भांगरभूंय | प्रतिनिधी
चद्रगुप्त मौर्य हे एक पराक्रमी योद्धे. तांच्या राज्याचें प्रशासन, अर्थवेवस्था विष्णुगुप्त चाणक्य पळयताले. सम्राट अकबराक अबुल फज्ल अल्लामी आनी राजा बीरबल, हॅन्री- VIII राजाक थॉमस क्रॉमवेल, थॉमस मूर तर फ्लॉरेंतिन प्रजासत्तकांचे राजाक माकीयवेली हे समर्थ सल्लागार लाबिल्ले. लिओनार्द द विंची हांणी अनेक इटालीयन राजांक सल्ले दिल्यात. सम्राट अशोक, छत्रपती शिवाजी, आलमगीर औरंगजेब हे राजे स्वता प्रशासनीक कारभारांत निपूण आसले, तरीय तांणी प्रशासन, सुरक्षा, सांस्कृतीक विकास, मुत्सद्देगिरी खातीर दरबारांत सल्लागार मंडळां नेमिल्लीं. जगांतल्या ज्या राजांनी विद्वान, जाणकार, रणनितिकार अशा सल्लागारांची नेमणूक केल्ली ते आपले साम्राज्याची भरभराट करूंक शकले.
आयज जगांत ज्या देशांच्या राष्ट्रपती, प्रधानमंत्र्यांनी संबंदीत क्षेत्रांतल्या नामनेच्या विद्वान मंडळीच्या सल्ल्या नुसार अर्थीक, सामजिक धोरणां थारायलीं ते देश विकसीत जाले, बाकीचे अनेक दशकां विकसनशील देशांच्या वळेरींत विश्वगुरू जावपाची फकत सपनां पळयत उरल्यात. आयच्या काळांत जगांतल्या म्हान लोकशायेंत भोवमतान वेंचून आयिल्ले प्रधानमंत्री, राष्ट्राध्यक्ष, मंत्री हे सादे पदवीधर वा ताचेय परस उणे शिक्षित आशिल्ल्या कारणान मंत्रालयांच्या कामकाजांत बरीं धोरणां राबोवपाची तांक तांचे लागीं चड करून आसना. मतदारांक आपलो उमेदवार वेंचपाक मजत जावची हाचे खातीर प्रतिस्पर्धी उमेदवारां मदीं भौशीक माचयेर अर्थव्यवस्था, विदेशनिती, परराष्ट्र व्यवहार ह्या विशयांचेर भासाभास घडोवन हाडपाची प्रथा आमच्या देशांत ना. धर्म, जात- पात, पंथ हांच्या ध्रुविकरणांतल्यान उमेदवार बाजी मारता तेन्ना ताची शिक्षिणीक पात्रता आनी गुन्यांवकारी फाटभुंयेचो विचार जायना. वेंचून आयल्यार अल्पसंख्यकांचे अमूक विशेशाधिकार सोंपयतले वा ‘मंदीर वहीं बनायेंगे’ असल्या आस्वासनांच्या बळार बहुसंख्यांक धर्मियांची मतां पुंजावन सहज जैतवंत जावं येता.
अमेरिकेंतल्या म्हान लोकशायेची परिस्थिती आयज तशी वेगळीशी उरली ना. राष्ट्राध्यक्षान आपले आदले कारकिर्दींत प्रशासनाचो केल्लो शिगमो विसरून फकत ‘स्थलांतरितांक तांच्या मायदेशांत धाडून अमेरिकेक म्हान करतले’ ह्या इतल्याच आश्वासनाक लागून गुन्यांव सिद्ध जावन ख्यास्त प्रलंबित दवरिल्ल्या ट्रंपाक अमेरिकेच्या मतदारांनी राष्ट्राध्यक्ष वेंचलो. वेंचणुकांत अनपेक्षित जैत मेळिल्ले कारणान ट्रंपाचो संयम सुटलो आनी रातयां विशेशाधिकार वापरपी एकाधिकारशाह जालो. काँग्रेस, ट्रेजरी सेक्रेटरी (अर्थमंत्री) स्क़ॉट बेसेंट, फॅडरल रिझर्व अध्यक्ष जेरोम पॉवेल हांकां विस्वासांत घेनासतना हेर देशांतल्यान अमेरिकेंत आयातींचेर शुल्क लावपाचे निर्णय ताणें स्वताच घेतले. बेसेंटान स्वता 2015 वर्सा मॅक्रो गुंतवणुकीचेर फोकस करपी ‘की स्क्वेयर कॅपिटल फंड’ स्थापिल्लो आसा. ताका जागतीक अर्थव्यवस्थेचे बऱ्यांतलें बरें गिन्यान आसतना ताचे मत ट्रंपान जाणून घेतले ना. अमेरिका आतां मेरेन सरासरी 2.4% आयात शुल्क लायत आयला. आयज ट्रंपान उण्यांत उणो शुल्क दर ताच्या चारपट म्हणल्यार 10% केल्लो आसा.
