मिठाच्या आगरार….

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

जगांतली खंयचीय रांदची कूड आसूं, जेवण करताना चडान चड वापरांत येवपी दोन जिनस म्हणल्यार उदक आनी मीठ. ह्या दोनूय जिनसां शिवाय रांदची कूड पुराय जायना. आनी कसलीय वस्त वयर सकयल जावं येता पूण मीठ रांदचेकुडींत नासप हें अशक्य. नात्यांतली गोडसाण आनी जेवणांतलें मिठाचें प्रमाण वयर सकयल जाल्यार परिणाम वायट जावं येता. कांय कडेन ह्या जेवणांतल्या मिठाक लागून जायत्यो कागाळी जाल्ल्यो लेगीत आयकुपांत येता. मीठ आरोग्याच्या नदरेंतल्यानूय एक म्हत्वाचो घटक जावन आसा. खावपांत येतल्या मिठाचें प्रमाणूय नियंत्रणांत आसपाक जाय नाजाल्यार भलायकेचेरूय वायट परिणाम जांव येता.
जेवणांत मिठाचो वापर करपाक खूब वर्सां आदीं लोक शिकले आनी ताकाच लागून मीठ तयार करपाकूय लोक शिकले. मिठाचे जायते प्रकार आयकुपांत आनी वापरांत येतात, देखीक खडें मीठ (दर्याचें मीठ) , सैंधव मीठ जाका पींक सोल्ट वा हिमालयन राॅक सोल्ट अशेंय म्हणतात आनी काळें मीठ जे गरमेच्या दिसांनी भलायकेक एकदम बरें. भारताच्या दर्यादेगेवेल्या वठारांनी चड करून दर्याचें मीठ वापरतात आनी देवान दिल्ल्या दर्याच्या खाऱ्या उदकाक लागून ह्या मिठाची शेती ह्या वठारांनी भरपूर प्रमाणांत जाता. गोंयची एके वटेन दर्यादेग आशिल्ल्यान जायत्या भागांनी मिठाची शेती करतात.
खाऱ्या उदकाचें स्रोत आशिल्ल्या खाजन जाग्यार ल्हान ल्हान भाग करून मीठ पिकयतात. ह्या मीठ पिकयतल्या जाग्याक मिठा आगर म्हणटात. आगर हो शब्द ग्रीक भाशेंतल्यान घेतला. ग्रीक भाशेंत आगर म्हणल्यार एकठांय जावपाचो वा एकठांय करपाचो जागो. मिठाच्या शेतांत म्हणजे शेतांत जशे कुणग्यो आसतात तश्योच कुणग्यो मिठाच्या शेतांत आसता मात हांगा लांब मानीचें बडी एकठांय करतात म्हण मिठाचे आगर वा मिठागर म्हणतात.
मीठ काडपाची प्रक्रिया पावस सोंपले उपरांत सुरवात जाता. पावसाच्या उदकांत मिठाआगर खाऱ्या उदकांत भरलेले आसता. पावसांत आगरांत नुस्तें मारपाचें काम आसता. पावसाचें उदक आगरांतलें उदक भायर काडून उडोवचें पडटा. आतां पंप लावन काडतात. आदीं मानीचे तीर काडून केल्ल्या आयदन उदक उसपुजें पडतालें. ह्या बादलेच्या आकाराच्या आयदनाक गुडगो म्हणताले. उदक उपसून जाल्या उपरांत आगराच्यो मेरो करपाचें काम करचें पडता. ह्यो मेरो एकदन घट आसच्यो पडता. मेरो करपाक फोर हें आवत वापरतात आमी मेरो करप म्हणल्यार फोर मारप म्हणतात. मेरो करून जाल्या उपरांत त्यो पोशोवन गुळगुळीत करतात. पावसाक लागून आगरांतली जमीन पाड जाता ताका लागून आगरांतली जमीन खणून एकेच पातळेर हाडतात, मातयेचे गुठले पांयांनी माड्डून, गुड्डावन सपाट आनी घट करतात. सुमार धा ते पंदरा दीस ही प्रक्रिया चालू आसता. पावसाक लागून चिकट जाल्ली माती ह्या वेळार काडून उडयतात. मातयेचे गुळे एकठांय करपाक केंस उगोवपाची दातोणें सारकें व्हड आवत वापरतात. ह्या चिखलाच्या गुळ्यांक कुंवाळें अशें म्हणतात आनी आवताक दाताळें म्हणतात. हो चिखल झाडां खातीर एकदम बरें सारें म्हण ही प्रक्रिया चालू आसताना लोक हो चिखल व्हरपाक आगरार येतात. आगरांतलें उदक तापलें म्हणतच उदकाचेर खारी साय एकठांय जाता ती साय काडपाक निवडें वापरतात.
