रुपबसंत : अश्टताशी अभिनेत्याची कथा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

वसंतराव फक्त नाट्य कलाकार नासले, तर बरेपैकी संघटक, दिग्दर्शक आनी ‘इवेन्ट् मॅनेजमेंट गुरु’ आशिल्ले. ते कविता आनी स्तवनांय बरयताले.

वाचन संस्कृती नश्ट जायत चल्ल्या, असो निरशेणेचो सूर आमी हालीं आयकतात, पूण बारिकसाणेन विचार केल्यार ह्या म्हणण्यांत तशें तथ्य ना, अशे म्हांका दिसता. आयची तरणाटी पिळगी कादंबरी, चरित्रां, दिसाळीं व्हडा उमेदीन वाचिनात हें जरी खरें आसलें, तरीय फेसबुक, व्हॉट्सअॅफ, ट्वीटर, युट्यूब अशा माध्यमां वरवी तांचे वाचन खूब जाता हें आमीं मान्य करूंक जाय. व्हाॅट्सअॅपाचेर खूबशा विशयांची म्हायती आमका मेळता, ती म्हायती शेवटापर्यंत वाचची अशी धाडप्याची अपेक्षा आसता. आमी केन्ना – केन्ना, बसस्टॉपार या खंयच्याय सरकारी ऑफीसान कोणायची वाट पळयत बसता तेन्ना, व्हॉटससॅफचो खूब उपयोग जाता, हाचो अणभव खूब जाणांनी घेतिल्लो आसा.

गोंयात दर म्हयन्याक सादारण शंबर इंग्लीश, मराठी, कोंकणी पुस्तकां उजवाडाक येतात. हाचो अर्थ खूबशे लोक वाचतात. म्हज्या सारखे काय लोक, प्रकाशना वेळार घेतिल्लें पुस्तक आलमारींनूच दवरतात. हालींच उजवाडाक आयिल्लें एक पुस्तक ‘रुपबसंत’ (नटवर्य वसंतराव सावकार स्मृतिग्रंथ) हें पुस्तक परेश प्रभू हांणी संपादित केलां. नामनेचे नाट्य कलाकार स. वसंतराव सावकार हांचो नाट्य प्रवास आनी तांणी गाजयिल्ल्या कांय भुमिकांचें वर्णन आनी सविस्तर म्हायती तातूंत आसा. ना म्हणल्यार हें पुस्तक हांवें रोखडेंच वाचून काडलें. हाच्या फाटलीं दोन कारणां, पयलें कारण ह्या पुस्तकाचो प्रकाशक दोतोर उल्हास सावकार हो इश्ट, शेजारी आनी बरें- मागपी. शेजार धर्म सांबाळचो पडटा. दुसरें कारण दोतोर म्हाका सदाच ‘मॉर्निंग वॉका’क वतना मेळटा. त्या पुस्तकाच्या प्रकाशन  सुवाळ्याक हांव हजर आसलों. दोतोर दिसना फुडें पुस्तका विशीं म्हजें मत दिवप ही म्हजी जापसालदारकी जाता. म्हणून हें पुस्तक वाच्चें पडलें. सुरवेक वयल्यावर वाचलें. आतां ताका ‘ब्राऊज’ अशें म्हणटात. हे पुस्तक हातांतल्यान सोडचेंच न्हय अशें जालां. स. सावकार हांचीं नाटकां, भुमिका, तांच्या कुटुंबाचें रंगमाचयेक योगदान, नाटकाक लागून गोंय आनी महाराष्ट्रा मदलें घट्ट सांस्कृतीक नातें. तांच्या कुटुंबाचेर महाराष्ट्र आनी खासा करून मुंबयकारांनी दाखयल्लें प्रेम, मुंबय भायर जाल्ली तांची तोखणाय अशा खूबशा घडणुकांची गवाय हें पुस्तक दिता.

