भांगरभूंय | प्रतिनिधी
पयल्या भागांत आमी संवसारीक पांवड्या वयले कांय कुप्रसिद्ध अनैतीक प्रयोग पळयले. ह्या भागांत संशोधना खातीर मनशांचेर केल्ले आनीकूय कांय प्रयोग जाणून घेवया.
मिलग्राम प्रयोग: नाझीच्या हुकुमतींत उंचेल्या अधिकाऱ्याच्या हाता खाला काम करपी जे मनीस आशिल्ले ते कसल्योय क्रूर आनी निर्दयी सुचना मोन्यानी आयकताले आनी ते प्रमाण कैद्यांक वा धरून हाडिल्ल्या नागरिकांक वागयताले. हे खातीर हिटलरा वेळार कुप्रसिद्ध नाझी कॉन्सन्ट्रेशन कॅम्पांत जायतो मानवसंहार जावपाक पावलो. 1961 वर्सा अमेरीकेच्या येल युनवर्सिटींत स्टॅन्ली मिलग्राम हांणी एक संशोधन सुरू केलें जातूंत नाझीचे गार्ड आपली सद्सद्विवेक बुद्धी वापरनासतना फकत आपल्या अधिकाऱ्यान दिल्लो हुकूम मोन्यानी आयकून ताचेर निर्दयपणान चालीक कित्याक लायताले हें ताका सोदून काडपाक जाय आशिल्लें.
तें सोदपाक तांणी मनशांचेर प्रयोग करपाचें थारायलें. तें करपाक ताणें आपल्याक जाय तशें नेपथ्य केलें. प्रयोगांत वांटेकार जाल्ल्या सगल्यांक तांणी दोन-दोनाच्या गटांत विभागले.
प्रयोगाच्या पुर्व तयारेंत चिटयो घालून तांकां आपली भुमिका वेंचून काडपाची आशिल्ली. शिक्षक नाजाल्यार विद्यार्थी अश्यो दोन भुमिका मदली सदांच शिक्षकाची भुमिका पयल्या वांगड्याक दिताले. दुसरो वांगडी खरें म्हणल्यार एक कलाकार आशिल्लो जाका प्रयोग करतल्यांनी पेरिल्लो. तांणी जें कितें घडटा तें सगलें खरें आसा अशें भासोवपाक फकत अभिनय करपाचो आशिल्लो. तांका सगळ्याक कळीत केलें की विद्यार्थ्यांक दुसरे कुडींत एका कदेलाक बांदून दवरतलीं आनी तांणी विचारिल्ल्या प्रस्नांची चूक जाप दिली जाल्यार शिक्षकान एक बटन दामपाचो जेवरवीं विद्यार्थ्यांक एक विजेचो झटको बसतलो. तो झटको कितलो खर आसतलो हें शिक्षकांच्या भुमिकेंतल्या वांटेकाराक एक झटको दिवन दाखोवन दिल्लें. दोना मदल्या एका वांगड्याक ताणें एका कुडींत दवरले आनी ताच्या शेजरा आशिल्ल्या दुसऱ्या कुडींत दुसऱ्याक दवरले. दोगांकूय एकमेकांचो फकत आवाज आयकूंक येतालो पूण ते एकमेकांक पळोवंक शकनाशिल्ले. शिक्षकाचे भुमिकेंत आशिल्ल्या वांटेकारा कडेन एक प्रस्नमालिका दिल्ली जातूंतले प्रस्न तांणी दुसरे कुडींतल्या विद्यार्थ्यांक विचारपाचे आनी चूक जाप दिली जाल्यार विजेचो झटको दिवपाचो बटन दामपाचो. बटन दामतकच दुसरे कुडींतलो कलाकार विद्यार्थी झटको लागिल्ल्याचो अभिनय करून बोब मारतालो. सुरवातेक शिक्षक वांटेकाराच्यान ते आयकूंक नजो जावन तो प्रयोग थांबोवपाक लायलो, पूण जेन्ना तांकां सांगलें विद्यार्थ्यांक कितेंय हानी जाल्यार ते खातीर आमी तुमकां जबाबदार धरचे नात तेन्ना मात ते सगळेजाण तयार जाले. आनी मागीर विद्यार्थ्यांनी कितलीय विनंती करून लेगीत ते तांकां विजेच्या झटक्याची ख्यास्त दिवपाक लागले. प्रयोगकर्त्याच्या सांगण्या वयल्यान तांणी झटक्याची खरसाण लेगीत वाडयली.
