वांस्वेल आनी हरण

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

(मागीर  सकाळीं वचून थंय  सुशेग घेताले. ताचो सुशेग  घेवन  जालो की परत येताले. अशे राणीबायचे लाड जाताले…. आतां मुखार…)

मजा म्हणल्यार राणी गाडयेच्पा आवाजाक खूब  भितालें. पावसाळो सोंपतकच  येरादारी सुरू जाताली आनी ट्रक, जीपींचें  येवप- वचप वाडटालें. आमी ताका घेवन भोंवपाक गेल्ले आसतना असो गाडयेचो वा जिपीचो आवाज  आयलो की राणी एकदम कुशीच्या रानांत लिपून बसतालें. आवाज पयस पावलो की भायर  येतालें. ह्या गाडयेंतल्यान येवपी- वचपी केन्ना केन्नाय आमच्या म्हऱ्यात रावून उलयताले. राणी आमच्या बरोबर आसा, हें तांकां खबर नासतालें.  

एकदां अशें जालें की जिपीचो आवाज आयलो म्हण राणी कुशीक वचून लिपलें. जिपींतले लोक आमकां पळोवन देंवले, पांय मेकळे करपाक लागले.  ते चंद्रपूरा सावन रानांत भोंवपाक आयिल्ले. आमच्या प्रकल्पा विशीं तांकां आयकुन खबर आसलें, ताका लागून तांणीं आनीक  चवकशी केली. आमी भोंवपाक भायर सरल्यात  म्हणटकच तांणीं आमकां जिपींत बसपाचो आग्रो केलो. आमी ‘ नाका, आमच्या वांगडा आनीक दोगजाण  आसात (राणी आनी नेली)’ अशें सांगलें, तरी ‘येवंदी तांकांय’ अशें म्हणत तांणीं खूब आग्रो केलो. तेन्ना आमी जिपींत बसले.  विलासाक आतां हांसूंक येवपाक  लागलें. जीप सुरू जाली आनी पयस वता ती पळोवन  लिपून  बशिल्लें राणी भायर आयलें.  जिपी फाटल्यान व्हडान गुरगुरत धांवपाक लागलें.  आमच्या वांगडा भोंवपाक आयिल्ल्या दोग जाणां मदीं राणी म्हणल्यार वांस्वेल, हें कळटकच जीप  थांबोवन आनी ल्हान भुरग्यांक भितरच सोडून, जाणटेले पयस धांवून गेले.  पूण, मागीर थोड्या वेळान राणी कांय  करना तें पळोवन परत लागीं आयले आनी ‘ सांबाळात हां, ह्या प्राण्यांचो भरवसो आसना ’ असो सल्लो दिवन ताकतिकेन  जिपींत बसून गेले. तांच्या फजेतेन आमकां एकेवटेन हांसूंक येतालें आनी दुसरे वटेन तांणीं म्हणलें ताचें वायटय  दिसतालें. खरें तर सगळ्यांत  बेभरवशाचो आसता तो मनीस. पूण  तोच दुसऱ्यांक, खास करून जनावरांक कितले सोंपेपणान दुशण दिता !  प्राण्यांक जापो दिवपाक येनात म्हुणून बरें जालें, नाजाल्यार ते मनशांच्या विस्वासघाताचे कितले तरी पुरावे सादर करता आशिल्ले !

हेरांचीं प्राण्यां विशींचीं मतां कितेंय आसलीं तरी आमचो हेमलकसाचो राबितो ह्या प्राण्यांनीं खूबच खोसयेचो केलो, ही गजाल  खरी. आमी त्या प्राण्यां वांगडा आनी आमच्या कडचे सगळे प्राणी एकमेका सांगातान  मजेंत, आनंदान रावताले. आमचे कडेन  माकड आनी सुणीं आसलींच, त्या भायर  नीलगाय, वांस्वेलां, कोले, कोलसुणे, मोर, चानयो, जिवाणीं अशे वेगवेगळे जीवय आसले. 