फेब्रुवारीच्या निमण्या सप्तकाक दुयेंसाक लागून म्हाका उजवो पांय दोन म्हयन्यां खातीर प्लास्टरांत घालून रावचें पडलें. ‘रुपबसंत’ हें एकूच पुस्तक म्हऱ्यांत आसलें, हेर सगळीं पुस्तकां हांव पयल्या मजल्यार दवरता. पुस्तक वाचूंक सुरवात केली, पुस्तक मराठींतल्यान, पूण एक भाग ‘नाटक आनी समाज’ हो कोंकणीतल्यान आसल्या कारणान म्हाका खूब बरें दिसलें. अशे म्हणटात की अमेरिकेची मजा घेवक थंय दोनदां वचूंक जाय. ताचे खडेगांठ अणभव म्हांका आयलो. नाटकाचो आनी म्हजो तसो व्हडलोसो संबंध ना, नाटकां म्हाका आवडटात. गोंयांत येवपी कंपनींचीं नाटकां, माटवाचीं मल्लां कुशीक करून आमी पळयल्यांत. दिवचले शिमग्याच्या नाटकांत एकूच भूमिका केल्ली, हाचो उगडास आसा. पूण नाटकांची येसाय मारताना हांव हजेरी लायतालो. म्हजे कुटुंब व्हडा उमेदीन नाटकांनी वांटो घेता. दिवचलच्या वाठारान तांकां बरीच नामना फावो जाल्या, हाचेर कोणाचें दुमत आसचेंना.

ह्या पुस्तकाक दै. ‘नवप्रभा’चे  संपादक, पत्रकार परेश प्रभु हांची सोबीत प्रस्तावना फावो जाल्या. तांणी मेजक्याच उतरांनी पुस्तकाचें विश्लेशण केलां. खंयच अतिशयोक्ती ना. वसंतराव सावकार हांचे नाट्य कामगिरीचो इतिहास, तांचो नाटका वयलो मोग, निश्ठा, आदर आनी ही कला जिवी दवरपा खातीर तांणी केल्लो त्याग, हाचो सुंदर संगम पुस्तकांत पळोवंक मेळटा.

वसंतराव फक्त नाट्य अभिनेते नासले, तर फिशाल संघटक, दिग्दर्शक आनी ‘इवेन्ट् मॅनेजमेंट गुरु’ आशिल्ले. ते कविता आनी स्तवनांय बरयताले. अश्टताशी व्यक्तीमत्व. ‘मी व माझी नाट्यकला’ ही वसंतरावांची के. ना. बर्वे हांणी घेतिल्ली मुलाखत, तातूंत आणणाक नाटकाचो छंद कसो लागलो, हाची विस्कटावन म्हायती दितना ते आपल्या कुटुंबाक श्रेय दितात. सुरवातीक नाटकांनी वांटो घेवंक कुटुंबाचो खर विरोध आसलो, अशें सांगूंक ते विसरनात. तांचो एक थाराविक असो गुरु नासलो. वंशपरंपरेन आंगांत नाटकाचे गुण आयले अशें ते मानतात. नाट्य संगीता विशीं उलयतना ते म्हणटात, ‘बरे गायक वा गायिका आसले बगर, नाटकाचो अर्थीक कणो घटमूट जायना. संगीत हें नाटकाचें काळीज. सौभद्र, शारदा नाटकां संगीता खातीर अमर जाली, अशे सांगूंक ते विसरनात. 

1880 ते 1930 मेरेनच्या नाटकांचे फाटभुंयेर ते उजवाड घालतात. आपल्या गाजलेल्या भुमिकांचे ते व्हडले धोल वाजयनात, पुण मानापमानांतलो “लक्ष्मीधर” आनी संयशकल्लोळांतलो “फाल्गुनराव” ते केन्नाच विसरुंक शकचे नात. फुडल्या जल्मान नटूच जावचें अशी आस्त ते परगटायतात. त्या खातीर कै. गडकरी हांच्या ” एकच प्याला” नाटकांतलो एक मजेशीर प्रसंग ते आयकयतात. “रामलाल पहिल्या अवस्थेत मनुष्य दारू सोडत नाही, दुसऱ्या अवस्थेत दारू माणसाला सोडत नाही आणि तिसऱ्या अवस्थेत दोन्हीही एकमेकांना सोडत नाहीत” जसो सोरो मनशाक गुलाम करता, तशीच नाटकाची आवड, मनशाक नाटकाचो गुलाम करता.

मराठी नाटका खेरीज, वसंतरावान हिन्दी नाटकांनीय भुमिका केल्ल्याची म्हायती ह्या पुस्तकांत आमकां मेळटा. “मिराबाई”, “सुनहरी-मछली” हातूंत अस्तुरेची भुमिका, तर “सफेद डाकू” ह्या नाटकांत शेवटा दोन भुमिका करून एक विक्रम केल्लो. “सुशील” आनी “गौरी चरण” अश्यो आसल्यो ह्यो दोन भुमिका. “नीरा और नंदा” “संत नामदेव” ह्या सिनेमांनी भुमिकेक न्याय दिवन पसून जाय तशे यश तांच्या वांट्याक येवंक ना. 

