विज्ञान साक्षरताय आनी भारतीय समाज

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयच्या दिसाळ्यांचेर एक- दोन म्हयन्यां पयलीं एक खबर आयिल्ली. एका उक्तावण सुवाळ्याच्या वेळार बोमाड्यांचो स्फोट जावन उजो लागून मुखेल सोयरी महिला पुलीस अधिकाऱ्याक दुखापत जाली. पयलीं बातमी आयली की त्या बोमाड्यांत नायट्रोजन वायू भरिल्लो म्हणून. दुसरी खबर आयली, हिलियम वायू भरिल्लो. विज्ञानीक गुणांचो अभ्यास केल्यार, दोनूय वायू निश्क्रीय आसात आनी पेट घेनात. मागीर हिलियम वा नायट्रोजन वायुच्या बोमाड्यांक उजो कसो लागलो? हे विशीं समजून घेवपाचें चवकसपण कोणेंय दाखयलां व्हय? हो मुखेल प्रस्न आसा.
आमच्या समाजान शिक्षणांत कितलीय उदरगत केल्ली आसली तरी आमचो समाज विज्ञान साक्षरतेच्या बाबतीत खूब- खूब फाटीं आसा, अशेंच दिसून येता. इतलेंच न्हय तर विज्ञान समजून घेवपाची चडशे लोक मात्तय इत्सा दाखयनात. सरसकट सगलेच पालक आपलो भुरगो विज्ञानांत (म्हणल्यार विज्ञान विशायांत) फुडें येवचो म्हणून हावेस बाळगितात. शारांत जर विज्ञान प्रदर्शन भरिल्लें आसत तर व्हड उमेदीन भुरग्यांक दाखोवपाक व्हरतात. पूण, आपूण मात परकी जाल्लेवरीं पयस उबे रावन पळयतात. जशें काय तें समजून घेवप हें ताचें कामूच न्हय. विज्ञानांत पदवी घेतिल्ल्या लोकां मदींय हीच वृत्ती दिसून येता. पूण, विज्ञान, तंत्रज्ञानान जें निर्माण केलां ताचो भोग घेवपाक हेच लोक सगल्यांत पयलीं हात फुडें करतात.
नोबेल पारितोशीक जैतिवंत भारतीय शास्त्रज्ञ सर सी. व्ही. रमण म्हणटात ः I think a man who does not look at the sky even through that modest equipment – a pair of binoculars – cannot be called an educated person because he has missed the most wonderful thing and that is the universe in which he lives.
सांगपाचें म्हणल्यार ह्या युगांत आमी फकत साक्षर आसून फावना. तर दर एकटो विज्ञान साक्षर आसप गरजेंचें आसा.
सद्या आमी विज्ञान युगांत वावुरतात आसले तरी आमी फकत तंत्रज्ञानाचे ग्राहक म्हणून वावुरतात. आमकां कुड्डे- ग्राहक म्हणलें जाल्यार अदीक बरोबर जातलें. एक प्रामाणीक सेवक इतले पुरतोच आमचो तंत्रज्ञाना कडेन संबंद उरता. तंत्रज्ञाना फाटली यंत्रणा कशी चलता. ताच्या फाटल्यान विज्ञानाचें कितें योगदान आसा. हें समजून घेवपाची कसलीच इत्सा आमी दाखयनात. देखीक; आयज सगल्यांच्या हातांत मोबायल फोन आसा. हें ल्हानशें तंत्रीक साधन म्हणजेच एक मिनी कंप्युटर, अंतरीक्ष शास्त्र आनी रेडिओ संचार ह्या तीन विज्ञानीक सोदांचो सुंदर मिलाप. एक आदर्श विज्ञान ग्राहक म्हणून इतलें तरी मुळावें ज्ञान समजून घेवप आयच्या युगाचें कर्तव्य. ते खातीर विज्ञान युगांतय विज्ञान प्रसाराचें काम गरजेचें जालां.
विज्ञान प्रसाराचें कार्य मुखेल करून दोन पांवड्यांर करचें पडटलें. पयलें शिक्षणीक पांवड्यार आनी दुसरें समाजीक पांवड्यार. आमचो फुडार विज्ञान-तंत्रज्ञानांत प्रगल्भ जावचो जाल्यार दोनूय पांवड्यांर हें काम तितलेंच म्हत्वाचें मानपाक जाय. तशें पळयल्यार शिक्षणीक पांवड्यार विज्ञानाचो प्रसार जावचो म्हणून राश्ट्रीय आनी राज्य पांवड्यार थळावे भाशेंत विज्ञानाचें शिक्षण दिवपाचें यत्न चलतात. तशेंच भुरग्यां मदीं विज्ञान विशयांत रुची वाडची म्हणून अभ्यासक्रमांत एक सारके प्रयोग चालू आसतात….
