म्हान स्वातंत्र्य सेनानी राणी चेन्नमा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

इंग्रजां कडल्यान राज्य वाटावपाची व्हड मोटी जापसालदारकी राणी चेन्नमा हांचेर येवन पडली. पूण त्यो डगमगल्यो नात.

इंग्रजांनी आमच्या देशाचेर सुमार पावणे दोनशें वर्सां राज्य केलें. ह्या पावणे दोनशें वर्सांत तांणी आमचेर खूबशे अन्याय, अत्याचार
केले. इंग्रजांच्या ह्याच अन्याय अत्याचाराच्या विरोधांत लाखांनी ज्ञात, अज्ञात देशभक्त भावांनी लढो दिलो. तातूंत कांय बायलांचोय आस्पाव आशिल्लो. पूण ही गजाल खूबशा उण्या लोकांक खबर आसा. देशाक स्वातंत्र्य मेळोवन दिवपी बायलांची वळेरी जर काडीत जाल्यार सामक्या हाताच्या बोटार मेजपा इतल्या बायलांची नांवां आमकां याद जातली. कारण खूबशा बायलांची, स्वातंत्र्य सैनिकांची वा देशा खातीर त्याग करपी देशभक्त बायलांची म्हणात आमच्या इतिहासकारांनी ताची नोंदूच घेतली ना. ताका लागून तांचो इतिहास नवे पिळगे मुखार आयलोच ना. अशा एका देशभक्त बायल स्वातंत्र्य सेनानीच्या शौर्याची म्हायती आयज आमी ह्या लेखांतल्यान घेवया. कारण काल (सोमारा) त्या म्हान बायल स्वातंत्र्य सेनानीची जयंती जाली. त्या म्हान स्वातंत्र्य सेनानीचें नांव आसा कित्तूरची राणी चेन्नमा.
23 ऑक्टोबर 1778 ह्या दिसा बेळगांव हांगासरल्या काकती ह्या ल्हानशा गांवांत राणी चेन्नमा हांचो जल्म जालो. ल्हानपणा पसूनच धाडशी आशिल्ली राणी चेन्नमा हांकां तांचे बापूय धुळाप्पा देसाई गौड्रारू हांणी घोडेस्वारी करप, तलवार चलोवप, भालो मारप हाचें शिक्षण दिलें. पिरायेच्या पंदराव्या वर्सा राणी चेन्नमा हांचे लग्न देसाई कुटुंबांतल्या राजा मल्लसराज हांचे कडेन जालें. पूण 1824 हें वर्स तांचे खातीर दुर्दैवी वर्स थारलें. कारण ह्याच वर्सा तांच्या घोवाक आनी पुताक मरण आयलें. एकाच वर्सा घरकार आनी पूत सोडून गेल्ल्यान तांचेर दुख्खाचो दोंगर कोसळ्ळो. राजा मल्लसराज हांकां आयिल्ल्या मरणान तांच्या राज्यांत अस्थैर्य निर्माण जालें. हाचो लाव घेवपा खातीर इंग्रजांनी तांच्या राज्याचेर आक्रमण करपाचें थारायलें.
इंग्रजां कडल्यान राज्य वाटावपाची व्हड मोटी जापसालदारकी राणी चेन्नमा हांचेर येवन पडली. पूण त्यो डगमगल्यो नात. तांणी रोखडीच आपली राजधानी दोंगर वाठारांत हालयली. राजगादयेक वारस आसचो म्हूण तांणी शिवलिंगप्पा नांवाचो पूत दत्तक घेतलो आनी ताका राज्याचो उत्तराधिकारी केलो. पूण तेन्नाचे ब्रिटीश अधिकारी लॉर्ड डलहौसी हाणें दत्तक विधान न्हयकारत शिवलिंगप्पा हाची राज्याचो वारसदार म्हूण हकालपट्टी करपाचो आदेश दिलो. जर एखाद्या राज्याच्या राजाक मरण येता, आनी ताका वारस नासत जाल्यार दत्तक आशिल्लो पूत राज्याचो वारस जावंक शकना. ताका लागून तें राज्य खालसा करून थंय ब्रिटीश राजवट सुरू करपाचो निर्णय इंग्रजांनी घेतिल्लो. ताका लागून खंयचेय परिस्थितींत आपलें राज्य इंग्रजांच्या ताब्यांत वचूंक दिवप ना असो निश्चेवूच राणी चेन्नमा हांणी केल्लो.
