‘म्हाळशेच्यो तीन कळा’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

म्हाळशेच्या मुर्तीचें वर्णन करतलो जाल्यार ह्यो तिनुय कळा लक्षांत घेवंक जाय. फकत एका थारावीक वेळावेल्या मनश्याच्या वागण्या वेल्यान ताचो सभाव थारावंक जायना

‘म्हाळशेच्यो तीन कळा’ ही गोंयची एक खाशेली म्हण. म्हाड्डोळचे म्हाळशेच्या मुर्तीक दिसांतल्यान तीन फावट वेगवेगळो साज करतात. सकाळीं चलये सारको, दनपरां तरणे बायले सारको आनी सांजवेळां जाण्टे बायले सारको. तिनुय वेळचे आंगावेल्यो वस्ती वेगळ्यो, कळा वेगळ्यो. म्हाळशेच्या मुर्तीचें वर्णन करतलो जाल्यार ह्यो तिनुय कळा लक्षांत घेवंक जाय. फकत एका थारावीक वेळावेल्या मनश्याच्या वागण्या वेल्यान ताचो सभाव थारावंक जायना असो हो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘फिदाल्गाचा पूत’
ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: पुर्तुगेज तेंपावेली ही खबर. एकल्यान खंय आपल्या चल्याक सिर्विसेखातीर एका ऑफश्यालाकडेन (ऑफिसर) धाडलो. चलो मात्सो अर्वळ आशिल्लो. कांयच सुचोवणी दिनास्तना तो त्या ऑफश्यालाच्या गाबिनेतींत (केबिनांत) गेलो. ऑफश्याल कितें तरी म्हत्वाचें काम करतालो. अचकीत त्या भुरग्याक आपल्या गाबिनेतींत पळयतगीर ताका माल्ली तिडक. ताणें ‘फुज्येतापूत’ म्हणून त्या चल्याक ‘व्हासिमोराद’ दिली.
घरा कडेन येतगीर बापायन आपल्या चल्याक सिर्विसेचें कितें जालें काय म्हण विचाल्लें. त्या अर्वळ चल्याक ऑफश्यालान आपल्याक गाळ मारून धांवडायला तें कळ्ळेंच नां. त्या सायबान आपल्याक ‘फिदाल्गाचा पूत’ म्हळो अशें ताणे आपल्या बापायक सांगलें. बापायक तें आयकून बरेंऽऽ दिसलें. फुडें त्या सिर्विसेचें कितें जालें हें वाचप्यांक कळ्ळांच आसतलें.
तर ही ‘फुज्येतापूत’ गाळ पुर्तुगेज तेंपार गोंयांत खूप फामाद आसली. ही पुर्तुगेज गाळ ‘फिल्यु-द-पुता’ (म्हळ्यार शिंदळकेलो पूत) ह्या गाळीचो कोंकणी अवतार म्हण कितले जाणांक खबर आसा? जेन्ना कोणय खंयच्याय गजालीचो वेगळोच अर्थ काडटा तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘खाशा पंगतीक सुंठी पिठो’,
ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: आदल्या तेंपार कांय गिरेस्तांचीं घरां आशिल्लीं. तांगेर खूप सोयरे आसताले. दनपारचे जेवणाक चौखेर दोन तीन पंगती सहज जाताल्यो. सगल्यांचें जातकच निमाणे पंगतीक घरच्या येजमानान बसप. एकदां अशाच एका घरा एक मनीस पावलो. येजमानान ताका हातपांय धुवन पंगतीक बस म्हण सांगलें. येजमानाच्या पंगतीक आपल्याक हाचेय परस बरें बरें खावंक मेळटलें हे आशेन हाणें सगळ्यो पंगती सोडल्यो आनी येजमानाच्या पंगतीक जेवपाखातीर मुद्धाम फाटल्यान रावलो. आनी खाशाच्या पंगतीक बसलो. पूण त्या दिसा खाश्यांक (येजमानाक) उपास आसलो म्हण पानार फकत सुंठी पिठो वाडलो. फाटल्यान राविल्ल्या पावण्याच्याय पानार सुंठी पिठोच पडलो. पावण्याक सुंठी पिठो खावन उदक पिवपाची पाळी आयली.
व्हडांच्या सांगाताक रावल्यार आपल्याक लाभ जातलो म्हण रावप आनी कांयच फायदो जावप ना तेन्ना ही ओंपार मारतात.
