विज्ञानाक वाट पळोवपाक परवडटा, पूण स्वराजाक परवडना : रे

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आयज सगल्यांच्या तोंडार गजाल म्हळ्यार, अनंत अंबानीचें लग्न जो एका मुखेल उद्देगपतीचो धाकलो पूत. आयज भारत आपल्या उद्देग धंद्या खातीर संवसारांत नामनेक पावला. भारतीय अर्थवेवस्था आपल्या उद्देगांचेर कशी फुलता आनी कशी प्रगती जाता हाची हें अनंत अंबानीचें लग्न एक परिपूर्ण देख थारता. देखून ताचें फाटल्यान आशिल्ल्या, देशी उत्पादनाची संकल्पना हाडपी मनशाचो उगडास ताच्या जल्म दिसा करप अर्थपूर्ण थारता आनी तें एक तरेन म्हत्वाचेंय आसा. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक उद्देगीक क्रांतीन भारत देशाक शेतकी अर्थवेवस्था उद्देगीक आनी उत्पादनाचेर आदारिल्ल्या अर्थवेवस्थे कडेन व्हेलो. आयात जावपी वस्तूंचेर भारताचें अवलंबन उणें करपाक, अर्थीक आत्मनिर्भरताय वाडोवपाक आनी आर्विल्ल्या उद्देगीकरणाची बुन्याद घालपाक हो काळय म्हत्वाचोआशिल्लो.
ह्या परिवर्तनांत प्रफुल्ल आचार्य चंद्र रे हांचें योगदान खूब म्हत्वाचें आसा. रसायकशास्त्रज्ञ म्हणून आचार्य हांणी 1901 वर्सा बंगाल कॅमिकल अॅण्ड फार्मास्युटिकल वर्क्स ही भारतांतली पयली वखदांची कंपनी स्थापन केली. रसायनां, वखदां आनी हेर उद्देगीक उत्पादनांचे देशी उत्पादनाक चालना दिवपाक तांची कंपनीन बुन्यादीचो पयलो फातर घाल्लो अशें म्हणूं येता. गरजेच्या वस्तुंचें थळावें उत्पादन करून रे हांच्या यत्नांक लागून भारताचो परकीय आयातीचेर आदारून रावप खूब उणो जालो आनी थळाव्या उद्देगधंद्यांक, उदरगतीक नवी उर्बा मेळ्ळी.
आचार्यांची नदर उद्देगीकीकरणा परस चड व्हड आशिल्ली. तांणी शास्त्रीय संशोधन, नवनिर्माण आनी शिक्षण हांचेर भर दिलोच, तशेंच भारतीय स्वातंत्र्य संघर्श हांचेरय खूब वावर केलो. तांच्या वावराक लागून शास्त्रज्ञ आनी उद्देजकांच्या नवे पिळगेक नवी प्रेरणा मेळ्ळी, आत्मनिर्भरताय आनी तंत्रीक उदरगतीची संस्कृताय वाडली. पळाेवपाक गेल्यार उद्देगीक आनी शास्त्रीय प्रगती विशीं आचार्यांची वचनबद्धताय भारताक अर्थीक स्वातंत्र्य आनी आत्मनिर्भरताय सोदपी व्यापक राष्ट्रवादी चळवळी कडेन जोडटा. जसो एक स्वातंत्र्य सैनीक आपले सगले देशा खातीर समर्पीत करता तशें आचार्यांनी आपलें सगलें समर्पीत केल्लें. देशी नवनिर्माण आनी उद्देगीकी करणाच्या परिवर्तन कारी शक्तीचो आचार्यांचो दायज आयज एक गवाय उरला.
