भांगरभूंय | प्रतिनिधी
लेखक समर – जाका कवी समर म्हणूनय वळखतात – हांची मराठी कादंबरी ‘राधा’ समकालीन भारतीय साहित्यांतली एक नदरेक पडपी कृती म्हणून उबी रावता. ‘मोगऱ्याचे तीन सुगंध’ कादंबरी माळेंतलो ‘कादंबरीमय उपनिषद’ असो उपशीर्षक आशिल्लो हो ग्रंथ पारंपरीक कथाकथनाच्यो मर्यादा हुंपून तत्वज्ञान, अध्यात्म आनी मनशाच्या भावनांचो विसर्जनशील अणभव तयार करता. पिरायेच्या सोळाव्या वर्सा कोमल पिरायेचेर शिव-प्रताप ह्या महाकाव्यांतल्यान मराठी साहित्य मंडळांत आपलें नांव कोरांतिल्लो समर हांणी पौराणीक कथा आनी आधुनिकता एकठांय विणपाची एक दुर्मीळ तांक ‘राधां’त दाखयल्या.
सप्टेंबर 2023 ते फेब्रुवारी 2024 ह्या काळांत बरयल्ली ही कादंबरी पयलेच खेपे फेब्रुवारी 2024 वर्सा उजवाडाक आयली. त्याच वर्सा रोखडीच म्हणजे मार्च आनी ऑगस्ट 2024त ताची अनुक्रमान दुसरी आनी तिसरी आवृत्ती काडची पडली. तेन्ना सावन वाचप्यां मदीं खास करून मराठी भाशीक संवसारांत तिच्या विशयात्मक धैर्य आनी शैलीगत तेजस्वीते विशीं म्हत्वाची चर्चा जाल्या. ‘मोगऱ्याचे तीन सुगंध’ माळेचो तो भाग आसलो तरी ‘राधा’ स्वतंत्रपणान काम करता. राधा-कृष्णाच्या प्रेमसंबंदांची मुळावी म्हायती आसल्यार लेगीत ही कादंबरी नव-वाचकांक वाचूंक मेळटा. मनाकाळजांतल्यान ह्या पुस्तकांत राधेच्या शाश्वत व्यक्तीमत्वाचो सोद लायला, फकत कृष्णाची पौराणीक प्रेयसी म्हणून न्हय तर प्रज्ञा, बळ आनी स्त्री विशयतायेचो आवाज म्हणून.
‘राधा’ वाचना फुडें ती सादी पूण भ्रमिश्टावस्थेंतल्यान बरयल्ले वरी दिसता. शोक आनी आंतरीक संघर्शान व्यापून गेल्ल्या 22 वर्सां पिरायेच्या श्रावणी वेल्यान कथा सुरू जाता. आपल्या भविश्याचें निरोगी अस्तित्व, ताका संबंदीत चिंतन आनी मोगी रोहितान अकस्मात केल्ल्या लग्नमोडीच्या संबंदान स्पश्टताय सोदपाक तें राधा – कृष्णाक सदांकाळ संबंदीत आशिल्ली पवित्र भूंय वृंदावन भोंवता. आपल्या ह्या प्रवासांत तें मथुरा, आग्रा आनी वाराणसीचोय आस्पाव करता. पवित्र वन, देवळां आनी दैवी खेळाच्यो जिवंत कथा ताच्या अस्थीर मनाक कांय प्रमाणांत थाकाय दितात. वृंदावनांत श्रावणीची अनपेक्षीत भेट राधा कडेन जाता. ही भेट एक गूढ चमत्कार वा करंदाय जावन वाचप्यां मुखार येना; पूण सैमीक आनी मुक्त रुपान घडटा. राधा इतिहास आनी मिथकाच्या पांखांनी तशेंच जिणेंतल्या घडामोडींनी घुसपल्ल्या कोणाच्याय जिवितांत येवपाची वाट पळयत आशिल्लेवरी हो प्रसंग भोवच सहजतायेन घडटा. श्रावणी सुरवातेक फाटी फुडें जावन आनी उपरांत मानसीक समाधानान राधाक प्रस्न विचारपाक लागता फुडें जें घडटा तें साहित्यकृतीचो खरो गाभो थारता : दोगांयचे मदलो अलौकीक संवाद.