कित्तूरचें राज्य हें धारवाड जिल्ह्यांत येतालें. सेंट जॉन थाच्रेय ह्या वेळार धारवाडचो गव्हर्नर आशिल्लो जाल्यार चॅप्लीन हो कमिशनर आशिल्लो. ह्या दोगांनीय राणी चेन्नमा हांकां राज्य खालसा करपाची सुचोवणी केली आनी तशें केलें ना जाल्यार झुजाक तयार रावपाक सांगलें. राणी चेन्नमा हांणी निमाणचो पर्याय म्हूण बॉम्बे प्रेसिडेंटचे लेफ्टनंट गव्हर्नर एल्फिन्स्टन हाका राज्य खालसा करपा विशींची विनंती अर्ज केलो. पूण तांणी तो भायरावन कित्तूराचेर हल्लो केलो. इंग्रजांनी कित्तूरचेर हल्लो केलो आनी कित्तूरचो खजिनो लुटपाचो यत्न केलो.
कित्तूरच्या खजिन्यांत त्या वेळार भांगरा वस्ती आनी देड कोटी रुपया इतलो खजिनो आशिल्लो. इंग्रजांच्या मद्रास नेटीव्ह हॉर्स अर्टेलरीचे तिसरे तुकडेंत 20 हजारां परस चड सैनीक आशिल्ले. तातूंत सुमार 400 परस चड सैनीक हे तुबकधारी आशिल्ले. पूण रानी चेन्नमा हांचे सैन्यूय उणें नाशिल्लें. तांणी इंग्रज सैन्या आडचो निकाराचो लढो दिलो आनी इंग्रज सैन्यांक धुल्ल चाखली. राणी चेन्नमा हांचे सैन्य आमचे कडेन अशे तरेन धिटायेन झुजतलें अशी अपेक्षा इंग्रजांक नाशिल्ली. तांणी राणी चेन्नमाच्या सैन्याक हलक्यांत घेतिल्लें. राणी चेन्नमाच्या सैन्याचे बळ इंग्रजांचे तुळेन कमी आशिल्लें. पूण राणी चेन्नमा हांणी आपल्या सैनिकां मदीं स्फूर्त निर्माण केली. आपली राणी बायल आसून लेगीत इंग्रजां कडेन धिटायेन झुजता हें पळोवन तांकांय स्फूर्त आयली आनी तांणी इंग्रज सैन्याक हारयलो. ह्या झुजांत सेंट जॉन ह्या गव्हर्नराक मरण आयलें. इंग्रजांच्या कांय अधिकाऱ्यांक राणी चेन्नमा हांच्या सैनिकांनी बंदी केलें. झूज बंदी करपाचे अटीचेरूच ह्या अधिकाऱ्यांची सुटका केली.
झूज बंदीची कबलात करून लेगीत इंग्रज अधिकाऱ्यांनी ती कबलात पाळ्ळी ना. कमिशनर चॅप्लीन हाणें व्हड ताकदीन कित्तूराचेर परतून हल्लो केलो. ह्या वेळाय राणी चेन्नमाच्या सैन्यान निकारान लढो दिलो. पूण बैलहोंगल कितल्ल्यांत राणी चेन्नमा हांकां बंदिस्त करून बंदखणींत घाली. 21 फेब्रुवारी 1829 दिसा इंग्रजांचे बंदखणींतूच राणी चेन्नमा हांकां मरण आयलें. राणी चेन्नमा हांच्या मरणा उपरांतूय राणीचें सैन्य इंग्रजां कडेन झुजत रावलें. पूण तो लढो अपेशी थारलो. पूण राणी चेन्नमा हांचें धाडस पळोवन इंग्रज अधिकाऱ्यांनी तांकां सलाम केलो.
राणी चेन्नमा हांच्या शौर्य इतिहासाच्या पाना वयलो एक स्फुर्तीदायक अध्याय आसा. पूण आयज लेगीत हो इतिहास तरणाटे पिळगे पसून पयस आसा, म्हणूनच हो लेख प्रपंच. भारतीय इतिहासांतलो एक भांगरा अध्याय म्हूण राणी चेन्नमा हांच्या झुजा कडेन पळोवंक जाय. कर्नाटक राज्यांतल्या खूबशा शारांनी तांचे पुतळे उबारल्यात. बेळगांवां लेगीत तांचो पुतळो शाराच्या मदेकांत उबारला. राणी चेन्नमा सर्कल ह्या नांवान वळखतात. जेन्ना तुमी बसीन वा मोटारीन बेळगांव बस स्टॅण्डा वटेन वा केएलई हॉस्पिटला वटेन वचत जाल्यार घोड्यार बशिल्ली राणी चेन्नमाचो पुतळो तुमकां दिसतलो. तांची काल जयंती. ते निमतान राणी चेन्नमा हांकां नमळायेचीं आर्गां.

श्याम ठाणेदार
9922546295