तांचे मदीं 1979 वर्सा एका मानग्याची भर पडली. जालें अशें, की प्रकल्पांतलो एकलो नुस्तें गरोवपाक गेल्लो; तेन्ना ताका हें मानगें सापडलें. मानगें म्हणल्यार मानग्याचें दोन दिसांचे तें ल्हान पिल आसलें. एकादऱ्या शेड्ड्या येदो ताचो आकार आसलो. मानग्याचें  पिल  कशें पोसप, कितें खावपाक  दिवप,  आमकां ताची कांयच  कल्पना नासली. शेजराक ताडोबा अभयारण्य आसलें. थंय तांकां  विचाल्लें, पूण थंयच्यान रोखडेंच कांय  कळ्ळेंना. शेवटाक  विचार  केलो, की मानग्याक उदक  जायच. म्हुणून मागीर  एका बल्लांत अर्द मेरेन उदक भल्लें, वयर मदींच लाकडाची एक कांब आडवी दवल्ली आनी वयर जाळी बसयली.  हेतू हो, की जेन्ना ताका उदकांत रावप नाकाशें  दिसतलें तेन्ना ताका वयर चडून  बसूंक मेळचें. आमच्या मनांतलो हेतू ताका समजलो जातलो. कारण  गरजे प्रमाणें  तें त्या जाळयेचेर वत खायत पसरतालें. 

मानगें कितें खाता जातलें, हाचीय आमकां कांय कल्पना नासली. पूण  अदमासान  रातच्या वेळार पंदरा बेबकां ताच्या उदकांत  सोडलीं. सकाळीं पळयलें तर तातूंतलीं धाच उरिल्लीं. ताच्यावेल्यान ‘ मानगें बेबकां खाता ’ हो सोद आमकां लागलो. ल्हान काड्डुवां उदकांत सोडलीं तरी तें बेबकांच पसंत करतालें.  मागीर  हांव आनी विलास सद्दां रातचे बेबकां धरपाक वताले.  ताका जाय तें खाण तर दिवपाक जाय,  कारण  तें आमचें सोयरें आसलें. पावसांत बेबकां मेळटालीं, पूण गिमांत मात न्हंयचेर वचचें पडटालें. आमी ताच्या खावपा-पिवपाची अशी सरबराय दवरल्या उपरांत आनी आमच्या वेवस्थेचेर खुश जावन ताचें आमचे कडेन  जमतकच  अभयारण्या कडल्यान  जाप आयली, की मानग्याक मटणाचो खिमो  दिवचो. पूण तो मेरेन आमी आमच्या पद्दतीन ताच्या खावपाचो प्रस्न सोडयिल्लो.

सरकारी अधिकाऱ्यांच्या आकांत गिन्यानाची आनीक एक खबर. आमचे कडेन एक हरणाचें पिल आयिल्लें, पूण  तें खंयच्या जातीचें  तें कळना आसलें. “ बार्किंग डियर ” आसत अशें आमकां दिसतालें.  त्याच वेळार एक रानअधिकारी प्रकल्पांतले प्राणी पळोवपाक आमचे कडेन आयिल्ले. तांकां आमी म्हणलें, की प्रकल्पांत एक हरण आयलां, मातशें पळोवन  तें खंयच्या जातीचें, हें सांगात पळोवया. हरण  पळोवचे पयलींच ते चितूंक पडले ! मागीर अखेरेक उठून पांजऱ्या कडेन आयले. बरोच वेळ तांणी पळयलें. आमी सामके उत्सुकतायेन तांचे कडेन  पळयताले. शेवटाक तांणीं गंभीर जायत सांगलें, ‘ हें डियर आसतलें.’ आमी तांचें गिन्यान आयकून चकासूर जाले. अशे किश्शे  विलासान ‘नेगल’ ह्या पुस्तकांत खूब बरयल्यात.

(मुखार चलता)

प्रकाशवाटा (मूळ लेखक : डॉ. प्रकाश आमटे)

देविदास गजानन नायक 

98505 35051