मिठाच्या आगराक चार मुखेल भाग आसतात आनी आगर काटकोन आकारांत आसता. काटकोनांत काटकोन अशे काटकोनाचे चार थर आसता. सगळ्यांत भितरल्या भागाक पिकेचें आगर म्हणतात. ह्या भागांत शेतांतल्या कुणग्या भशेन मेरो केल्ल्यो आसता. ताच्या भायल्या भागाक आटणी आनी मागीर पडशींग आनी सगळ्यांत भायलो भाग माथो वा ताट म्हणतात. भायल्या तिनूय भागांक तापोवणी म्हणतात. ताट ह्या भागाक पायप लावन उदक भितर वा भायर सोडतात. आतां प्लास्टीक पायपांचो वापर करतात. आदल्या तेंपार काटे सांवरिंची पोकोळ लाकूड पायपाच्या बदला वापरताले म्हण कळता. ह्या ताटांनी उदक भायर वा भितर सोडपाक दोन वाटो आसता एक व्हडली वाट आनी एक धाकटी. व्हडले वाटेक मूस आनी धाकटे वाटेक पोयीं (पोंय) म्हणतात. पडशींग तापोवणेंत परत दोन एकाच तरेच्यो वाटो केल्ल्यो आसता. पडशींग तापोवणेंतल्या उदकाच्या वाटांक दाव म्हणतात. ताटांतल्यांत खारें उदक पडशिंगांत पावता. माथो वा ताटांत उदक भितर सरपाक दोनूच वाटो आसता, मात पडशिंगांत आनी तिसरे तापोवणेंत उदक भितर सरपाक चारूय वटेन दावां केल्ली आसता. पडशींग आनी आटणी ह्या दोनूय तापोवण्याचे कोनशे मेर करून बंद करतात. चारुय भांगांतल्यां दावांतल्यांत भितर सरलेलें उदक मागीर त्याच भागांत उरता. आंटणेंतल्यांत उदक पिकोवणेच्या आगरांत भितर सरपाक अशीर वाट केल्ली आसता आनी ह्या अशीर वाटेक पाळ म्हणतात. ह्याय अशीर वाटांतल्यांत खारें उदक खेळता. पिकोवणेच्या आगराचे चारूय वटेन उदकाक बारीक वाट आसता, हांगा चारूय वटेन खारें उदक खेळटा. पिकोवणेच्या आगराचे चारूय कोनशे मात्शे रुंदायल्ले आसता. पिकोवणेच्या आगरांत केल्ले आगर तिन वाटांनी घट मेर केल्ली आसता आनी मदली वाट म्हणचे पाळांतल्यांत उदक खेळता. मेर कापून पाळ ही उदकाची वाट करतात.
पयल्या पांवड्यार दर्यांतल्यांत भितर घेतलेलें खारें उदक पोंयेंतल्यांत वा मुसांतल्यान ताटांत भितर घेतात. (उदक भितर घेवप सदां चालू उरना ह्यो वाटो उदक भितर घेतल्या उपरांत बंद करच्यो पडता) ही प्रक्रिया भरती आनी सुक्ती हाचेरूय ठरता. हें उदक तापल्या उपरांत दावांतल्यांत, आटणेंत भितर सरता आनी मागीर पाळांतल्यांत उदक पिकोवणेच्याआगरांत भितरसरता. आटणेंत उदक भितर सरल्या उपरांत दाताळें घेवन हें उदक धवळटात, सुरवातेक हें उदक खूब चिखलाचें आसता आनी ताचेर कॉफी रंगाचो धवसार सो फेंस तयार जाता. हाका साप हें उतर वापरतात. हांतूंत बारीक बारीक मिठाचे कण आसता. हाचेर मागीर फाटल्या वर्साचें मीठ मारता. ही प्रक्रिया दोन तिनदा करतात. सुरवातेक मिठाचे पीक मातयेच्या रंगांचे येता हें मीठ खावपाक वापरिनांत हें मीठ चट करून माडांक वा आंब्याक सारें घालपाक लोक व्हरतात.
दर्यांतलें उदक माथ्यांत वा ताटांत, मागीर पडशिंगांत, मागीर आटणेंत आनी मागी पिकोवणेच्या आगरांत ह्या दिसपट्ट्या कामाक सुरवात जाता. दिसभर उदक तापल्या उपरांत सांजेर मानिच्या लांब बडयेक बांदलेली फळी घेवन आगरांत भोंवडावन मिठाचे कण एकठांय करतात रुंदायल्या आगराच्या कोनशार हाडून दवरतात. ह्या मिठाचे कण उदकांत पचपचीत आसता. चार ते पांच दीस हें मीठ सुकत दवरचें पडता. आगराच्या मेरेर मीठ दवरप म्हणल्यार मीठ भाटयेक लावप म्हणतात. ह्या मिठाचेर खारें उदकूय मारता अशें केल्यार मिठाचे कण घट जाता म्हणतात. मीठ सुकोवन बरे करकरीत जाल्या उपरांत आगरार आसलल्या खोंपींत व्हरून घालतात आनी हाक उतरणी अशें म्हणता म्हण कळटा.
मीठ काडपाक सुरवात करच्या पयलीं मिठाआगराच्या राखणदाराक रोंट आनी सूर घालपाची प्रथा आसा म्हण कळता. आगरार चपलां वा पायताण घालून वचपाक मनाय आसा. गोंयांत आदल्या तेंपार मिठाची लेगीत बेगमी करपाची प्रथा आसली. आदीं मीठाची उतरणी जाल्या उपरांत गांवांनी बैलगाडयेंत वा माथ्यार पाट्यांत घालून लोक मीठ विकताले. आतां कांय गांवांनी गाडयांनी घालून मीठ विकता. मिठाची बेगमी आजुनूय कांय लोक करतात. गांवठी मीठ लोक खाताले तेन्ना लोकांक मीठ खावपाची मनाय खंयचोच दोतोर करिनासलो. आयोडिनाचो उणाव कोणाक जायनासलो, थायरोयड कोणाक जायनासले. लोकांची कालेत बरी घटमूट आनी निरोगी आसताली. आतां बंद पाकिटांतलें मीठ खावन वचत थंय लोकांक रक्ताच्या दाबाचो रोग लागला. मानिच्या पाट्यां बदला लोकांक रंगीत पाकिटां बरीं दिसतात. हाचोच प्रभाव गोंयच्या मिठाआगरांचेर जाला.

प्रिता परब