भांगरभूंय | प्रतिनिधी
ही गजाल 1929 वर्सांतली! दोन- तीन सप्तकांची सुट्टी सोंपोवन अलेझांडर फ्लेमिंग संशोधकान आपली बंद प्रयोगशाळा उगती केली. सुटयेचे उमेदींत प्रयोगशाळेंतली उपकरणां तशींच अस्ताव्यस्त उडोवन तो गेल्लो. ते तेंपार सहाय्यकाची नेमणूक करपाक फंड उणें पडटाले. सगलीं उपकरणां जाग्यार घालून ताका आपलें संशोधन चालू करपाचें आशिल्लें. ‘बाय चान्स’ ताची नदर बेसिनाच्या कुशीक दवरिल्ल्या ‘पेट्री डिशा’चेर पडली. सुट्टेर वच्चें पयलीं ताणें तातूंन एका जिवाणूंचे कल्चर करपाक दवरिल्लें. अजापाची गजाल म्हणल्यार ताचेर एके तरेची बुरशी वाडटाली आनी ती जिवाणूं वाडपाक आडावन दवरताली. त्याच खिणांत अलेझांडरान ते बुरशीची जिवाणूं आड प्रतिकार करपाची तांक ओळखली आनी वखद शास्त्रांत वरदान थारिल्ल्या पेनिसिलीनाचो सोद लागलो. विज्ञान इतिहासकारांच्या मतान, हो सोद ‘बाय चान्स’ म्हणजेच ‘योगायोगान वो नशिबान’ म्हणतात तसो लागलो. पूण विज्ञानीक प्रक्रियेंत ‘चान्स’ वो नशीब अश्या प्रकारांक सुवात नासता. तेन्ना ‘बाय चान्स’ म्हणटात ते बरोबर न्हय. मायक्रो- बायोलॉजीचे जनक लुई पाश्चर म्हणटात, ‘In the field of science, chance favours only the prepared mind’ विज्ञान संशोधना खातीर खासा गूण आसचे पडटात. अलेझांडराक विशयाचें ज्ञान आशिल्लें. ताणें शास्त्रीय बुद्धींतल्यान बुरशी कडेन कुतूहलान पळयलें आनी तिचें खोलायेन निरिक्षण करपाचें हातांत घेतलें.
पेनिसिलीन सोदाचो खोलायेन विचार केल्यार ताचो वखदी गूण खूब तेंपान कळ्ळो. अलेझांडरान ते बुरशीची जिवाणूं मारपाची तांक तितलीच दाखोवन दिल्ली. पूण तिचो मनशाचेर प्रयोग करपाचे धाडस ताणें दाखयलें ना. कांय तेंपान दोगां दोतोरांनी तिचेर खोलायेन संशोधन करून पेनिसिलिनाचे वखदी गूण समजून घेतले. नोबेल पारितोशिक तिगांक वांटून दिल्लें.
सांगपाचो मुद्दो म्हणल्यार, पेनिसिलिन सोदाचें वखदी म्हत्व योगायोगान कळ्ळें ना. त्या खातीर खर यत्न आनी संशोधन प्रक्रिया करची पडली. पाश्चर म्हणटात त्या प्रमाणें येसस्वी सोदा फाटल्यान संशोधन करपाची वृत्ती आनी तयारी लागता. दुसरी गजाल म्हणल्यार, अलेझांडराक जिवाणूं आनी बुरशीं विशीं खोलायेन ज्ञान आशिल्लें. म्हणूनच तो पेट्री डिशांतले बुरशीचे गूण वळखूंक शकलो. सरसकट मनशाक सरभोंवतणीं कितलेशेच बुरशींचे प्रकार वाडटात ते दिसतात, पूण त्यांच्या गुणांची चिकित्सा करपाचें ज्ञान नासता.
उरेका! उरेका! आर्किमिडिजची काणी कोणाक खबर ना? न्हांवपाक म्हणून तो टबांत बुडलो. त्या बरोबर टबांतलें उदक भायर ओतलें आनी ते खिणांक ताका कल्पना सुचली. तो तसोच धांवत राजा कडेन गेलो, अशी ही दंतकथा आसा. ह्या घडणूकेच्या आदारान ताणें ‘आर्किमिडिजचें प्रिन्सिपल’ म्हणून ‘तरंग नियमाचो’ सिद्धांत मांडलो. आमी विचार करूया, फकत ‘चान्स’ म्हणून हो सोद लागलो? तशें पळोवंक गेल्यार सगल्या लोकां मदीं अशेंच घडटा. इतलेंच न्हय दर खेपे न्हांवपाक गेल्ले कडेन आर्किमिडिजाक होच अणभव आयिल्लो. पूण त्या खेपो ताका हें सुचलें ना. त्या खातीर ह्या गजाली फाटली फाटभूंय समजून घेवपाक जाय. राजान एक भांगराचो मुकूट करून घेतिल्लो. राजाक तो खूब मानवलो. पूण तो शुद्ध भांगराचो आसा काय ना, हें सोदून काडपाक जाय आशिल्लें आनी ती जापसादारकी आर्किमिडिजाचेर सोंपयल्ली. खूब दीस हो प्रस्न ताच्या मनांत घोळटालो. तेन्ना हो सोद अनपेक्षीत लागलो अशें म्हणप बरोबर जायना. पाश्चर म्हणटा तशें आर्किमिडिजच्या मनाची तयारी जाल्ली. तशेंच तर्क आनी बुदवंत विचारांक लागून तो विज्ञानीक नदरेंतल्यान ह्या घडणूकेची चिकित्सा करूंक शकलो.