ह्या प्रयोगा खातीर लेगीत संशोधकांचेर अनैतिकतेची टिका केली. जे शिक्षक वांटेकार आशिल्ले ते प्रयोगकर्त्या सांगण्या वयल्यान त्यावेळार निर्दयीपणान वागले. पूण कांय जाणांक ते खातीर त्यावेळार मानसीक ताण सोंसचो पडलो आनी प्रयोगा उपरांत लेगीत तांकां खरेपणान कितें घडलां तें सगलें सारके सामजावन सांगिल्लें नाशिल्ल्यान तांकां विद्यार्थ्यांक विजेचे झटके दिवन छळिल्ले खातीर उपरांत जायते तेंप मेरेन गुन्यांवकारी भावना आयली.
भुरग्यांक विजेचो झटको
दिवन केल्लो प्रयोग –
1960 ह्या वर्सा न्युयॉर्क हांगा बॅलिव्ह्यू सायकेट्रीक हॉस्पिटलांत दोतोर लॉरेट बॅन्डर हिणें भुरग्यांचेर केल्ले प्रयोग हे मानसशास्त्रांतले सामके अनैतीक रितीन केल्ले संशोधन. ती 3 ते 12 वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांचेर उपचारा निमतान आपल्याक जाय तशे प्रयोग करताली. खरें म्हणल्यार तिचे कडेन मानसशास्त्राची औपचारीक पदवी बी कांय नाशिल्ली कारण तेदे वेळार मानसशास्त्र शाखेचो खाशेलो असो विकास जावं नाशिल्लो. पूण ती ज्या हॉस्पिटलांत काम करताली थंयच्या पदाचो गैरवापर तिणें आपल्या मनाक दिसता त्या अनैतिक प्रयोगां खातीर केलो. प्रयोगा वेळार ती सगल्या भुरग्यांक एके कडेन बसयताली आनी एकेकल्याक आपोवन ताच्या तकलेर मात्सो जोर लावन धुकलटाली. जो भुरगो त्या फोर्सान फुडें धुकलतालो त्या भुरग्याक स्किझोफ्रेनियाचे लक्षण दिसता अशें निदान ती करताली. (स्किझोफ्रेनिया हें एक मानसीक दुयेंस जातूंत व्यक्तीक भास, भ्रम आनी विचित्र विचार येतात आनी ताचे वर्तनांत बदल घडटात) मागीर उपचारा नांवा खाला ती तांकां विजेचे झटके दिताली. भुरग्यांक कसलीय दयामाया दाखयनासतना, ती निर्दयपणान हें सगळें करताली. एकेक फावट सतत वीस दीस लेगीत ती तांकां विजेचे झटके दिताली. अश्या शंबर वयर भुरग्यांचेर उपचारा निमतान अत्याचार करून तिणे तांकां जिवीत भरा खातीर अपंगूळ करून उडयले. कांय जाणांनी तर विजेचो झटको चालू आसतनाच जीव सोडलो. उपरांत तिचो फाटलो इतिहास पळयल्यार समजले, ती भुरगेपणा सावन शिकपाक ढ आशिल्ली आनी मात्शी डिसलॅक्सीक आशिल्ल्यान घरचे लोक तिका मंदबुद्दी समजताली. तो सगलो राग तिणें फुडें वचून, आपल्या प्रयोगांतल्यान निश्पाप भुरग्यांचेर काडलो.
बोबो बावलेचो प्रयोग (Bobo doll): स्टॅनफॉर्ड विश्वविद्यालयांत नामनेचे मानसशास्त्रज्ञ अल्बर्ट बंडूरा हांणी एक प्रयोग करपाक घेतलो. भुरगीं वर्तन कशीं शिकतात हें सिद्ध करपाक तो प्रयोग आशिल्लो. ह्या प्रयोगा खातीर तांणी 3 ते 6 वर्सांची 72 भुरगीं निवडलीं जातूंत 36 चले आनी 36 चलयो आशिल्ल्यो. तांकां तीन पंगडांनी विभागले. एक-एका पंगडांत 24 भुरगीं आशिल्लीं.
