मोपा सडो मुक्त जालो तेन्ना…

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आज्याचे आईन भुरग्यांक पदरा पोंदा घेतलीं आनी ल्हव सांगलें. ‘कितें जाता तें जावं. जगले जाल्यार सगळे जगतले ना जाल्यार सगळे मरतले. कितें जाता तें पळोवया.’’

भुरगेपणार आजो आमकां आपल्या भुरगेपणांतल्यो गजाली सांगतालो. त्या दिसा सकाळीं आमी शाळेंत गेल्ले. तिरंगो हुंबयले उपरांत आमी घरा मात्शे बेगीनूच परतले. तो दीस 19 डिसेंबर. म्हळ्यार गोंय मुक्ती दीस. घरा पावले तेन्ना आजो भायर बांकार बशिल्लो. आज्यान विचारलें, ‘‘सोंपली रे शाळा, आयज बेगीन?’’ आमी सगळ्यांनी ‘हय आज्या’ म्हणलें आनी मुक्त जाले.
मुक्ती दिसा कितें घडिल्लें ते विशीं शाळेंत सरान जी म्हायती दिल्ली ती आमी आज्याक येवन सांगली. आज्यान पयलीं आमचें थंडपणान आयकून घेतलें आनी सांगलें, ‘‘आरे बाबा.. तेन्ना हांव आसलों. तूं आतां शाळेंत वचून पुस्तकां वाचून शिकता, पूण तेन्ना हांवें तें अणभवलां.’’
म्हाका हें आयकून खूब बरें दिसलें. हांवें म्हणलें, ‘‘म्हाका आयज जें कितें शाळेंत सांगलां तें तुका सांगलें. आतां तूं म्हाका तुज्या वेळार कितें जाल्लें तें सांग.’’ आजो हांसलो. दनपार जायत आयिल्ली. आईन उकडी पेज आज्याक आनी म्हाका हाडून दिली…. आनी आज्यान आदल्यो खबरो सांगपाक सुरू केलें.
गोंयार पाखले राज्य करताले. ते सांगता तशें वागपाचें. मोपा सडो (पठार) हो पत्रादेवीचे शिमेक तेंकून. ते वाटेन बांदा. तें पाखल्यांचे हद्दींत नाशिल्लें. पयलीं सगळ्यांगेर बोकड्यो आशिल्ल्यो. रात जाली. बोकड्यो गोठ्यांत येवपाच्या वेळार जर पाखले आयले आनी तांणी बोकड्यो मागल्यो जाल्यार त्यो ओग्गी काडून दिवच्यो पडटाल्यो. पाखल्यांक आमची भास कळ्ळनाशिल्ली, आनी आमकां तांची. ताका लागून तांचे वांगडा एक मनीस आसतालो. तो गोंयकार. ताका आमची भास कळटाली आनी तो पाखल्यांक आमी कितें म्हणटा तें सांगतालो. खंयचो बोकडो जाय तें तो येवन सांगतालो. मागीर ताचे कडेन तांकां जाय आशिल्लो बोकडो काडून दिवप. ना म्हणल्यारुय बोकडो व्हरतालेच, पूण आसा तितल्यांकूय पेट्टाले. भंयान बोकडो दिवप हो एकूच पर्याय आशिल्लो सगळ्यां कडेन. कोणाच्या दिसवड्याच्या कामाक गेलो जाल्यार तेन्ना कोण पयशे दिनासले. कितेंय धान्य दिताले. तें हाडटना पाखले वाटेक मेळ्ळे जाल्यार तें कोणें दिलां? खंय सावन हाडलां? सगलें सांगचें पडटालें. इतलेंच न्हय तर कोणा कडच्यान हाडलां ताचे कडेन परत व्हरताले आनी तांणी आपणें दिलां अशें सांगले उपरांत ताका सोडटाले. जर कितेंय जड आसलें जाल्यार एकदां केन्ना घरा पावता अशें जातालें आनी पाखल्यांनी परत व्हेल्यार जीव नाका पुरो जातालो. तेन्ना लोकांचीय परिस्थिती सामकी गरीब.
