भांगरभूंय | प्रतिनिधी
म्हणी फाटली काणी-19
हरशीं तो जंगलांतल्या खंयच्याय जनावरांक भियेना, पूण पावसांत आपल्या घराच्या पांख्यातल्यान थप -थप करीत आवाज जावन उदक पडटलें आनी आपूण रातभर भिजून कुडकुडटलों हाचो ताका भंय आसता
‘वागा भिना, शिंवा भिना, थपथप्याक भिता’ ही म्हण गोंय तशेंच मालवणी कोंकणींतय घोळटा. ह्या म्हणीचे दोन अर्थ आसात. एक अर्थ म्हळ्यार एकटो मनीस बढायो मारता की आपूण वागाक वा शिंवाक भियेना म्हण. पूण प्रत्यक्षांत जेन्ना पावसान झाडाच्या पानावेल्यान उदका थेंबे पडून थपथप आवाज जाता तेन्ना हाची भियेवन गुळी जाता. ह्या म्हणीचो दुसरो अर्थ, गरीब मनश्याच्या कोलवाच्या घराच्या पांख्याक वचत थंय बुराक आसतात. हरशीं तो जंगलांतल्या खंयच्याय जनावरांक भियेना, पूण पावसांत आपल्या घराच्या पांख्यातल्यान थप -थप करीत आवाज जावन उदक पडटलें आनी आपूण रातभर भिजून कुडकुडटलों हाचो ताका भंय आसता. गांवांतली गरीबी दाखोवपी ही म्हण!
‘कणकींतसून काड भोबो नाका’ ही म्हण कोंकणींत घोळटा. ‘भिक नको पण कुत्रा आवर’ ह्या मराठी भाशेंतल्या म्हणीच्या आशयासारकी. कणकी म्हळ्यार मोठ्या कोंण्याचे आळें. पावस जमनींत जिरुन उमळ जातगिर जमिन फ़ोडून कणकीचे कोंब वयर येतात आनी हे कोंब गोंयकार रुचीन खातात. हाका ‘किल्ल’ लेगीत म्हणटात. एकटो हे कोंब काडपाक गेल्लो आसतना कोण्याच्या कांट्यानी घुस्पून उल्लो आनी ताका भायर येंवक मेळना जालें. कोंब काडपाचें सोड, आपल्याक भायर काडात म्हण तो बोबो मारूक लागलो. फायदो माल्लो झक पूण संकष्टांतल्यान भायर काड अश्या आशयाची ही म्हण.
‘तुमी भाव कितले? ह्या तिवळांतल्यान वाचून उल्ल्यार चार!’ एकटो आपल्या पैसुल्या सोयऱ्यागेर जेवपाक उरिल्लो. घरचे बायलेन जेवणाक तिवळ केल्लें. हाका तिवळ मात लेगीत आवड नासलें. हांणें जेवणाक हात घालचे पैलींच तिवळ पिवन उडयलें. घरचे बायलेक दिसलें हाका तिवळ खूप आवडटा म्हण. ती वाडत रावली. वाडटना ह्या सोयऱ्याक तीणे प्रस्न केलो. “तुमी भाव कितले?” हाणें रोखडेंच म्हळें “ह्या तिवळांतल्यान वांचून उल्ल्यार चार!”. दुसऱ्याचें मत घेना आसतना, ताका बऱ्याक पडटा काय ना हें पळयनासतना जो कोण मजत करता तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘चोरा भंय चोराक, जारा भंय जाराक’, एकाच वेवसायांत आशिल्ले दोग मनीस एकामेकांचो दुस्वास करीत आसतात. आपल्या मेळकतींत दुसरो वांटेकार जावंक सोदता अशें ताका दिसता आसुंये. एक वैज दुसऱ्या वैजाचो, एक नट दुसऱ्या नटाचो, एक भट दुसऱ्या भटाचो दुस्वास करता. इतलेंच कित्याक एक भिकारी दुसऱ्या भिकाऱ्याची नसाय करता. ‘भिकाऱ्याक भिकाऱ्याची नसाय’, अशी एक म्हण घोळटा. म्हणीच्या दुसऱ्या भागांत आनीक एक चोराचें वर्म सांगलां. लग्न जाल्ल्या दुसऱ्याच्या बायलेचेर चोरुन मोग करपी मनशाक आपल्या असल्या दुसऱ्या मनशाचो राग येता.