पयल्या पंगडांतल्या भुरग्यांक तांणी एक सिनेमा दाखयलो जातूंत कांय वयस्क व्यक्ती (दादले आनी बायलां) एका बोबो (बोबो बावली ही प्लास्टिकची जड बुडाची वारें भरिल्ली बावली (punching doll) जी कशीय वडयल्यार सरळच उबी रावता.) बावलेचो शारिरिक आनी शाब्दीक रितीन अपमान करताली. येतना- वतना तिका मारप, गाळी घालप अशे अपवर्तन त्या बावले कडेन करतालीं. सारांश म्हणल्यार हिंसक वर्तन आशिल्लो तो सिनेमा आशिल्लो.
दुसऱ्या पंगडाक जो सिनेमा दाखयिल्लो तातूंत वयस्क व्यक्तींचे त्या बोबो बावले कडलें वागणें सुसंकृत आशिल्लें. ती त्या बावले वांगडा मायेन वागतालीं आनी ताची अपुरबाय करतालीं. तिसरो पंगड हो नियत्रंण पंगड आशिल्लो जांकां कसलोच सिनेमा दाखोवं नाशिल्लो. दोनुय पंगडाक सिनेमा दाखयले उपरांत त्या तिनूय पंगडांतल्या भुरग्यांक तीन विंगड कुडींनी दवरले जातूंत एकेक बोबो बावली आशिल्ली.
प्रयोगाच्या परिणामांत अशें दिसून आयलें : पयल्या पंगडांतल्या भुरग्यांनी त्या बावलेक धोडाय धोडाय धोडायली आनी वायट उतरांय दिलीं. दुसऱ्या पंगडांतलीं भुरगीं ते बावले कडेन मायेन आनी अपुरबायेन वागलीं आनी तिसऱ्या पंगडांतलीं भुरगीं ते बावले वाटेक चड गेलीं नात.
अशे तरेन भुरगीं जाण्ट्याच्या वागण्यांतल्यान, तांची नक्कल करून वागणें कशी शिकतात हें त्या प्रयोगांतल्यान सिद्ध जालें. पूण प्रयोगाक लागून भुरग्यांक अशे हिंसक वागणें शिकोवप वा तांच्या मनाचेर तसो परिणाम करप हें अनैतिक आशिल्ल्यान त्या प्रयोगाचोर जायती टिका जाली आनी फुडारांत असले तरेचे प्रयोगाची पुनरावृत्ती जावची न्हय हाची दखल घेतली.
द बायस्टॅन्डर इफेक्ट (बघ्यांची भुमिका घेवपी लोकांचेर संशोधन) : 13 मार्च 1964 ह्या वर्सा न्युयॉर्कांत कीव गार्डन्स हांगासर रावपी किटी जेनोवीज नांवाच्या 28 वर्सां पिरायेच्या एका चलयेचेर बलात्कार जावन ताचो खून जालो. ह्या प्रसंगाच्या दोन आठवड्या उपरांत पुलीस चवकशे मजगतीं समजलें की तो बलात्कार आनी खून जातना थंय 38 जाण साक्षीदार आशिल्ले जे तिच्या शेजराक रावताले. पूण तातुंतल्या एकानुय तिका मदत केली ना वा पुलिसांकूय आपयले नात. सगळ्यांनी फकत बघ्यांची भुमिका घेतली.
ह्याच विशयाचेर 4 वर्सां उपरांत बीब लेटेन आमी जॉन डार्ले हांणी संशोधन करपा खातीर एक प्रयोग करपाचो थारायलो. प्रयोगा मजगतीं वांटेकार जाल्ल्या व्यक्तींक एका कुडींत दवरले जंय एक कलाकार प्रयोगकर्त्यांनी पेरिल्लो जो फेंफरे येवपाचें नाटक करतालो. प्रयोगा निमाणे कडेन तांकां दिसून आयलें ज्या वेळार कुडींत चड लोक आसतात तेन्ना ताका मदत करपाक येवपी उणे आसतात. बाकीचे लोक जापसालदारकी घेतले अशे मानुन कोणूच फुडें सरनाशिल्लो. जेन्ना कुडींत कलाकारा वांगडा फकत एकूच व्यक्ती आसता तेन्ना मात तो मदत करपाक रोखडोच फुडाकार घेता अशें दिसून आयलें.
त्या प्रयोगांत वांटेकार जाल्ल्या व्यक्ती पासून जायत्यो गजाली लिपोवन दवरल्यो आनी त्या प्रयोगा खातीर तांची परवानगी घेनासतना तांकां मानसीक त्रास सोसचो पडिल्ल्यान होवूय प्रयोग अनैतिक प्रयोगांत जमेक धरलो.
फुडें चलता…प
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
