म्हज्यो गोंयच्यो यादी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कितें तरी नवें शिकपा खातीर वा अर्थपूर्ण काणी आयकुपा खातीर हें पुस्तक वाचलें जाल्यार तातूंतल्यान आमकां कितें तरी याद दवरपा सारकें मेळटाच.

हालींसाराक कोंकणी साहित्यांत ‘यादी’ ह्या साहित्य प्रकाराची भर पडपाक लागल्या. यादी म्हळ्यार लेखक आपल्याच जिविताची खरी काणी सांगता. ह्या यादींनी लेखक आपले वैयक्तीक अणभव, भावना आनी आपणाक आकार दिवपी म्हत्वाचे खीण, प्रसंग सांगता. चरित्र वा आत्मचरित्र ह्या प्रकारां परस ‘यादी’ हो प्रकार साहित्यीक नदरेन कांय प्रमाणांत वेगळो आसता अशें म्हणूं येता. आत्मचरित्रांत कांय फावटी बरोवपी जल्मा आदल्या वा जल्मा सावनच्या आपल्या जिणेंतल्या घडणुकांचो आस्पाव करता. पूण ‘यादीं’त तशें जायना. ‘यादीं’चो लेखक आपणाचेर प्रभाव घाल्ल्यो आनी आपणाक घडयल्ल्या कांय वेंचीक यादींचें कथन करता. आत्मचरित्रा परस भावनात्मकतेचो प्रमाण तातूंत चड आसता.
हें परिक्षण अरुण बाबा नायक हांच्या मार्च 2025 इसवेंत उजवाडाक आयिल्ल्या म्हज्यो गोंयच्यो यादी हे पुस्तकाचेर आसा. पुष्पराज पोपकार हांणी गोंयची खाशेली वळख, माड पुस्तकाक मुखपृष्ठ म्हणून दिलां. पुस्तक सामकें सुपुल्लें, 72 पानांचें. देखून एकेच बसकेंत वाचून जाता. लेखकाची वळख आनी स्वता लेखकाच्या मनोगतांतल्यान पुस्तकाची फाटभूंय स्पश्ट जाता. “…सैमाकडें आनी गोंयच्या मातये कडेन सामकी जवळीक आशिल्ल्या कारणान तो यो आपल्यो गोंयच्यो स्वतः अणभवल्ल्यो यादी बरोवपाक आनी उजवाडाक हाडूंक शकलो.” (पा. 03) आपल्या मनोगतांत लेखक आपलो जिणे-प्रवास थोडे भितर सांगता. तांकां ल्हानपणासावनच वाचनाची आवड आशिल्ल्यान ते बरोवपाक पावले. माधव बोरकारान सुरेख उतरांनी तांचें व्यक्तीमत्व मांडलां. “अरुण बाबा नायक हे चालंत अर्थान लेखक नासत. … तांचो अभ्यासाचो विशय हो रसायनशास्त्र. आनी ह्या मळार ते कांय वरसां वावुरल्यात. तांचो व्यवसायांतलो अणभव दांडगो. तांचे कडेन गडगंड अणभवांचें भांडवल आसा. आनी आशीकुशीक घडपी घडणुकां कडेन पळोवचेली नदर आसा. तातूंतल्यान तांचे सर्जनशीलतेक जाग आयल्या.” (पा. 05)
पुस्तकांत एक 32 लेख आसात. ल्हानशा ह्या पुस्तकाक मांडावळ नाशिल्ले कारणान सगळे लेख एकामेकांक संबंदीत आसात काय कितें असो एक गैरसमाज जावंक शकता. पूण तशें ना. लेखक वा प्रकाशकाच्या नदरेंतल्यान मांडावळेचो आसपाव करपाचें कशें उरलें ताची जाप मेळना. अशें आसलें तरी मांडावळेचो अभाव पुस्तकांतल्या लेखांच्या आशयाक बादिकार हाडना. लेखकान सादी सोपी आनी सरळ भासशैली आनी उतरावळ वापरल्या. विशयाच्या गरजे प्रमाण जाय थंय पुर्तुगेज उतरांचोय वापर केल्लो दिसून येता. लेखकाचो जल्म मोरजे जाल्लो. उपरांत तीं म्हापश्यां रावंक गेलीं. उपरांत पणजे, मुंबय, मडगांव, अशा वेगवेगळ्या वाठांरां कडेन तांचो शिक्षण आनी कामाच्या निमतान संबंद आयलो. ह्या सगळ्या थळांचो थोडोभोव तपशील आनी प्रवास तांणी आपल्या लेखांनी मांडला. माधवबाबान आपणाले प्रस्तावनेंत ह्या बरपांक ‘यादी’ म्हणलां आसलें तरी सगळींच बरपां ‘यादी’ ह्या साहित्य प्रकाराच्या फास्केंत बसनात. ताचें विवेचन मुखार केलांच. पूण एक मात खरें, अरुण नायकान आपणाल्यो स्वताच्यो यादी सांगिल्ल्यो आसल्यो तरी तांचे पिळगेंतल्या वाचकांच्या दोळ्यां मुखार आपल्या काळावेल्यो यादी उब्यो जातल्यो अशें म्हणप चुकीचें जावचें ना.
