणान आपलें जिवीत जगूं शकता. आधुनीक तंत्रज्ञानान हो क्रांतिकारी बदल घडोवन हाडला. ते खातीर ‘सिंगल वुमन’ ही संकल्पना वाडीक लागल्या. पूण ते खातीर फावो ती समाजीक मानसीकताय मात तयार जायना.
विधवेक समाजीक, संस्कृतीक आनी धर्मीक सण उत्सवांक वांटो घेवपाक मेळना. लग्न, बारसो अश्या सुवाळ्यांच्या वेळा तिका कुशीन वा दुसरे कुडींत बसचें पडटा. इतलेंच न्हय स्वताच्या भुरग्यांच्या लग्नाच्या विधीक तिका वांटो नासता. संस्कृतीक मळार विधवा भयणांक कुचित्रीपणाक तोंड दिवचें पडटा. जर ऐन वयार वैधव्य आयलें आसत तर जिवितांत हेर अनेक प्रस्न उपरासतात. ह्या प्रस्नांचेर विचार करपाक आमचो समाज थोडें तरी धाडस दाखोवंक शकता व्हय? खंयच्या कायद्यान हे प्रस्न सुटावे जातले?
दोन वर्सां पयलीं गोंय विधानसभेंत विधवा प्रथा विशीं बरीच भासाभास जाल्ली. तेन्ना अश्या वायट चालीं रितींचेर कायदो करपाचें सरकारान उतर दिलें. ताचे उपरांत राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोगान विधवा प्रथे आड उपाय करपाक कांय सुचोवण्यो केल्ल्यो. पूण फुडें कितें जालें हें कळ्ळें ना. तरी एक प्रस्न उबो जाता. कायदे करून परिस्थिती बदलती व्हय? बाल-विवाहा आड कायदो केन्नाच्यान चालीक लायला. तरी व्हड प्रमाणांत बाल विवाह चालूच आसात. खास करून उत्तर भारतांत. हुंड्या आड कायदो आसा. तरी हुंडो प्रथा बंद जाल्या व्हय? ना, फक्त हुंडो घेवपाची पद्दत बदलल्ल्या. तेन्ना अशा तरांच्या प्रथें आड सगल्यांत पयलीं समाजांत ते तरेन पुरोगामी आनी विवेकी मानसीकताय तयार जावपाक जाय.
19- 20 व्या शेंकड्यांत विधवांक समाजीक छळा सावन मुक्त करपा खातीर अनेक म्हान फुडार्‍यांनी लोकजागृती आनी प्रबोधनाचें कार्य हातांत घेतलें. पूण पुरुषप्रधान कर्मठ समाजान हे चळवळीक सामको खर विरोध केलो. आयची परिस्थिती तशी नासली तरी ह्यो प्रथा मात चालूच आसात.
आयच्या काळांत विधवा भयणी कपलाचेर कुकूम आनी मंगळसूत्र घालतात. तरी बायलांची मानसीकताय बदलल्या हे मान्य करपाक जड वता. एक प्रसंग याद जाता. ‘राष्ट्रीय सुवाळ्या निमित्तान शिक्षिका एकठांय आयिल्ल्यो. तांतूत एकटी विधवा आशिल्ली. सगल्यो गजाली मारपाक गुल्ल जाल्ल्यो. इतल्या मजगतीं मुख्याध्यापिका गुलाब घेवन आयली आनी तांकां वाटपाक लागली. तें पळोवन विधवा शिक्षिका हळूच कुशीन सरली.’ म्हणजेच ते शिकिल्ल महिलेन समाजीक प्रथेच्या आड वचून आपलो हक्क दाखोवपाचें धाडस केलें ना. जेन्ना आपले मुक्ततायेच्या आड येवपी बंधनां ती व्यक्ती स्वताच मोनेंपणान आपणावन घेता, तेन्ना तिका स्वताचे अस्मितायेची जाणविकाय जायना. ती सुसंस्कृत जायना. ही गुलामगिरी मागीर धर्मीक आसूं वा समाजीक वा राजकी आसूं, ताचे आड आवाज काडप हें ज्ञान-समृद्ध समाजाचें लक्षण मानपाक जाय. एकविसाव्या शेंकड्यांत पावल दवरपी समाजांत अश्यो अनेक प्रथा आजूनय चालू आसात, हीच खरी लजेची गजाल. जो महिला वर्ग अश्या प्रथांचो खरो बळी वता तोच वर्ग ताचें खर समर्थन कसो करता? हाचेर विचार जावपाक जाय.
एके वटेन आधुनीक तंत्रज्ञानाचो पुराय फायदो घेवप आनी दुसरे वटेन परंपरेन लादिल्ल्या कुड्ड्या प्रथांचें चुकनासतना आचरण करप, अश्या विसंगत अवस्थेंतल्यान आधुनीक महिला सध्या वाट चलता. विज्ञानीक दिश्टीकोन आपणावपाक ती फाटीं रावता. समाजांतली महिला विज्ञान दिश्टीकोनाचो स्विकार करतली तेन्नाच स्त्री- सशक्तीकरणाची वाट फावो ते दिकेन वतली आनी विधवा प्रथे सारक्यो वायट चाली रिती आपूणच ना नपश्चात जातल्यो.
तशेंच जे मेरेन सवायशीण हें पद मिरोवपाक बायल फुडाकार घेता तेन्ना तिका ‘विधवा’ ही अवस्था मान्य करचीच पडटा. विधवा प्रथे आड सरकार केन्ना कायदो हाडटा तें पळोवया. तरी हो प्रस्न सुटावो जातलो ह्या भ्रमांत रावचें न्हय. सगल्यांत पयलीं समाजाची मानसीकताय तयार जावपाक जाय. ते खातीर सरकारा वांगडा समाजान फुडाकार घेवचो पडटलो.

विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359