श्रावणी आनी राधा हांचे मदल्या संवादांत प्रेमाचो अर्थ, इत्सां फाटली गुंतागुंत, समाजीक अपेक्षांचो भार, अस्तुरेचेर लादिल्ली लिंगीक नैतिकता आनी राधा-कृष्णाच्या संबंदांतले गूढ विशय व्हड प्रमाणांत आस्पावतात. ह्या खाजगी पूण तत्वगिन्यानी आदान-प्रदानांतल्यान श्रावणी स्वताक खोलायेन समजूंक पावता. आपलो निर्णय कसो आनी कित्याक चुकलो हाचें स्व-विवेचन तें करपाक पावता. रोहित संबंदान तुवें कितें निर्णय घेवंक जाय हें आपूण तुका सांगना, पूण आपूण फकत तो निर्णय घेवपाक तुजें मार्गदर्शन करतां, हें राधा ताका परतून परतून याद करून दिता. देखून ‘कथानक’ बाह्य घडणुकां विशीं कमी आनी आंतरीक रुपांतराचेर चड भर दिता. ह्या सगळ्या संवादांतल्यान शेवटाक एक नवें आनी स्पश्ट श्रावणी जल्माक येता. राधा फकत आपल्या भूतकाळाचें कथन करिना. पूण मानवी जिणेंतल्या कालबाह्य सत्यांचेर उजवाड घालपाक स्मृती आनी रुपकांचो उपेग करता. श्रावणी, आनी त्या अनुशंगान वाचक, राधेच्या प्रेमळ संवसारांत भितर सरून सदां खातीर बदलता अशें भासोवपी शेवटान हें लेखन सोपता. आपल्या घरा महाराष्ट्रा परतल्या उपरांत श्रावणी रोहिताक मेळटा आनी दोगांय तांचे मदलें पोरणें नातें सोंपोवन नात्याची सुरवात करतात. तीन वर्सांचें आसलें तरी तांचे मदलो बौध्दीक संबंद तांकां परतून एकठांय हाडटा.
कथानकाच्या प्रवाहांत घटना प्रसगांची गुंतागुंत व्हडा सय्यमान जाल्ल्याचें पळोवपाक मेळटा. राधा आनी श्रावणी मदीं चर्चा जाता तेन्ना कथा केन्ना केन्नाय फ्लॅशबॅकांत वता. लेखकान हांगा वास्तव आनी फ्लॅशबॅक वेवस्थीत रितीन हाताळ्ळा.
ह्या फ्लॅशबॅकांत राधा – कृष्णाचें ल्हानपण, तारूण्य, विरह, वियोग, अशा वेगवेगळ्या पुराणीक पैलूंचेर उजवाड पडला जाल्यार श्रावणी ह्याच फ्लॅशबॅकांत आपल्या आनी रोहितच्या संबंदांचेर उजवाड घालता. हांगां प्रसंग मांडटना नवो भाग वा अध्याय सुरू केल्ल्यान वाचपी वा कादंबरेचो घटनाक्रम घुस्पपाक शकना. विचारांचो ओघ आसलो तरी लेखकाक खंयचोय प्रसंग सोपोवपाची ताकतीक ना. प्रत्येक प्रसंग वाचप्याक खिळावन दवरतासतना श्रावणीच्या प्रस्नांची आनी राधेच्या जापेची जिज्ञासा निर्माण करता. उल्लेख करपा सारखी गजाल म्हळ्यार श्रावणी ज्या खिणाक राधेच्या संपर्कांत येता तो खीण तसोच उरता. “आपण बराच वेळ एकमेकींशी बोललो असलो, तरी तुझ्या खऱ्या जीवनात एक क्षणही पुढे गेला नसेल. … तू मला भेटलीस हे स्वप्न होतं की सत्य हे तुलाही कळणार नाही. मात्र मी जे सांगितलं, ते तुला कायम स्मरणात राहील.” (183) हो प्रयोग लेखकाक, कथानकाच्या घटनाक्रमाक तशेंच वाचप्याक फायद्याचो ठरला. लेखकाक चर्चेंत गेल्लो काळ भरून काडपा खातीर आलायते वा अर्थहीन प्रसंग घालपाची गरज पडूंक ना. वाचप्यांक घटनांचो क्रम लावंक पडलो ना. पुराय कथानक आनी तातूंतले प्रसंग हारशा वरीं स्पश्ट आनी निवळ रितीन आत्मसात जावंक पावल्यात.
प्रकाशना उपरांत ‘राधा’क साहित्य मंडळांत उमेदीन येवकार मेळ्ळा. मिथक, तत्वज्ञान आनी आधुनीक जिज्ञासा हांचो मेळ घालपाच्या समराच्या धैर्याची समिक्षकांनी तोखणाय केल्या. तरणाट्या वाचप्यां खातीर श्रावणी एक ‘रिलेटेबल अँकर’ म्हूण काम करता. जाण्ट्या वाचप्यांक राधेची नदर वळखीची दिसता. आयच्या संवसारांत, जंय बायलो पारंपारीक भुमिके भायर मान्यताय मेळोवपा खातीर झगडटात, अशा वेळार ‘राधा’ स्त्री विशेशतायेची संकल्पना नव्यान मांडटा. ही फकत कादंबरी न्हय; तो एक अणभव – आयकुपाक, प्रस्न करपाक आनी चिंतन करपाक लावपी. ही कादंबरी जितली राधा विशीं, तितलीच श्रावणी विशीं आनी प्रेम, अस्मिताय आनी भावार्था खातीर संघर्श करपी प्रत्येक अस्तुरी, प्रत्येक वाचप्या विशीं जावन आसा. समराची ही कादंबरी पौराणीक कथा मरूंक ना हाची आमकां याद करून दिता. आव्हानां बगर नासली तरी राधा समकालीन मराठी साहित्यांत एक स्थळचिन्न म्हणून उबी रावता. आयच्या तरणाट्यांनी ही कादंबरी वाचपाकूच जाय.
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