ह्या पुस्तकांतले लेख यादी, प्रसंग आनी म्हायतीपूर्ण लेख अशा विभागांनी घालूं येतात. कांय लेख खऱ्या अर्थान यादी जाल्यात, कांय लेख प्रसंगांतल्यान यादींचेर वतात जाल्यार कांय लेख म्हायतीपूर्ण स्वरुपाचे जाल्यात. चडशीं बरपां विचारांतल्यान सुरू जावन यादींचेर वचून सोपतात. ‘शाळा सुटली पाटी फुटली’, ‘चवथीच्यो फुगेट्यो’, ‘गणपती विसर्जन’, ‘कॉलेजांतल्यो खबरी’, ‘अश्टमीची फेरी’, ‘मयेचें तळें’, ‘मतमेजणी’, ‘कांकणां’, ‘सायकल’, ‘चवथीच्यो यादी’, आदी लेख प्रसंग आनी यादी हांचो संगम घेवन येतात. कांय लेखांनी लेखकान गरज थंय वर्साचोय उल्लेख केला. देखीक, ‘मयेचें तळें’ (1970) जेन्ना पयलेच फावटी लेखक आपल्या इश्टां वांगडा मयां पावलो, ‘मतमेजणी’ (1970-80 काळांत मतमेजणे वेळार वातावरण कशें आसतालें). आपल्या काळावेल्या एक दोन इतिहासीक घडणुकांचेंरूय लेखकान बरयलां, कारण ते प्रसंग तांणी प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रितीन अणभवल्यात – ‘तीन डिसेंबराची याद’ जेन्ना 1971 वर्सा बांगलादेश जल्माक आयलो, आनी ‘पूल पडलो’ – 1980 वर्सा मांडवी पूल पडिल्लो ती घडणूक. शिक्षणाक लागून लेखक मुंबय – गोंय प्रवास करतालो ताचें वर्णन ‘गोंयच्यान मुंबय बसीन’ ह्या लेखांत सांगलां. अशा प्रावाशाचो अणभव कितल्याशाच जाणांक आयला आसतलो. ‘कांकणां’ ह्या लेखांत ‘वळार’ म्हळ्यार आयच्या काळांतल्या कांकणकाराचो प्रसंग चित्रायला. “आमकां आवडटालें तें वळार कसो आपलीं कांकणां फोडिनासतना पेटयेंतल्यान काडून परत दवरतालो तें.” (पा. 45) हीं लेखकाचीं उतरां यादी वांगडा ताचे फाटली मजाय दाखयता.
यादीं फाटल्यान भावना वा भावनीक स्पर्श आसता. मनीस तांचे वटेन भावनात्मकतेन जोडिल्लो आसता. वयर उल्लेख केल्ले लेख सोडून हेर लेख कांय प्रमाणांत प्रासंगीक स्वरुपाचे वा म्हायतीपुर्ण जाल्यात. ‘पद्मावती आनी शुक्रारचे चणे’, ‘कुत्र्याचो भंय’, ‘कोंकणी दीस’, ‘कायदो एक सांबाळपी एक’, ‘गोंयचे बस स्टॉप आनी तांचीं नांवां’ हातूंत ही भावनात्मकता जाणवना. देखून ह्या लेखांक यादी म्हणपाक मेळना. हातूंत सांगल्यात ते प्रसंग, निकटे प्रसंग. लेखकाची विचारसरणी तातूंतल्यान जाणवता. ‘नांवांत कितें आसा’, ‘तांबडें वखत’, ‘ल्हानपणांतली क्रिकेट’ हे म्हायतीपुर्ण लेख जाल्यात. ‘ल्हानपणांतली क्रिकेट’ क्रिकेट मोग्यांक नक्की आवडटलो. इतलेंच न्हय तर क्रिकेटींत व्हडलीशी रुची नाशिल्ल्यांक वा जांकां निकतीच रुची येवंक लागल्या, तांकां ह्या खेळाची मुळावी म्हायती लेखक दिता. आनी त्या अनुशंगान क्रिकेटीची उतरावळ कोंकणी मनशा मेरेन पावता. तशेंच, ‘कोंकणी आनी नाणीं’ हातूंत लेखक तांच्या काळार आशिल्ले नाण्यांच्या वेव्हाराचेर भाश्य करता.
“यादी म्हणल्यार फोटोचो अल्बम कसो. यादी काळ आनी अवकाश बंदिस्त करता.” (पा. 07) ह्यो यादी पुस्तक रुपान येवप म्हळ्यार अमुल्य संदर्भ ग्रंथ तयार जावप. गोंय मुक्ती काळावेली परिस्थिती, समाजजीण, भेस, भास हांची म्हायती फुडाराचे पिळगेक अशा यादींच्या संग्रहांतल्यान मेळटा. शेवटाक म्हज्यो गोंयच्यो यादी हें फकत एकल्याच्याच न्हय, तर दरेकल्याच्या जिविताची काणी. आमकां एक तर अशे तरेचे अणभव केन्ना तरी आयल्यात वा केन्ना तरी येतले. लेखकाची वर्णन करपाची प्रामाणीक पद्दत आमकां आकार दिवपी अणभवांचेर विचार करपाक लायता. कितें तरी नवें शिकपा खातीर वा अर्थपूर्ण काणी आयकुपा खातीर हें पुस्तक वाचलें जाल्यार तातूंतल्यान आमकां कितें तरी याद दवरपा सारकें मेळटाच. आमच्यो खऱ्यो भावना आनी अणभव सामर्थ्यवान आनी प्रेरणादायक आसूं येता हाची ही गवाय.

शुभा बरड वेलींगकार
8788251629