आचार्य प्रफुल्ल चंद्र रे, जाका चड करून भारतीय रसायनशास्त्राचो जनक अशें म्हण्टात, तांचो जल्म 2ऑगस्ट 1861 दिसा बंगालांत रारुली-कटीपारा ह्या ल्हान गांवांत जाल्लो. सद्या तो गांव बांगलादेशांत आसा. तांचो बापूय हरीश चंद्र रे हो आपल्या परोपकारी वावराक लागून नामना मेळिल्लो मनीस आशिल्लो. शिक्षणांक मोल आनी समाजीक जापसालदारकेचेर भर दिवपी वातावरणांत प्रफुल्ल चंद्र वाडलो. प्रफुल्ल चंद्राचें सुरवेचें शिक्षण तांच्या गांवचे शाळेंत जालें, थंय तांणी शिकपाची आपली असामान्य प्रतिभा दाखयली. शाळेच्या दिसांनी तो चडसो बरो ना जावन पडटालो. देखून तो तेन्ना आपल्या औपचारीक वर्गांत क्वचीतच हाजीरआसतालो. ताचो चडसो वेळ फुकट आशिल्ल्यान तो वाचनालयांतल्यान पुस्तकां हाडून खूब वाचतालो. पिरायेच्या णवव्या वर्सा तो कोलकातांत शिकपाक गेलो. 1878 वर्सा ताणें शाळेची प्रवेश परिक्षा (मॅट्रीक परिक्षा) पयल्या विभागान पास जालो, आनी पंडित ईश्वरचंद्र विद्यासागर हाणें स्थापन केल्ल्या मेट्रोपोलिटनच संस्थेंत (सद्याचे विद्यासागर महाविद्यालय) कलेचो विद्यार्थी म्हणून प्रवेश घेतलो. मेट्रोपोलिटन इन्स्टिट्युशनांत विज्ञान अभ्यासक्रमाची सुविधा नाशिल्ल्यान प्रफुल्ल चंद्र प्रेसिडेन्सी कॉलेजींत भायलो विद्यार्थी म्हणून भौतीकी आनी रसायनशास्त्राच्या व्याख्यानांत वांटो घेतालो. जंय ताका ताचो रसायनशास्त्राचो प्राध्यापक अलेक्झांडर पेडलर, जो एक प्रायोगीक रसायनशास्त्रज्ञ आशिल्लो, ताचे कडल्यान प्रेरणा मेळ्ळी. ह्या काळांत ताका रसायनशास्त्राची खोलायेन आवड निर्माण जाली. सांगपाचें म्हणल्यार रसायनशास्त्र त्या काळांत भारतांत संवसाराचे तुळेंत अविकसीत क्षेत्र आशिल्लें. आचार्यांचेर प्रयोगांचो इतलो प्रभाव पडलो की ताणें तो रावतालो थंय ल्हानशी प्रयोगशाळा स्थापन केली. एक फावटी ताच्या त्या घरगुती लॅबांत प्रयोग करतना एक स्फोट जालो आनी जखमी जावपा पसून तो वाटावलो.
1882 वर्सा, रेलंडन विद्यापिठान आयोजीत केल्ले गिलक्रिस्ट शिश्यवृत्ती परिक्षेंत वांटो घेतलो. आनी युरोपांतल्या प्रवास आनी थंयच्या अभ्यासाच्या खर्चा खातीर पयशे मेळपी शिश्यवृत्ती खातीर तो पात्र जालो. थंय तांकां एडिंबरो विद्यापिठांत बीएससी वर्गांत प्रवेश मेळ्ळो. थंय तांणी रसायनशास्त्र हो तांचो आवडीचो विशय म्हणून निवड केल्लो. पास जाले उपरांत 1885 वर्सा तांणी प्रा. क्रमब्राउन हांच्या हाताखाला अकार्बनी रसायनशास्त्रांत मुळावें संशोधन सुरू केलें. फुडें 1887 वर्सा तांणी डी. एससी पदवी .”कॉन्जुगेटेड सल्फेट्स ऑफ द कॉपर-मॅग्नेशियम ग्रुप: अ स्टडी ऑफ आयसोमोर्फस मिक्स्चर्स अॅण्ड मॉलिक्युलर कॉम्बिनेशन्स” ह्या संशोधन प्रबंधा खातीर मेळयली. तांणी तांच्या डॉक्टरेट संशोधनाच्या काळार केल्ल्या वावराक लागून ताका ‘होप इनाम’ मेळ्ळें आनी प्रगत संशोधनय करपाची संद मेळ्ळी. हें पुराय करून 1888 चे अखेरेक ते भारतांत परतले.