‘खांपऱ्याक विचारलें, तुका पील जाय?…
‘खांपऱ्याक विचारलें, तुका पील जाय? खांपऱ्यान म्हळें आतां म्हज्या भोंकांत घाल’. हे म्हणी फाटली काणी अशी: एका श्रीमंत मनशागेर एक खांपरी कामाक आसलो. बरें बरें जाय तसलें रुचीक जेवण करुन तो धनयाक खावयतालो. आपूण मात भुती घराकडसून हाडून खातालो. खांपरी सामको प्रामाणीक मनीस आसलो. आपल्या हातान तो कोंबड्या-बोकड्याचें मासाचे तरेकवार रुचीक प्रात रांदून धनयाक वाडटालो. पूण आपूण मात त्या जेवणांतली केन्नाच चिमटी मारुन तोडांत घालिनासलो. धनयानूय केन्नाच लक्तुबायेन ताका ‘तूंय खा रे!’ म्हणून आपल्या हातान केन्नाच चिमटी काडून दिली ना. खांपऱ्यान आपली सगली जीण त्या घरांत सारली. करतां करतां तो सामको म्हातारो जालो आनी एक दीस मरुंक तेंकलो. जेन्ना खांपऱ्याचो अखेरचो वेळ आयलो तेन्ना धनी ताचे म्हऱ्यांत आयलो. ताची वासपूस केली.
ताका विचारलें, ‘खांपऱ्या तुका पील बी जाय? तूं पील खातलो?’ हीं उतरां आयकून खांपऱ्याक आयलो राग!धनयां खातीर रांदता आसतना जायते फावटीं पिलाचो वास नाकांत वचून ताका पील खायन दिसतालें. पूण ताणे चोरुन तें केन्नाच उश्टायलें लेगीत ना. धनयानूय ताका केन्ना ‘तूं एक कुडको खा रे!’ म्हळें ना. केल्लोय जिनस धनयान पुस्सून खांवचो. आनी आतां मरचे वगतार धनी ताका पील खातलो काय म्हण विचारतालो. पूण आतां ताका पील खावपाची वान्साय उरुंक नासली आनी तोंडांत दांतूय नासले. आनी दिल्यार लेगीत खावपाचें त्राणूय उरुंक नासलें. दांत पडटगीर चणे कित्याक ते? देखून खांपऱ्यान धनयाच्या प्रस्नाक रागान जाप दिली. ‘पील? आतां म्हज्या भोकांत घाल.’
कसलीय वस्त त्या त्या वेळार, त्या त्या प्रसंगार जावंची पडटा. वेळ बालांडून वतगीर, त्या गजालीक म्हत्व नासता. देखून, जण एकल्यान दुसऱ्या कडेन लक्तुबायेन वागूंक जाय म्हणपाची शिटकावणी ह्या ओपारींतल्यान मेळटा.
‘खोंकलेन पाद विसरायेर घालप’
एक बऱ्या श्रीमंत मनशाक चार चौगांत बसुन गजाली करतां करतां पाद आयलो. ताणे तो जाता तितलो चिड्डून दवरपाचो येत्न केलो. लोकांक कळूं नये म्हण जाता तितलो सांबाळून दवरलो. पूण ताचो आवाज जांवचेलो तो जालोच! आतां कितें करतलो? ताणें तो आवाज भायर सरता-सो जाले बराबर त्याच आवाजांत व्हडा- व्हडान खोंकली काडली. आनी खोंकलेच्या आवाजांत पादाचो आवाज भरसून उडयलो. आपणें पाद मारला म्हणपाचो मागमूस कोणाक लागूंक दिलो ना. ह्या गजालीवेल्यान ही ओंपार आयल्या.
जायते फावटीं दोग मनीस आपसांत कसलीय खाजगी गजाल करतां करतां थंय तिसरोच मनीस पावता. ती गजाल तिसऱ्याच्या कानार पडची न्हय म्हण दोगूय विशय बदलतात आनी तिसरेंच कितें उलयतात. अशे वेळार तो मनीस ‘कितें रे खोंकलेन पाद विसरायेर घालूंक सोदतात रे!’ अशी ओपार मारता.
फुडल्या भागांत तुमकां आनिकुय म्हणी फाटल्यो काणयो वाचूंक मेळटल्यो.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751