तेन्ना लोक पणस कबलात करून (रॅनाक दिवप) पीक दुसर्‍यान खावचें म्हणून दिताले. दाड नांवान एक बागायत आशिल्ली. थंय खूब पणसाचीं झाडां. एकदां अशेंच झाडाच्या धनयान तें पणसाचें झाड कबलात करून दुसर्‍यांक दिल्लें. आजो आनी ताचो भाव बोकड्यां कडेन आशिल्ले. घरा पोटभर खावपाक मेळनाशिल्लें. बोकड्यांक भूक लागताली. अश्या वेळार एक दीस भावान कोणालो तरी पणस काडलो. ताणें आनी एकल्याक घेवन वांगडा तो खाल्लो. पणसकारान पाखल्या कडेन हाची कागळ केली.
पत्रादेवीच्या मेटार आशिल्ले पाखले आयले आनी तांकां दोगांयकूय धरून व्हेले. पत्रादेवी मेटार व्हेले. तेन्ना केंसांक लांब शेणी दवरताले. दोगांच्या केंसांच्या शेणयांक गांठ घालून पोंदाक फातर घाले आनी दिमयांचेर दवरले. पणस खाल्ला ताचे दोन रूपया भर आनी सोडोवन व्हर अशें सांगपाक एकल्याक घरा धाडलो. घरांतल्यांक कळटा म्हणसर रात जाल्ली. तेन्ना दोन रूपया जोडटलों जाल्यार कोणाचें तरी दोन दीस काम करचें पडटालें. कामाक पसून तेन्ना कोण आपयनासले. शेवटाक आज्याचो बापूय रातचो गांवांत एकल्या कडेन गेल्लो आनी ताणें उश्णे दोन रूपया दी सांगलें. तेन्नाचे मनीस रातचे पयशे दिनासले. ताका रातभर तांगेर रावचें पडिल्लें. सकाळीं ताचे कडच्यान पयशे घेतले आनी व्हरून दिवन भावाक सोडून हाडलो. घरा हाडून ताका बापायन बरोच मारलो आनी मारतना सगळ्यांक मारलें. कारण तशें आमी आनी करपाक जायना म्हणून. मार वोगी खावपाचो, आपली चूक कितें काय, परते विचारपाक कापाझदाद नाशिल्ली.
तेन्ना घरांत कितेंय हाडटलों जाल्यार बांदा वच्चें पडटालें. बांदा म्हाराष्ट्रांत. जर कोणें धरलो जाल्यार सुटप कठीण. म्हणून रानांतल्यान चोर वाटेन वचपाचें. बांदा वच्चें पयलीं जगपाक शक्यूच नाशिल्लें. पेडण्यां खूब पयस पडटालें. तेन्ना बसी ना आनी बसीन वचपाक तिकेट दिवपाची तांक नाशिल्ली. चलून वचपाचें आनी कितें तें घेवन परतें चलत येवपाचें. शिमेर पाखले बसून राव नासले, पूण फेरयेक येताले. पयलीं रानांत रावून शिमेर पाखले आसा काय ना ती जाग घेवप. ते चलताले तेन्ना तांच्या बुटांचो आवाज येतलो. दुसरें म्हळ्ळ्यार ते केन्नाच एकले नासताले, खूब जाण आसताले. खंय बसले तरी एकामेकाकडे उलयताले ताचो आवाज येतालो. तांची जाग घेवप आनी शिमे वेल्यान तांची नजर चुकोवन पयलीं घरा येवप. कितेंय व्हडलें हाडलें जाल्यार बोकड्यांक पालो काडप आनी तातून मदीं कोणाक दिसना अशें बांदप. पाखल्यांनी पळयल्यार खंयच्यान हाडलां तें सांगचें पडटालें.
आमच्या आज्यान चड दीस हे गुलामीत काडूंक ना. पूण ताचे पयले पिळगेन जें सोसलां तें सांगपाचें ना. ते घरां दारां मोडून उडयताले, केन्ना केन्ना घराक उजो लायताले. एक मात आज्यान सांगलें, पाखल्या परस जे गोंयकार तांच्या वांगडा आसताले, जे आमची भास तांकां सांगताले तांचें त्रास चड सोंसचें पडटालें.
