वास्को दामबाबाचो सप्ता

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

हो नाल्ल नागपंचमीच्या दुसरे दिसा स्थापन जाल्ल्यान ह्या दिसा थावन दामबाबच्या भजनी सप्ताक सुरवात जाली.

हिंदू दिसावळीचे बाराय म्हयने जुस्त स रुतुनीं वांटून आसात. दर परब वा सण  ह्याच सैमांत जावपी बदलांक धरून लोक मनयतात. तो मनोवपाचीं आपलींच अशीं शास्त्रीय कारणां आसात, जीं परंपरा आनी संस्कृतायेक धरून आसात. गोंयांत अशेंय कांय उत्सव आसात जांची बांदिलकी परंपरेक धरून आसता. पूण कारणां मात वेगळीं आसतात. तीं मागीर सैमाचो कोप आसूं, कसलेंय दुयेंस आसूं. वेळोवेळार देवान दिल्ल्या आशिर्वादानांनूच लोकांक तारल्यांत म्हूण देवाक दिनवासपाक आनी जें कितें जालें तें परत जांवचें न्हय म्हण दर वर्सा कांय उत्सव मनयतात. 

मार्च, एप्रीलांत शिगम्याचो उत्सव जाता. आयज ह्या उत्सवांक, जांव जात्रांक इतली नामना मेळ्ळ्या की ह्या उत्सवांक लागून त्या गांवांकूय जगाच्या नकाशाचेर वळख मेळ्ळ्या. ह्या उत्सवांचो अणभव घेवपाक  भारतांतल्यांत तशेंच भारता भायल्यान लोक हाजेरी लायतात. असोच एक नामनेचो उत्सव म्हटल्या वास्को दामबाबालें सप्तक. तें  मनोवपाक खाशेलें कारण आसा. दामबाब मडगांवकारांच्या काळजांत वसलेलो.  दामबाब म्हणचें दामोदर. देव विष्णचें नांव, पूण गोंयांत शंकराचें लींग दामबाबाच्या नांवान पुजतात.

एकोणिसाव्या शेंकड्यांत गोंयांत पुर्तुगेज राजवट आनी भारतांत ब्रिटिशांची राजवट चलताली. ह्या काळांत दळणवळणांत बरीचशी सुदारणा जाल्ली. आगगाडयो भारताच्या कांय भागांनी चलताल्यो. पुर्तुगेज सरकाराक वेपारा विशींच्या दळण वळणाच्या गरजेक लागून ब्रिटीश सरकाराचेर अवलंबून रांवचें पडटालें.   1878 वर्सा पुर्तुगेज सरकारान ब्रिटीश सरकारा कडेन उलोवणीं करून मुरगांव ते हुबळी मेरेन आगगाडी हाडपाचें थारायलें. काम सुरवात जातासर वेळ गेलो. कांय वर्सांनी कामाक सुरवात जाली. रुळ बसोवपी जायते कामगार गोंयांत पावले. वास्को लोकांची गर्दी वाडली, तशी शारांत बुरशेपणां वाडपाक लागलीं.  रुळांचे  फलाट करपाचें काम चालू आसतना 1899 वर्सा वास्कोंत प्लेग दुयेंसाची धाम पातळ्ळी.  ह्या दुयेंसान लोक मरपाक लागले.  बंदर सोडून वचपाक लागले. म्हालगडे लोकूय भियेले. तांणीं देवाचो धावो करपाक सुरवात केली. ह्या काळार वास्कोंत व्हडली देवळां नासलीं. वास्कोचे उद्योजक सर्गेस्तअनंत सुब्राय जोशी (अण्णा जोशी), सर्गेस्त दामू शेट लोटलीकार, कवळेकार, रेडकार, गडेकार आनी हेर कांय लोकांनी जांबावले दामबाबाच्या सालांत वचपाचें थारायलें. 

आकांताच्या वेळार नागपंचमी दिसा दामबाबाल्या सालांत वास्कोकार पावले. जांबावलेच्या पुजाऱ्याक दुयेंसाची जाणवाय दिली. पावसाचे दीस आसले, दुयेंसा जावपी काळय आसलो. त्या पुजाऱ्यान दामबाबाक सांगणें घालें. वास्कोकारांक ह्या दुयेंसांतलें भायर काडून तांची राखण कर म्हणपाचें सांगणें घाल्या उपरांत  पुजाऱ्यान लोकांक नितळसाण राखची, घर आनी घराभोंवतणचो वठार नितळ दवरचो असो  सल्लो दिवन नाल्लाच्या रुपान दिल्लो कौल अण्णा जोशींच्या हातांत दिलो. दामबाबान राखणेरुपान दिल्लो कौल घेवन वास्कोकार परतले. नाल्ल खंय दवरचो हो प्रस्न आसलो, पुर्तुगेज सरकाराचें बायणांचें सालाजार इश्कोल, पोरणें माता स्कूलाचो विचार जालो, पूण विचार आनी उलोवणी जालीं, अण्णा जोशीन व्हड उमेदीन घराच्या एका सालांत नाल्ल स्थापन करपाक मान्यताय दिली. अण्णा जोशींचें घर शारांत मदींच आसलेल्यान ह्या थारावाक सगळ्यांनी मान्यताय दिली. हो नाल्ल नागपंचमीच्या दुसरे दिसा स्थापन जाल्ल्यान ह्या दिसा थावन दामबाबच्या भजनी सप्ताक सुरवात जाली. 

