म्हालगडो तियात्रिस्त : फ्रांसीस दे साल्सेट

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तो एक एकदम बरो कांतारां रचपी आसलो. कांतारां बरोवन तो स्वथा आपूण म्हणटालो आनी दुसऱ्यांकूय म्हणूंक दितालो. ताचीं चड गाजिल्लीं कांतारां म्हळ्यार ……

तियात्रिस्त सर्गेस्त बाब फ्रांसीस दे साल्सेट आपल्या तियात्राच्या काळांत गोंयभर बरोच परजळ्ळो. ‘फ्रांसीस दे साल्सेट’ ह्याच नांवान गोंयभरचो लोक ताका वळखतालो. 

ताचो जल्म 13 नोव्हेंबर 1950 ह्या दिसा फातोड्डें- मडगांवां जालो. ताचें जल्माचें नांव फ्रांसीस फेर्नांदीस. ताच्या बापायचें नांव जुआंव फेर्नांदीस जाल्यार आवयचें आना फ्रांसिस्का सुआरीस. चार भावंडां मदलो फ्रांसीस निमाणो. ताच्या आंगांत वेगवेगळे गूण आसले. ते ताणें बेसबरे तरेन सिद्ध करुनूय दाखयले.

भुरगेचपणा सावन तो सुवादीक ताळ्यान गायतालो. सुरवातेक ताणें आपल्या गांवांत जातल्या साबार तियात्रांनी भाग घेतलो. उपरांत दुसऱ्या गांवच्या तियात्रांनीय तो भाग घेवंक लागलो. असो तो बरोच परजळ्ळो. ते उपरांत कितल्याच नव्या दिग्दर्शकांच्या तियात्रांनी तो न्हेसूंक पावलो. सर्गेस्त ऍंथनी फुर्ताद, सर्गेस्त जॉन बार्बोज, रॉकी डायस, सी. मिरांदा अश्या साबार जाणांच्या तियात्रांनी तो न्हेसलो. सर्गेस्त आरिस्तिदेस डायस हाच्या ‘दिवोर्स’ तियात्रांत तो दोन देसेंत ‘सोलो’ म्हणटालो आनी तियात्राच्या निमाण्या देखाव्यांत हवालदाराचे भुमिकेंत दिसतालो. सर्गेस्त जॉन बार्बोजाच्या तियात्रांत ताणें पुलीस इंस्पेक्टराचीय भुमिका केल्ली. तशेंच ‘कायदो’ नांवाच्या म्हज्या तियात्रांत ताणें खलनायकाची भुमिका बेसबरी केल्ली. कसलेय भुमिकेक तो बरो न्याय दितालो, ती मागीर जावं खलनायक, नायक वा बापायची भुमिका. विनोदी भुमिका लेगीत तो बेसबरी सोबयतालो. 

कला अकादेमीच्या तियात्र स्पर्धांतल्या तियात्रांनीय ताणें साबार फावटीं भाग घेतलो. एके स्पर्धेंत सी. मिरांदा हाच्या ‘शिकोप’ नांवाच्या तियात्रांत ताणें आपले घरकान्नी सांगाता एक दुयेट म्हणिल्लें. त्या दुयेटाक तांकां ‘बरीं गावपी’ म्हण खाशेलें प्रमाणपत्र फावो जाल्लें.  गोंया भायर, म्हळ्यार मालवण तशेंच कारवार जाल्ल्या प्रयोगांनीय तो तियात्र न्हेसलो. 

आकाशवाणीचेरूय ताचो ताळो आयकूंक मेळ्ळा, जावं संगीत खेळांनी वा कांतारांनी. फातोड्डेंचो सर्गेस्त थॉमास पेरेरा हाच्या संगीत खेळांक तशेंच सर्गेस्त रुजारियो डायस हाच्या ‘न्यायाचो गुलाम पोरजेचो दुस्मान’ ह्या संगीत खेळाक ताणें आपलो आवाज दिला. खूब जाणांच्या कॅसेटींकूय ताणें ताळो दिला. 

तो एक एकदम बरो कांतारां रचपी आसलो. कांतारां बरोवन तो स्वथा आपूण म्हणटालो आनी दुसऱ्यांकूय म्हणूंक दितालो. ताचीं चड गाजिल्लीं कांतारां म्हळ्यार ‘जाव-जाव’ नांवाचो पाचको, ‘नुस्तेकान्न’ नांवाचो त्रियो, ‘उनी आनी देर’ आनी ‘थोंटो’ हीं दुयेटां, ‘वोयल्यान कोंकणो भितोरल्यान क्रिस्तांव’ हो विनोदी सोलो, ‘दोंगोर कोसोळ्ळो’ हें जोडगीत अशीं जायती कांतारां रचून ताणें म्हणलीं. तीन कॅसेटींनी ताच्या कांतारांचो आस्पाव जाल्लो. ताचीं कांय कांतारां कॅसेटींनीय भरशिल्लीं. 

चार- पांच वर्सां सेगीत ताणें जमनी वयल्या खेळांच्यो पार्ती लेगीत बरोवन शिकयल्यो. तो एक बरो बरोवपी तशेंच दिग्दर्शकूय आसलो. ताणें स्वता तियात्र बरोवन पाल्कार दाखयले. ‘माप भोरोन वोतलें’, ‘निड्डुकाय’, ‘लिसांव’, ‘त्याच पायचो पूत’, अशे ताचे कांय तियात्र.  आनिकूय तियात्र ताणें बरोवन दुसऱ्यांक शिकयले. 

ताचे तियात्र, चड करून तियात्राचे पयले प्रयोग आसनोरा आनी दिवार हांगा जाताले. ताचे आवडीचे कलाकार आसले ते म्हळ्यार नुवेंचो सर्गेस्त फ्रँक दे रेक्स, जोसफिना डायस, सर्गेस्त यंग चिको, सर्गेस्त ऍफ. ऍक्स. पेरेरा, जे.ऍफ. गोमीस, रॉकी डायस, सर्गेस्त सी.सी. बॉयस, फातोड्डेंचो सर्गेस्त ऍंथनी फुर्तादो, एस्तेला बार्बोजा आनी ताची स्वताची घरकान्न.

सी. मिरांदाच्या ‘दुबाव’ तियात्रांत ताणें सुरवातेचें कांतार (opening chorus) म्हणिल्लें. सी. मिरांदाचोच ‘बोरी खोबोर’ हो तियात्र मात ताचो निमाणो तियात्र थारलो. ह्याय तियात्रांत ताणें सुरवातेचें कांतार म्हणिल्लें. 

15 जून 2010 ह्या दिसा फ्रान्सीस देवाधीन जालो. ताचे फाटल्यान ताची घरकान्न कोंस्तातीना फुर्ताद (कॉनी) आनी तिगां भुरगीं आसात. 

ताचो उगडास अजून जायत्या जाणांच्या काळजांनी भरून आसा. ताच्या कांतारांचो अजुनूय कांय जाण उगडास करतात, कारण, तो कांतारां रचून तांकां दितालो आनी शिकयतालोय बी. कोंकणी माचयेक ताचें खुबूच योगदान आसा. तो एक कांतारां रचपी, बरो गावपी, बरो बरोवपी तशेंच एक बरो दिग्दर्शक. तो एक बरो तियात्रिस्त जावन गेलो. 

(लिप्यांतर : मिनीन आल्मेदा)

विल्सन डायस

फातोड्डें, मडगांव