निमाणो तो दीस आयलो. आज्याची पिराय तेन्ना 15- 16 वर्सां. आमी रानांतले मनीस. अशेंच एक दीस सामरांनी म्हळ्यारूच भारत सरकाराच्या पुलिसांनी आमकां रानांतली वाट दाखयात म्हूण सांगलें. कित्याक? किते जालें? अशें तांकां विचारपाचें अशें आमचे तकलेंतूच येवंक ना. कित्याकूय आसू कोणाकूय वाट दाखोवची! ना म्हणचें न्हय. नाय म्हळ्यार आमी बोकड्यां कडेन आसताले तेन्ना तांकां सगळ्यो वाटो दाखयताले. वेळ लागलो, पूण आमी अशे खासा त्याच कामाक नाशिल्ले. थंडेचे दीस. करड सुकतालें. एक दीस अशीच दनपार जायत आयिल्ली आनी जांबळीच्या कुणग्यांत म्हणटाले थंय व्हडल्यान आवाज आयलो. उज्याची झोत सारकी वयर दिसली. आमच्या घरा कडल्यान ती सुवात तशी चड पयस नाशिल्ली. आजो आनी ताचे हेर वांगडी कितें जालें काय म्हणून पळोवपाक भायर सरले. पळयतां जाल्यार तो पुरून दवरिल्लो बॉम्ब आशिल्लो आनी ताचे वल्यान पाखल्यांची गाडी गेली तेन्ना तो फुटलो. पूण गाडी चुकली. गाडी फाटीं घेताले इतल्यान फाटल्यान दुसरो फुटलो, तो सारको गाडये पोंदाच. गाडी उसळून पडली आनी गाडयेचे कुडके सगळ्याक पडले. गाडयेंत आशिल्ले तितलेय पाखले जाग्यारुच सोंपले. मनाक खोस जालीच, पूण फुडें कितें जातलें हाचो भंयूय आशिल्लो. कांय वेळान आनीक एक बॉम्ब फुटलो, पूण थंय कोणूच नाशिल्लो. एक- दोन वरां भितर एका फाटोफाट एक अशे नाच म्हळ्यार शंबर तरी पाखल्यांच्यो गाडयो आयल्यो. सांज मेरेन तांणी फायरींग केली. फायरींग वाठारांतल्या एकाय झाडाक एक पान लेगीत दवरूंक ना.
फुडें कितें तें आमकां कांयच खबर नाशिल्लें. दोन दिसां उपरांत सांजे वेळार आजो आनी ताचे हेर वांगडी बोकड्यो, गोरवां घेवन सदांवरी घोड्यांत आयले. रात जायत आयली, घरांत मुखेल दाराचेर मेडीक हुमकाळायिल्लो दिवो पेट्टालो. थंडेचे दीस, थंडीय बरीच आशिल्ली. आज्याची आई चुलीर रांदताली. आठ- साडेआठ जायत आयिल्लीं आनी मदेंच फायरिंगेचो, बाॅम्बांचो आवाज येवपाक लागलो. मोठो आवाज, कितें जाता आनी कितें ना तें कळनाशिल्लें. आज्याक अदमास आशिल्लो ते प्रमाण पाखल्यांची मेटा आशिल्ले ते सुवातेरच्यान आवाज येतालो. आज्याचे आईन भुरग्यांक पदरा पोंदा घेतलीं आनी ल्हव सांगलें. ‘कितें जाता तें जावं. जगले जाल्यार सगळे जगतले ना जाल्यार सगळे मरतले. कितें जाता तें पळोवया.’’ बॉम्ब खंय फुटत तें खबर नाशिल्लें. अशें करतां करतां दोनेक वरा फायरींग, बाॅम्बांचो आवाज आयलो. उपरांत सगळें थंड जालें. रातूय जाल्ली. निमाणें कितें जाता तें जावं म्हणलें आनी घरांत जें कितें रांदिल्लें तें सगळीं खावपाक बसलीं. मागीर दुसरे दीस पळयलें तेन्ना कळ्ळें रानांतलीं पाखल्यांचीं सगळीं मेटां मोडिल्लीं म्हणून. आनी दोन दिसांनी कळ्ळें, पाखले आतां परते गोंयांत येवपाचे नात म्हणून. तेन्ना सगल्यांनी सुखाचो स्वास घेतिल्लो. तांचे खातीर तो मुक्तीचो दीस आसलो!

ज्ञानेश्वर वरक
9403541232