वजिरीची परिक्षा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

बादशहा अकबरचो मेवणो, ‘हुसेन खां’ वजिरीच्या परिक्षेंत पास जालो ना. बेगमीक वाऽयट दिसलें. तिणें बादशहाक सामकी गळ घाली की तिचो दुसरो भाव ‘अमीर खां हाका वजिरी दिवपाकच जाय अशी. तिच्या हट्टा खातीर बादशहान थोडे दीस ताका वजीर केलो. मात ताका सांगलें, “हें पळय अमीर खां, तीन म्हयन्यांनी तुका वजिरीची परिक्षा दिवचीच पडटली. तूं त्या तयारेन राव.”
आयचें मरण फाल्यां. म्हणत अमीर खां वजिरी गाजोवपाक लागलो. कितलोय जाल्यार बेगमचो भाव. हो नेट ताका आशिल्लोच. मागीर तो बरीच दादागिरी बी करतालो. ओगीच गांवांत वचून “तुमी हो कर फारीक केलो ना. तुमचीं नावां बादशहाक आतां सांगची पड्टलीं.” अशे तरेन आपलो दरारो दाखोवपाक लागलो.
दीस थोडेच थांबतात. करतां करतां तीन म्हयने सोंपले. बादशहान अमीर खां हाका सांगलें.
“आतां तीन म्हयने जाले न्ही? आतां तुजी परिक्षा.
म्हाका चार दिसां भितर ह्यो चार वस्तू तुवें हाडून दाखोवंक जाय. तर तुका कायम करतलों. ना तर तूं वजिरीचो हुद्दो विसर.”
“वस्तू ह्यो आसात. सबरस, सबजीव, नमकहलाल आनी नमकहराम. चार दिसां भितर ह्यो वस्तू हाडून दाखय. समजलें मरे? यो आतां.”
अमीर खां हाका दिसलें दिल्लीचो बाजार हो येदो व्हडलो आसा, आपल्याक ह्यो वस्तू सहज मेळटल्यो. आपल्या दोन शिपायांक बरोबर घेवन तो बाजारांत गेलो आनी हातांतली यादी दाखोवन वस्तूंची फरमाईश करपाक लागलो. दरेक पसरकार ताका ती यादी वाचून हांसपाक लागले. “सायबा ह्यो वस्तू बाजारांत खंय मेळटात?अश्यो ह्यो मेळपाक नात.तुमी दुसऱ्या राज्यांत बी मेळटात तर पळयात.”
साऽमको निर्शेलो अमीर खां. दुसऱ्या राज्यांत वचपा इतलो वेळ बी ना. आतां करचें तरी कितें? तो एदेंशें तोंड घेवन भयण बेगम, तिच्या कडेन गेलो. आनी तिका सांगलें.
“दिदी, आतां हांव कितें करूं? खंयसून हाडूं ह्यो वस्तू?आनी वस्तू मेळूंक नात तर वजिरींत नापास. करूं तरी कितें?”
बेगमीन वस्तूंची नांवां पळयलीं. “ह्यो आनीक कसल्यो वस्तू? हें बरेंच कठीण काम. हां पण बिरबलाक खबर ना अशें कितेंच ना. बिरबलच कितें तें सांगूंक शकत.”
मनांत तिणें विचार केलो आनी ताका बिरबलाक वचून मेळपाक सांगलें. सामको हात जोडत अमीर खां बिरबला कडेन गेलो आनी ताका बादशहान सांगिल्लें तें सविस्तर सांगलें. “हो सबरस सब जीव, नमकहलाल ,आनी नमकहराम खंय सोदूं? आतां म्हाका तूंच वाटावंक शकता.”
बिरबलान सांगलें. “भिवनाका. हांव दितां तुका ह्यो वस्तू.आसात म्हजे कडेन. पूऽऽ ण”
“पूण किते? तूं सांगता तें हांव करपाक तयार आसां. कितें करूं सांगात.”
“आयक. तूं शारांत गांवांत भोंवन दादागिरी करता, अशें म्हज्या कानार आयलां. तें पयलीं बंद करून ,रयतेकडेन बऱ्या रितीन वागचें पडटलें. “
“हय सायबा.”
“तूं वजीर जातलो हें शेर्त. मात्र सदांच समजिकायेन वागचो पडटलो. तर तुका हांव त्यो वस्तू दितां. आसा कबूल?”
“हय. कबूल आसा.”
“बेगम साहिबा साक्षिक आसात हां.”
अशें सांगून बिरबलान ताका दोन धाकटूऽले करंड (डबे) दिले आनी सांगलें “हे उगड नाका. फाल्या दरबारांत वचून बादशहाक दी आनी उरल्यात त्यो वस्तू हांव घेवन येता म्हण सांग.”
“बरें .”
दुसऱ्या दिसाक दरबारांत अमीर खानान ते करंड बादशहा कडेन दिले. आनी उरिल्ल्यो वस्तू घेवन बिरबल येता, अशें सांगले.
बादशहान करंड उगडले.ताका समजलें कीं हे बिरबलाचेंच काम आसा म्हण. इतल्या म्हणसर बिरबल,एक सुणो घेवन दरबारांत पावलो.
“बिरबल हें कितें”? करंड उगडून बादशहान विचारलें.
“साहेब हें मीठ. म्हणचे ‘सबरस’. हें जेवणांत आसल्यार जेवणांक रस येता. तें रूचीक जाता.ना तर पचक.बेचव.”
“आनी हें कितें?”
“हें उदक. तुमी सांगिल्ले प्रमाण ‘सबजीव’.हें सगळ्या जीवमात्रांक म्हळ्यार जीव आशिल्ल्या प्राण्यांक जायच. हें ना तर प्राणी मरून वतलो. सगळ्यांचें जीवीत हें. जीवे प्राण्यां खातीर सामकें गरजेचें आसा. म्हण हें ‘सबजीव’ आसा.”
“आनी हो कुत्रो. हो सुणो आपल्याक अन्न घालपी धनयाक केन्नाच विसरना. आपल्या धनया खातीर जीव बी दिता. म्हण हो ‘नमकहलाल ‘आसा.
आनी ‘नमक हराम’ जे तुमचे खावन तुमच्या दुस्मानाक सामील जातात. तुमचीं खास धोरणां, गुपितां फुटीर जावन दुस्मानाक कळयतात ते. ते नमक हराम आसात. एक दोन तर तुमच्या खास मर्जींतले आसात. पूण हांव तांचीं नांवां हांगा दरबारांत सांगना. खाजगींत सांगतां. ते पयलींच सादूर जावन योग्य मार्गार आयले तर ठीक. ना तर हांव तें तुमकां दाखयतां.” बिरबलान त्या दोन मनशांचेर नजर मारली. तांणी तकली सकयल घाली. बिरबल कितें तें समजलो.
“बरें आसा.” हांव.जाणांच आशिल्लों. तूंच हें करूंक शकतलो अशें.” बादशहान अमीर खानाक वजिरी दिली. बिरबलाचो सन्मान केलो. असो हो बिरबल चाणाक्ष, हुशार, हजर जबाबी आशिल्लो.

तेजश्री गोपाळ प्रभुगांवकार