विज्ञानीक सोदां खातीर त्या विशयाचें ज्ञान आसप खूब गरजेचें आसा. त्याच बरोबर सैमीक वो सरभोंवतणच्या घडणुकीं विशीं कुतूहल आनी चवकस वृत्ती आसप, खोलायेन निरिक्षण करपाची सोशिकताय आसप, तर्कनिश्ट आनी चिकित्सक बुध्दीन विचार करपाची तांक आसप गरजेचें आसता. त्याच वांगडा सोदक बुद्द आनी फावो ती फाटभूंय आनी म्हायती एकठांय करपाक, प्रयोगाची रचना करपाक कल्पक बुद्द जाय आनी सर्जनशिलता हो गूण चड मोलाचो आसा. तशें पळोवंक गेल्यार कल्पकता आनी सर्जनशिलता हे गूण जिवितांत खूब गरजेचे. साहित्य वाठारांत काव्य, कथा, नाटककारां कडेन हे गूण आसप चड गरजेचे आसा. ‘परफोर्मिंग आर्टस’ तर कलात्मक आनी सर्जनशिलतेचो व्हड नमुनो आसा. पूण विज्ञानांतली सर्जनशिलता वयल्या दर्जाची आसता कारण तिका खर चांचणीतल्यान वच्चें पडटा.
किरणोत्सर्गी प्रक्रियेचो सोद असोच योगायोगान लागलो. सैमांत स्वयंप्रकाशीत अशीं खनिजां मेळटात. तशेंच कांय वनस्पत आनी बारीक जीव काळखांत चकचकतात. व्हड झाडांचेर सुक्षीम जीव लाखे सारको पदार्थ तयार करतात. तो रातचो चकचकता. गांवचे लोक देंवचाराची चूड म्हणून समजतात. अशे पदार्थ वो खनीजां दिसाचो उजवाड अणू रचनेंत सोशून दवरतात आनी काळखांत ल्हवू ल्हवू सोडून दितात. शास्त्रीय भाशेंत ह्या प्रकियेक ‘फॉस्फोरेसेन्स’ म्हणून वळखतात. 19 व्या शेंकड्याच्या सुरवेक क्ष-किर्णांच्या सोद जगाचेर पाविल्लो. हेन्री बेकरेलाचो बापूय डमॉन्ड युरेनियम पदार्थाच्या फॉस्फोरेसेन्स प्रक्रियेचेर संशोधन करतालो. युरेनियम धातू असोच चकचकता. हेन्री ताका मजत करतालो. युरेनियम पदार्थांतल्यांन क्ष- किर्णां येता जावये. असो तर्क लावन, कुतूहल म्हणून हेन्रीन प्रयोग करपाचें सुरू केलें. ताणें थारायल्या प्रमाणें ताचो प्रयोग येसस्वी जालो. पूण खोलायेन प्रयोग करतगर ताका तो वेगळोच प्रकार दिसलो आनी अनपेक्षीत ह्या अपयेसी प्रयोगांतल्यान किरणोत्सर्गी ह्या क्रांतिकारी प्रक्रियेचो सोद लागलो.
एका धातुंतल्यांन किर्णां भायर पडटात हो निश्कर्ष काडप ते तेंपार व्हड आव्हान आशिल्लें. प्रयोगा फाटलो मूळ हेत फसलो तरी प्रयोगांतल्या जो निश्कर्ष काडलो ताच्या फाटल्यान हेन्रीच्या बुदवंतायेची खरी कुशलताय आशिल्ली. अश्या वेळा ‘चान्स’ म्हणप चूक जाता.
विज्ञान संशोधनांत ‘योगायोग’ म्हणा वो ‘बाय चान्स’ म्हणा, सगल्या प्रयोगांतल्यांन संशोधकांची निरिक्षण करपाची कुशलताय, योग्य निश्कर्ष काडपाची तर्कबुद्द, जिद्द आनी चिवटपण, ते भायर कल्पक बुद्द आनी सर्जनशिलपण ह्या गुणांचे दर्शन घडटा. विज्ञानीक केन्नाच चान्स घडटलो म्हणून वाट पळयत बसना. तेन्ना विज्ञानांत चान्साक कसलोच चान्स ना.
विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