“हिसपा भायर लायिल्ल्यो शुल्क देशा मुखार आव्हान उबें करतलो. शुल्क हो शेवटा उपभोक्त्यां कडल्यान वसूल जाल्ले कारणान म्हारगाय वाडटली आनी देशाचे अर्थवेवस्थेंत मंदी येतली” अशे फॅडरल रिझर्वचे अध्यक्ष जॅरोम पॉवेल हांणी जाहिरपणान म्हणलें तें ट्रंपाक मानवलें ना. शिवाय आपणें केल्ल्या कर्मांच्या कारणान येवपी मंदी टाळपा खातीर ट्रेजरी व्याज दर उणावपा खातीर ट्रंपान पॉवेला लागीं मागणी केल्ली तेन्ना “आमी हांगां राजकारण्यांची चुकीचीं धोरणा सुधारपाक बसले नात. आमी फकत अर्थीक निकशां नुसार देशाच्या अर्थीक भलायकेक बरे तेच निर्णय घेतले” अशी जाप ताणें ट्रंपाक दिली, तेन्ना रागान ट्रंपान पॉवेलाक बडतर्फ करपाची धमकी दिली आनी त्या बातमेनूच बाजार निर्देशांक धडाधड कोसळपाक लागले. “फॅडरल रिझर्व ही देशाची केंद्रीय स्वायत्य संस्था आनी आपल्याक काँग्रेसीन नेमला तेन्ना आपूण राजीनामो दिवचो ना” अशें पॉवेलान ठामपणान सांगलें. “पॉवेलाच्या वाटेक वचूं नका” असो उपदेश ट्रंपाक कॉर्पोरेट मुख्य कार्यकारी अधिकाऱ्यांनी आनी खुद्द अर्थमंत्री बेसेंटाक दिवचो पडलो. ट्रंप फाटीं सरलो. जगभरच्या देशांक एकतर्फा शुल्क लायले उपरांत बाजार निर्देशांक कोसळ्ळो आनी ट्रंपान तो निर्णय 90 दिसां खातीर फुडें धुकल्ला. चीनाआड 145% शुल्क लायतना त्या बाबतींत कसलीच वाटाघाट करचे नात अशें ट्रंपान सांगिल्लें.
चीन शुल्कांक लागून लागींच्या भविश्यांत सुपर मार्केटांतली शेल्फां रितीं दिसतलीं हें कंपनींच्या मालकांनी सांगलें उपरांत आतां ट्रंप तें शुल्क उणावपाची भाशा उलयतना दिसता. “चीना आडचे शुल्क हे अव्यवहारी आनी अशक्य” अशें जाहीर विधान खुद्द अर्थमंत्र्यान केल्लें आसा. चलन, परराश्ट्र वेव्हार विशयक ज्ञान नासता तेन्ना ट्रंपा सारकेल्यान अर्थमंत्री आनी फेडरल रिझर्व अध्यक्ष हांचे वांगडा खोलायेन भासाभास केले उपरांत निर्णय घेवपाची गरज आशिल्ली. प्रत्येक वेळा अविचारी अर्थीक निर्णय घेवप आनी प्रतिकूल प्रतिक्रिया दित बाजार कोसळ्ळे उपरांत फाटीं सरप असल्या महासत्तेच्या उथळ सवंग अर्थकारणाक लागून स्वदेशाचे आनी इतर देशांचे लुकसाण जावपाची शक्यताय आसता. आयज महाशक्ती अमेरिका जागतीक गुंतवणूकदारांचो विस्वास घाणावन बसला. मुखेल मुद्रां आड डॉलराक उतरती कळा लागल्या. आंतरराश्ट्रीय मुद्राकोशान (IMF) जागतीक विकास दर देंवयला. भारताचोय विकास दर देंवयला. अमेरिकेच्या विकासदराक चड मार बसपाची शक्यताय वर्तयल्या. तज्ञां वांगडा भासाभास करनासतना हट्टाक पेटिल्ल्या ट्रंपान घेतिल्ल्या निर्णयांक लागून अमेरिकेच्या अर्थव्यवस्थेची दिसपट्टी दैनां आयज जग पळयता. परिणाम स्वरुप जगभर अर्थव्यवस्थेंत अनिश्चितता आनी गोंदळाची परिस्थिती निर्माण जाल्या. ज्या विशयांचो आपल्याक गंध ना थंय त्या प्रदेशांत अतिक्रमण करपाचो धोको राज्यकर्त्यांनी पत्करचो न्हय.