तांच्यो गाजिल्ल्यो भुमिका

फालगुनराव : संशयकल्लोळ, शकार : मृच्छकटिक, लक्ष्मीधर : मानापमान, श्रीमंत : सं. शारदा, डॉ. कैलास  : डॉ. कैलास, सुधाकर : एकच प्याला, शिवाजी : आग्राहून सुटका.

बरो नाटकार जावंक बरें व्यक्तीमत्व, संवाद शैली, भावदर्शकता, पाठांतर शक्त आनी आवाजांत भारदस्तपणा हाची गरज आसा, हे सगळे गुण तांच्या आंगांत कचकचीत भरिल्ले. म्हणूनच तांकां मराठी माचयेच्या तेंगशेर वचपाची संद फावो जाली. गोंयच्याच न्हय तर अख्ख्या मराठी रंगभूमीचेर वसंत सावकार आनी तांच्या कुटुंबियांनी शेक गाजयलो. ही म्हापशाकारांकूच न्हय तर समेस्त गोंयकारांक व्हडा अभिमानाची गजाल.

ह्या स्मृतिग्रंथांत स. वसंतराव सावकार हांची के. ना. बर्वे हांणी घेतिल्ले मुलाखती भायर, म्हापशां जाल्लें 49 वें नाट्य संमेलन, जंय वसंतरावांक येवकाराध्यक्ष जावपाचो मान फावो जालो. तांचे यजमानकेच्या बिज भाशणान म्हापशेंच्या सगल्या कलाकारांचो उल्लेख, रंगमाचयेचे चार पांवडे, दशावतारी खेळ, गोंयचे नाटक कंपनीन महाराष्ट्रान गाजयिल्लें ‘रंगबौधेच्छु’ नाटक समाज, म्हापशेंच्या महारूद्र संस्थानांचीं नाटकां,पणजेच्यो उत्साही नाट्य संस्था अशी खूबशी म्हायती वाचूंक मेळटा. भिकू पै आंगले, विद्या सुधाकर पंडित, विकास सावकार, उल्हास सावकार,आनंद सावकार, संतोष सावकार, हेमंत सावकार, आदिती सावकार, लक्ष्मण (उर्फ) नाना देसाय, विराज पारज, यशवंन पुरुषोत्तम कामत, डाॅ. सावळो केणी, डॉ. अजय वैद्य, नितीन कोरगांवकार, डॉ. गुरुदास नाटेकार, नारायण राठवड हांच्या लेखांचो आसपाव आसा. वसंतराव हांणी बरयिल्ल्यो आरती, लक्ष्मी नारायण स्तवनाष्टक (जे आजून मेरेन लक्ष्मी नारायणाच्या देवळांत गायतात), विठ्ठल स्तवन, लावणी आनी स्फूर्ती गितांचो आसपाव आसा.

पुस्तक एकदम सोबीत. फुडल्या पानार वसंतबाबांचे दोन सुंदर फोटे आनी फाटल्या पानार नेरेश्वराचो फोटो. पुस्तका भितर गोंयचे आनी भायल्या नामनेच्या कलाकारांचे फोटो, तांच्या कुटुंबाचे आनी मानेस्तांचे फोटो. फोटवांची मांडावळ एकदम बरी जाल्या. 

समेस्त नाट्यमोगी गोंयकारांनी हो ग्रंथ मुजरत वाच्चो आनी संग्रही दवरचो. आमचे मदीं केदे व्हडले नाटकार जावन गेले हाचो अणभव येतलो. हें सगळें करतना आनी नवीं – नवीं तेमकां चडटना नैतिकेक खंयूंय वेर आयली ना, हें खरोखरच तोखणाय करी सारकें. सिनेमा, नाटकां सारक्या स्टेजींचेर कितें घडटा हाचो अणभव आमी घेत आयल्यात. स. वसंतराव सावकार हे गोंयचे रंग – माचयेक मेळिल्लें एक देणें, पूण जावंक जाय तसो भोवमान तांचो जावंक ना, हाचें मात्शें वायटय दिसता. ते जरी काळाच्या पड्ड्या फाटल्यान गेले, तरी लेगीत लोकांच्या काळजांत सासणाचे उरतले. ‘झाले बहु होतील बहु परि या सम हा’.

• रवींद्र फोगेरी

गणेशपुरी – म्हापशें