‘पोट मारुन जोत केलें तेंवूंय अंती वाघान खालें’. हे म्हणी फाटली काणी अशी: एका शेतकारान खंय पोटाक चिमटे काडून पैशे एकठांय केले आनी त्या पैशांचे एक जोत विकतें घेतलें. जोत गोठ्यांत बांदिल्ल्या कडेन रातचो घरा कुशीक आशिल्ल्या रानांतल्यान एक वाग आयलो आनी ताणें तें जोत खालें. कपल फ़ुटक्या मनश्याचें कांयच सादनां तेन्ना ही ओपार मारतात.
सोरोप म्हुणू नये धाकलो आनी फ़िरंगी (पाखलो) म्हुणू नये आपलो!- ही म्हण कोंकणी भौसामदीं घोळटाली. जशें सोरपाचें पील ल्हान म्हण ताचेर नदर आड केली जाल्यार तें चाबपाचें सोडिना. तसोच फ़िरंगी वा पाखलो कितलोय तुमचे कडेन गोड-गोड उलयलो तरी ताका आपलो म्हणपाची चूक करची न्हय तो तुमचो केन्नाय घात मारपाक शकता अशी सादूरयतायेची शिटकावणी ही म्हण आमकां दिता. पाखले जेन्ना गोंयात आयले तेन्ना ते गोंयकारांकडेन गोड-गोड उलोवन आपलो कार्यभाग सादोवपाक लागले. तेन्ना भौसाक सादूर करपाक ही म्हण घडल्या जावंक जाय. ही म्हण पुर्तुगेजांक जांका गोंयांत सरसकट पाखले म्हण्टाले तांचो सबावगूण दाखयता.
‘फ़ेस्ता फ़ुडें फाम’. इगर्जेच्या फ़ेस्तापैलीं नोवेना सुरू जातात.इगर्जेत माडी पुरून फ़ेस्ताची खबर कळीत करतात. तो फाम हो दिस. थोडेकडेन फाम हो दिस फ़ेस्ता परस चड दबाज्यान मनयतात. कोलवेंच्या इगर्जेचो फाम चड नांवाजतो. त्या दिसा हजारांनी लोक फामाक जमतात. फ़ेस्त जावचेंच आसा फाम व्हड दबाज्यान जाता. मूळ उत्सवा परस प्रसिध्दी चड जाता तेन्ना ही ओपार मारतात. फ़ेस्त आनी फाम हीं कोंक़णीन आपणायिल्लीं पुर्तुगेज उतरां
‘एक मेस्त बरें फ़ेस्त चड मेस्त बुर्रां फ़ेस्त’. फ़ेस्ताक वा कसल्याय सुवाळ्याक एकूच मेस्त (रांदपी) आपयल्यार तो बरें जेवण करता. पूण चड रांदप्यांक आपयले जाल्यार तांचे भितर धुसफ़ूस जावन जेवणाची वाट लागता. एका कामा खातीर चड जाणांक हाडल्यार काम बरें जातलेंच अशें नां असो ह्या म्हणीचो अर्थ. हीच म्हण इंग्लिश भाशेंत ‘Too many cooks spoil the soup’ अशी आसा.
‘मांय इतलें मीठ घालूं? इतली हळद घालूं? म्हणून विचारी खंय एकली सून’,
एका गुणी सुनेचेर आदारिल्ल्या लोककाणयेवेल्यान ही म्हण आयल्या. पैलीं लग्नां भुरगेपणांतच जातालीं. एका गरिब म्हातारेन आपले चल्याचें लग्न ल्हानपणांतूच केल्लें. रांदपाक नकळो आशिल्ली ही सून मांय फाटल्यान रावन तीका रांदपाक आदार करताली. मांय म्हातारी जाता. तिच्याकडल्यान कांय काम जायना. तेन्ना ती सून म्हातारे मांयक रांदचेकुडींत पाटार बसोवन तीका विचारुन सगळें काम करता. “इतलें मीठ घालूं? इतली हळद घालूं?” अशें विचारुन सगलें जेवण करता. तीका सगळें येता पूण तिका आत्मविस्वास नासता. एक दीस तिची मांय मरता. तेन्ना ती सून पिठाची एक बावली करुन मांय म्हणून तीका पाटार बसयता. आनी तिका विचारुनच सगळें रांदप करता. हिगेले करणेक लागून जेवणाक सदांच वेळ जाता. एक दीस घोवाक परगावांत वचपाची ताकीद आसता आनी हिगेले करणेक लागून जेवणाक वेळ जाता. घोवाक तिडक मारता आनी तो तिगेली ती पिठाची बावली मोखून भायर मारता. आत्मविस्वास नाशिल्ल्याक ही ओपार मारतात.
अश्यो ह्यो म्हणी फाटल्यो मनोरंजक काणयो. अश्योच आनीक काणयो फ़ुडल्या अंकात.
-सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