भारतांतूय अहंमन्यतेच्या प्रकारांक लागून देशाचे अर्थव्यवस्थेक लुकसाण जालां. तशेंच नागरिकांची जीण विस्कटल्या. “आमी हार्वर्डांत शिकले नात, पूण आमी हार्डवर्कींग” असलीं विधानां प्रचार सभांनी श्रोत्यांचे मनरिजवणी पुरतीं सोबतात. रस्त्या कुशीक 8-10 वरां काम करपी मजूर होवूय हार्डवर्कींग, पूण तो देशाचे अर्थव्यवस्थे संबंदीत धोरणां आंखपाक शकना. आमचे प्रधानमंत्री ‘पुराय राज्यशास्त्र’ विशयाचे पदवीधर अशें आयकलां. तेन्ना 8 नोव्हेंबर 2016 राती 500 आनी 1000 रूपयांची नोटबंदी धोरण लागू करचे आदीं अर्थशास्त्रींचो सल्लो घेवपाची गरज आशिल्ली. रघुराम राजन भारतीय मूळाचे जगांतले एक नामनेचे अर्थशास्त्री. 2003 ते 2006 मेरेन ते आयएमएफाचे मुख्य अर्थशास्त्रीच्या भूमिकेंत दिसले. 2008 वर्सा अमेरिकेंत अर्थीक संकश्ट येतलें अशें भाकित तांणी 2005 वर्सा केल्लें. तेन्ना अमेरिकेंतल्या हेर नामनेच्या अर्थशास्त्रींनी तांची फकांडां मारिल्लीं. तांचें भाकीत खरें थारलें तेन्ना तांची तोखणाय केली. ते रिझर्व बँक गवर्नर आसतना तांणी नोटबंदीचे अर्थव्यवस्थेचेर जावपी अपेक्षित वायट परिणामांक लागून त्या धोरणाचो विरोध केल्लो, अशें आयकलां. सप्टेंबर 2016 तांचो कार्यकाळ सोंपताच रोखडेच नोव्हेंबरांत नोटबंदी लागू केल्ली.
रद्द चलनांतले रू. 15.3 लाख कोटी म्हणल्यार 99.3% बँक खात्यांनी जमा जाले हाचो अर्थ एकतर अर्थव्यवस्थेंतलो काळो दुडू ह्या चलनी नोटांनी सांठोवन दवरिल्लो नाशिल्लो वा तो आशिल्लो जाल्यार काळ्या बाजारांत तो कायदेशीरपणान बँकींग चॅनलांक हाडपाक येसस्वी थारले असो जाता. अर्थांत नोटबंदी धोरणच मुळांत चुकीचें आशिल्लें. आयच्या काळांत अवैध दुडू मनी लाँडरीग मार्गान बर्मुडा, केयमन आयलंड, पनामा, बहामास, माल्टा, मोनेको, वानुआता, आंडोरा, ब्रिटीश वर्जिन आयलंड, आंटीगुवा एंड बार्बुडा सारकेल्या टॅक्स हॅवन देशांत बनावट कंपनीत (shell company) गुंतयतात. दुसरें म्हणल्यार जगांतल्या सगळ्या देशांत नकली नोटो कायदेशीर चलनाची ल्हानशी टक्केवारी आसता. कितलेय फावट नोटबंदी केली तरी आयच्या तंत्रज्ञान प्रगत जगांत रोखड्योच नकली नोटी छापप शक्य आसा. नोटबंदी हो अवैध दुडू आनी नकली नोटो निरस्त करपाचो मार्ग नाशिल्ल्यान धोरण साप अपेशी थारलें.