आयज लेगीत नायट्रायटर सायनशास्त्राच्या विकासांत प्रफुल्लचंद्र रे च्या शास्त्रीय वावराची नामना आसा. तांणी मर्क्युरस (पाराचो प्रकार) आनी नायट्रायट हांचें एक संयुग (compound) सोदून काडलें जें सामान्य वातावरणांत स्थीर आसता. हीं दोन रसायनां अस्थीर आशिल्ल्यान शास्त्रीय जगांत हो एक म्हत्वाचो सोद आशिल्लो. ह्या प्रकारचीं रसायनां तयार करपा खातीर तांणी सादी आनी पुनरुत्पादन करपाक येवपी प्रक्रिया तयार केल्यो. संवसारभ ररसायनशास्त्रांतल्या ह्या नामनेच्या वावराक लागून रे 1920 वर्सा भारतीय विज्ञान काँग्रेसीच्या अधिवेशनाचे अध्यक्ष आशिल्ले. भारतीय विज्ञान काँग्रेसीच्या अध्यक्षपदार हाचे पयलीं सदांच परकीय लोकांचो चड प्रभाव आशिल्लो, कारण तेन्ना संवसारांत भारतीय विज्ञानाक उण्या दर्जाचें मानताले.
आचार्य रे विज्ञान शिकपाक आनी विज्ञान शिकोवपाक पुरायपणान समर्पीत आशिल्ले. तांणी भारतांत आंतरराष्ट्रीय दर्ज्याचें शास्त्रीय संशोधन केलें जें भारतांतल्या लोकांक संबंदीत आशिल्लें. भारतांत परतून येतकच तांणी हातांत घेतिल्ल्या समाजीक संबंदीत रसायनशास्त्र संशोधन प्रकल्पांतल्यान हें पळोवंक मेळटा. आचार्य रे हांणी तूप आनी तेलांतल्या मिलावटीचो सोद घेवपा खातीर रसायनीक पद्दती समजून घेवपाचो यत्न केलो जो भारतांतल्या लोकां खातीरआयज लेगीत एक सामको सामान्य प्रस्न आसा.
ह्या व्हड मनशाच्या सादेपणाक आनी यत्नांक लागून महात्मा गांधीक लेगीत मोहीत जाल्ले. महात्मा गांधी हांणी एका पुस्तकांत ‘आचार्य प्रफुल्ल चंद्र रे हांकां वळखुपाचें आपल्याक सौभाग्य मेळ्ळां’ असो उल्लेख केला. महात्मा गांधीच्या कोलकताच्या नामनेच्या भेटेक रे हांणी येजमानकी दिल्ली. कोलकाताच्या आल्बर्ट हॉलांत महात्मा गांधीची इतिहासीक भौशीक बसका घडोवन हाडपी रे हेच आशिल्ले. जंय तांणी दक्षीण आफ्रिकेंतल्या आपल्या अणभवांची सविस्तर म्हायती दिल्ली.
भारतांतलो एक स्वातंत्र्य झुजारी शास्त्रज्ञ आचार्य प्रफुल्ल चंद्र रे हांकां पिरायेच्या 82 व्या वर्सा 16 जून 1944 दिसा मरण आयलें. तांच्या दायजाचो भारतांतल्या रसायनशास्त्राचेर आयज मेरेन प्रभाव आसा. तांच्या शास्त्रीय वावराक लागून, राष्ट्रवादी भावनाक लागून आनी भारतांतल्या उद्देगीक उदरगती खातीर दिल्ले उर्बे खातीर ताचें नांव सदांकाळ अजरामर उरतलें.