गांवचे राखणे निमतान हाडलेलो हो नाल्ल स्थापन करून चोवीस वरां भितर लोकांनी अखंड भजन केलें. लोकांचो भावार्थ आनी दामबाबाल्या आशिर्वादान गांवांत पातळिल्ली दुयेंसाची धाम निवळपाक लागली. दामबाबाच्या आशिर्वादान लोक बरे जावपाक लागले. शार सोडून गेल्ले लोक परत वास्को परतपाक लागले. इतले बेगीन पडलेल्या गुणाक लागून भक्तांचो दामबाबावेलो विश्वास चडूच घट जालो. हाकाच लागून1898 वर्सा थावन वास्कोकार भजनी सप्ताह मनयतात. तीस ते चाळीस वर्सां सप्तका वेळार चड व्हड सुवाळो नासलो. फुडें फुडें सप्तकाच्या भजनां सयत वास्कोच्या मेहता घरांत संगिताची कार्यावळ जावपाक लागली. मागीर सप्तकाचो आंवाठ वाडपाक  लागलो, तशो जबाबदाऱ्यो वाडल्यो, वांटून गेल्यो. सप्तकाचें मंडळ स्थापन जालें. 

नागपंचमी आदल्या दिसा दिलीप शेट लोटलीकार हांचें घराणें दामोदर देवाचें लींग पितारपाची जापसालदारकी निभायता. नागपंचमी दिसा जोशी घराणें म्हारुद्र करता. ह्याच दिसा संगिताची कार्यावळ जाता. नागपंचमीच्या दुसरे दिसा जुस्त दनपारच्या बारांक उद्योजक जोशी घराण्यांतलो मुखेली  दामोदराच्या पायां कडेन नाल्ल दवरल्या उपरांत सप्तकाक सुरवात जाता.  हो नाल्ल सगळ्या वास्कोकारांचे वतीन दवरता. ताका सप्तकाक उबे रावले म्हणटात. भजनाची सुरवात ‘जय जय रामकृष्ण हरी’ ह्या दामबाबच्या अवतारांच्या नामजपान जाता. ह्या वेळार चोवीस वरां दिवली पेटत दवरतात आनी अखंड भजनाची माळ सुरू जाता. ही कार्यवळ जुस्त देड दीस चलता. 

दामबाबच्या सालांत भजन चालूच आसता, पूण सांज जातासर वास्को शाराचे सगळे वटेंतले रस्ते भजनीमय जाता.  टाळ, पखवाज घेवन लोक गटांनी भजनां गायतात. विशिश्ट काम करपी लोकांचे हे गट. फैलवाले समाज, विश्वकर्मा समाज, नाभीक समाज, दैवज्ञ ब्राह्मण समाज, बाजारकर समिती आनी गडेकार समाज  पुराणीक कथांचेर चित्रां करतात. ताका पार म्हणटात. ते दिंडी रुपांत दामोदर साला कडेन येवन सोंपयतात. दरेक पार थारावीक जाग्यार रावतात. थंय भजन, किर्तन चालू आसता. ह्याच गटांतले कांय वांगडी अखंड भजनांत वांटेकार जावन आळीपाळीन सालांत भजन करतात आनी रात जागयतात.

दुसऱ्या दिसा सालाचो (देवळाचो) पुजारी फाटल्या वर्साचो नाल्ल जो थंयच आसता तो एका वेगळ्या नव्या नाल्लाक तेंकयता आनी तो नाल्ल विसर्जनाक काडटात. व्हड दबाज्यान मिरवणूक काडून हो नाल्ल वास्कोच्या खारवी वाड्यावेले वेळेर विसर्जनाक व्हरतात. विसर्जनाची जापसालदारकी वास्कोच्या नार्वेकार घराण्यां कडेन आसता. नाल्लाचें विसर्जन जाल्या उपरांत सगळे भक्त जल्लोशान एकामेकाच्या कपलाक पिंजर लायतात, गळ्यांत हार घालतात, ‘गोपाळ कालो गोड जालो’ म्हणत एकामेकांचेर उदक मारतात.  अखंड भजनी सप्ताचो प्रण बरे तरेन जालो म्हण खोस उक्तावपाक. पुजारी देवळांत गाऱ्हाणें घालता.   फाटल्या वर्साचो नाल्ल पुजारी परत जोशीं कडेन दिता. हो नाल्ल फोडून नाल्लाची कातली रवो, सुको मेवो आनी साकर घालून सगळ्या भक्तांक वांटतात.  

आदीं पार बैलगाडयेंत घालून पार हाडताले. आतां ट्रक वा पिकअपीन घालून हाडटात. आतां वेगळीं वेगळीं मंडळां नावाजते गायक हाडटात. थारावन दिल्ल्या जाग्यांचेर माटोव घालून गायक मैफील जमयता. सप्तकाच्या निमतान वास्को फेरी भरता. सुरवातेक फक्त दोन- तीन मांड फेरयेंत आसताले. सप्तकाचो व्याप वाडत गेलो तशी फेरीय वाडत गेली. आतां मनोरंजनात्मक कार्यावळीय सप्तकाच्या निमतान वाडल्यात.  वर्सांतले हेर सोमार आनी ब्रेस्तार सालांत मनयतात. श्रावणांतले सोमार आनी ब्रेस्तार दबाज्यान मनयतात. श्रावणांतले सोमार मयेंकार, वालावलकार, जोशी, पंडित आनी बांदेकार घरण्यांच्यो पिळग्यो फाटलीं कितलिशींच वर्सा जालीं मनयतात, श्रावणांतले ब्रेस्तार कुशे, नार्वेकार, पै आनी पालयेंकार घराण्यांतले लोक मनयतात. निमण्या सोमारा बायणा जेटिवेलो पार ‘ग्यानबा तुकाराम’ दिंडी घालीत दामबाबाच्या सालांत हाडटात.  सप्तकाचें माणकुलें रूप ह्या दिसा दामबाबाच्या सालाच्या वठाराक येता.  

प्रीता परब