ह्या धोरणाचो फटको अर्थव्यवस्थेक बसलो. देशांतल्या वट्ट रोजगारांतले 83% रोजगार कृशी, ल्हान उद्देग, कारखानदारी ह्या असंगठीत क्षेत्रांत आसात. हांगा चडसो वेव्हार कॅशांत जाता. व्यवस्थेंतल्यान कॅश उणाव जाल्ले कारणान तयार माल विकपाक शकले नात आनी उत्पादन करपा खातीर कच्चो माल खरेदी करपाक शकले नात. ताका लागून वेव्हार बंद पडले. फॅक्टरींक ताळें लागलें. हातांत दुडू ऩाशिल्ले कारणान शारांत काम करतल्यांक घरादारां सोडून गांवांत वचचें पडिल्लें. 15 लाख बोरोजगार जाले. उत्पादन देंवलें. देशाचो विकास दर देंवलो.
डॉ. मनमोहन सिंग सारकिल्लो नामनेचो अर्थशास्त्री देशाक अर्थमंत्री वा प्रधानमंत्री म्हूण लाबत जाल्यार वेपार उद्देग, परराश्ट्र वेव्हारांत देशाच्या उदरगतीच्या दिशेन व्हरपी धोरणां आंखप, निर्णय घेवप जाता. रघुराम राजन सारकेले तांच्या हाता खाला घडल्यात. अर्थशास्त्रांत कँब्रीजची पदवी आनी उपरांत ऑक्सफर्डची डॉक्टरेट मेळयिल्ल्या डॉ. सिंगान पी. व्ही. नरसिंह राव सरकारांत अर्थमंत्री आसतना देशाचे अर्थव्यवस्थेंत उदारीकरण, खाजगीकरण, वैश्विकरण संबदीत क्रांतिकारक सुधारणा घडोवन देशाक चलन फुगवटो, अशक्य अर्थीक तूट आनी देयक शिल्लक (balance of payment ) सारकेल्या गंभीर अर्थीक संकटात देशा खातीर संकटमोचन थारिल्ले.
चंद्रशेखर केंद्रांत जनता दलाचे अल्पमत सरकार चलयताले तेन्ना अर्थीक सल्लो घेवपा खातीर तांणी काँग्रेस पक्षाच्या डॉ मनमोहन सिंगाक रातीन बारा वरांचेर आपल्या बंगल्यार बसकेंत सामिल जावपाचें आमंत्रण धाडिल्लें. आदल्या सरकारांत अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण उद्देजक, बँक अध्यक्ष हांचे वांगडा देशाच्या अर्थव्यवस्थे विशीं मतां जाणून घेवपाक बसका करताली तेन्ना तिचो अर्थशास्त्री घरकार पाराकला प्रभाकर हांणी तिका एक फावट डॉ. सिंगा वांगडाय भासाभास करपाचो सल्लो दिल्लो तेन्ना तशें करपाचें मनाचें मोठेंपण तिणें दाखयलें ना. पक्षीय राजकारण आड आयलें. आंतरराश्ट्रीय वेपार- वेव्हार, चलन धोरण, अर्थशास्त्राचे मोघम ज्ञान आशिल्ल्या मोदी हांणी आपल्या देशाच्या सर्वोच्च केंद्रीय रिझर्व बँक गवर्नराचो सल्लो मानप ना, व्याज दरवाड केल्ले कारणान ताचेर टिका करप, सर्गेस्त डॉ. मनमोहन सिंगाचेर टीका करप तशेंच ट्रंपान अर्थमंत्री स्कॉट बेसेंट, फॅडरल रिझर्वाचे अध्यक्ष जेरोम पॉवेलाचो सल्लो घेवप ना, उलट आपल्या मनमर्जी नुसार निर्णय घेवपा खातीर दबाव हाडप, बडतर्फ करपाची धमकी दिवप असली राज्यकर्त्यांची कर्तुबां त्या त्या देशांच्या अर्थव्यवस्थेक मारक थारतात हे आमी पळयतात.
दीपक लाड
पर्वरी
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