…. पूण समाजीक मळार विज्ञान प्रसाराचो विचार केल्यार कसलीच उमेद दिसून येना. तंत्रज्ञानाचे सगले भोग घेवपी संपन्न समाजाची विज्ञाना विशींची मानसिकताय तर विसंगतीन भरिल्ली दिसून येता. दीस रात तंत्रज्ञानाच्या ‘लोडार लोळपी’ पयशेकार आनी मदल्या वर्गांतले लोक विज्ञाना कडेन कांयच देणें घेणें ना अशे तरेन वागतात. ‘सुर्याक गिरो मानात वा तारो मानात.’ रिती प्रमाणें जें चलता तें तोंड धांपून मानून घेतात. विज्ञाना विशीं असली भुमिका समृद्ध समाजाच्या उदरगतीच्या आड येता.
शिक्षीत लोकां मदींय तर हीच प्रवृत्ती दिसून येता. एकदां विज्ञानाची डिग्री हातांत पडली आनी भरपूर पगाराची नोकरी मेळ्ळी. मागीर तांचो विज्ञाना कडेन संबंद तुटलो. सामान्य नोकरदार सोडात, पूण विज्ञान संशोधक म्हणून काम करपी शास्त्रज्ञ आनी विज्ञान शिक्षकां मदीं हीच मानसिकता दिसून येता.
काय वर्सां पयलीं मंगळ गिरो आमचे धर्तरेच्या लागीं आयिल्लो. सोशल मिडियाचेर ते राती मंगळ गिरो, चंद्रा येदो दिसतलो अशी वावडी उठयल्ली. लोकांक तें खरेंच दिसलें. मंगळ गिरो केदो! चंद्र केदो! शिकिल्ल्या लोकां मदीं विज्ञाना विशीं इतलें अज्ञान? ही तर व्हड हुस्क्याची गजाल म्हणपाक जाय. पूण विज्ञान प्रसाराची खरी गरज समाजांतल्या गरीब आनी अनेक पिळग्यो शिक्षणा सावन पयस दवरिल्या लोकांक चड आसा. अज्ञान आनी चुकीच्या रूढी आनी रितीच्या भकीक पडून ह्या समाजीक वर्गाचें सगल्यांत चड लुकसाण जाता. अशा पिडेस्त समाजाक तांच्या जिविता खातीर कितें गरजेचें आसा, हाची जाणविकाय करून दिवपाक विज्ञान प्रसाराची गरज आसा. ते खातीर विज्ञान प्रसार आमचे दीसपट्टे जिणेचो एक भाग जावपाक जाय आनी विज्ञान- तंत्रज्ञानाच्यो सुविधा समाजांतल्या सकयल्या वर्गा कडेन पावपाक खाशेली येवजण राबोवपाक जाय.
अदींमदीं श्रद्धेच्या नांवान विज्ञान प्रसार व अंधश्रद्धा निर्मुलनाच्या कामाला जो विरोध जाता ते खातीर पिडेस्त वर्ग उदरगती सावन पयस उरता. पिडीत वर्गाक दाबून दवरपाक समाजीक शोशणाचो हो एक डाव आसूं शकता. पिडीत लोकां मदीं त्या विशीं जाणविकाय करून दिवपाक जाय.
परंपरा, दायज आनी प्राचीन संस्कृताय हाचो अभिमान सगल्यांक आसचो आनी ताचो सांबाळ करप हें प्रत्येक नागरिकाचें कर्तव्य. पूण ते खातीर समाज सुदारणेच्या कामाक आडखळ येवपाक जायना वा तें काम करप्यां मुखार आडखळी हाडपाक जायना. पयल्या विज्ञान क्रांतीच्या वेळार आमी फाटीं उरले. फुडाराकय विज्ञानांत आमी फाटीं उरले जाल्यार नवे पिळगेचें व्हड लुकसान जातलें आनी ताका जापसालदार आमीच आसतले. समृद्ध फुडार घडोवपाक आधुनीक विज्ञान-तंत्रज्ञाना बगर पर्याय ना. देशाचे पयले प्रधानमंत्री पंडित जवाहरलाल नेहरु हांचीं हीं उतरां सदांच मतींत धरचीं.

विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359