मानसशास्त्र संशोधनांतले अनैक मानवी प्रयोग- 1

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

जाब विचारपाक आवय-बापूय बी कोण नाशिल्ल्यान अशीं जायतीं अनाथ भुरगीं बाबडी व्हड-व्हडल्या संशोधनकाच्या भकीक पडल्यांत.

नसशास्त्रांत 20 व्या शेंकड्यांत जाल्ल्या संशोधनांतल्यान मनशांच्या सभावांतले विगंड विंगड रंग जाणून घेवपाचे यत्न जाल्यात. पूण खंयच्याय क्षेत्रांत जावपी प्रगतीचें मनशांक तितलें मोलूय फारीक करचें पडटा आनी तें जायत्या संशोधकांनी दुसऱ्याचो वापर करून वा भकीक घालून केलांय बी. मनशांचेर जावपी मानसशास्त्रीय प्रयोग हो मानसशास्त्रांतलो एक म्हत्वाचो विशय. ल्हान अनाथ भुरगीं, गरीब जनता तशेंच युद्धकैदी हांचेर बळजबरीन, तांच्या मनाविरुद्ध वा तांच्या नकळत जायते अमानवी प्रयोग जाल्यात जाच्या नाड्यार जायत्या संशोकांनी मानसशास्त्रीय अभ्यास केलो. पूण कसलीय सत्य गजाल चड काळ लिपून उरना आनी केन्ना तरी ती भायर सरताच. तांणी केल्ल्या (अ) मानवी प्रयोगां खातीर त्या प्रयोगांत वांटेकार जाल्ल्या वा केल्ल्या लोकांक जायतो मानसीक, भावनीक वा शारिरीक त्रास भोगचो पडला. अशेच संवसारीक पांवड्या वयले कांय कुप्रसिद्ध अनैतीक प्रयोग जे वरवी मानसशास्त्रज्ञांनी मनशाचो वापर करून जायते निश्कर्श काडून स्वता नामना मेळयली.

1. लिटल अल्बर्टाचेर केल्ले प्रयोग
   डॉ. जॉन वॉटसन हें नांव मानसशास्त्रांच्या क्षेत्रांत सामकें वळखीचें. वॉटसन हे एक नामनेचे मानसशास्त्रज्ञ जाका वर्तनवाद (behaviourism) सिद्धांताचे जनक समजतात. तांणी केल्ल्या जायत्या प्रयोगांत अनाथाश्रमांतली भुरगीं वापरल्यांत. जाब विचारपाक आवय-बापूय बी कोण नाशिल्ल्यान अशीं जायतीं अनाथ भुरगीं बाबडी व्हड-व्हडल्या संशोधनकाच्या भकीक पडल्यांत.
   1920 ह्या वर्सा डॉ. वॉटसनान आपलें विद्यार्थी रोजाली रेअनरा सांगांतान केल्ल्या अश्याच एका प्रयोगांत वर्तनवादांतलें भावनीक प्रतिसाद सिद्ध करपाक णव म्हयन्याच्या डॉग्लास मॅरीट नावाच्या भुरग्याक वापरिल्लें जाका “अल्बर्ट बी” नांवान ती संबोधतालीं. भुरग्यां मदीं दिसून येवपी भिरांत ही जल्मजात नासता तर ती मागीर उत्पन्न जाता हे त्या प्रयोगांतल्यान ताका सिद्ध करपाचें आशिल्लें.
   प्रयोगाचे सुरुवातेक सयशीं, माकड, हुंदीर, सुणो अशे आंगार दाट ल्हंव आशिल्ले जायते प्राणी अल्बर्टा म्हऱ्यांत व्हेले जांकां तो भिनासतना हात बी लायतालो. ते भायर मुखवटे, वेगवेगळे आवाज, तशे पेटयिल्लो कागद अश्योय जायत्यो वस्तू तो म्हऱ्यांत व्हेल्यार भिरांत नासतना हाताळटालो. कांय दीस अशें करून त्यो गजाली अल्बर्टाक संवयेच्यो जातकच तांणी प्रयोगाच्या दुसऱ्या टप्प्याक हात घालो. जेन्ना जेन्ना तो त्या प्राण्यांक वा वस्तूंक हात लायतालो तेन्ना वॉटसनान एक मोठो आवाज करपाक सुरवात केली. त्या आवाजाक भिवन अल्बर्ट आंग काडून रडपाक लागतालो. जेन्ना आपूण त्या प्राण्याक हात लावपाक वता तेन्नाच तो आवाज येता असो निश्कर्श त्या णव म्हयन्याच्या सान भुरग्यान काडलो आनी तो तांकां हात लेगीत लावपाक भिवपाक लागलो. फुडें फुडें तर त्या प्राण्याक वा वस्तूकच पळोवन न्ही तर कसल्याय ल्हव आशिल्ल्या टेडी बेरा सारख्या खेळण्याक लेगीत पळयल्यार तो भिवन किळांच्यो मारपाक लागलो. वर्तनवादांत भंय हो कसो शिकून आंगवळणी पडटा हे डॉ. वॉटसनान त्या प्रयोगांतल्यान सिद्ध केलें. पूण फुडें त्या भुरग्याचें कितें जालें हे कोणाकूच समजलें ना. अशें म्हणटात की पिरायेच्या स वर्सांचेर तो भुरगो हायड्रोसिफेलस (जातूंत तकलेंत उदक जाता) दुयेंस जावन भायर पडलो. पूण जो मेरेन तो जितो आशिल्लो तो मेरेन ताची भिरांत प्रचंड प्रमाणांत वाडिल्ली आनी तो धव्या रंगाच्या वा कापसा सारख्या मोव कसल्याय वस्तूक पळोवन भितालो आनी रडपाक लागतालो. हो प्रयोग मानसशास्त्रांत लिटल अल्बर्ट नांवान कुप्रसिद्ध आसा.
2. ऑपरेशन मिडनायट क्लायमॅक्स
   1950 क अमेरिकन सेंन्ट्रल इंटेलिजन्स एजंसीन मन नियंत्रीत करपाचेर एक संशोधन प्रकल्प पुरस्कृत केलो जाचें नांव आशिल्लें “ऑपरेशन मिडनायट क्लायमॅक्स”. त्या प्रकल्पाचो हेतू आशिल्लो एलएसडी ह्या घुंवळी पदार्थाचो मनशाच्या मनाचेर जावपी परिणामाचो अभ्यास करप. सान फ्रांसिस्को आनी न्युयॉर्क हांगासल्ल्या लोकांक तांणी सहभागी करून घेतिल्लें. त्या भायर तांणी शिंदळकेचो वेवसाय करपी जायत्या बायलांक पयशे फारीक करून सहभागी करून घेतलें. तीं बायलां आपल्या गिरायकाक संशोधकांनी सांगिल्ल्या सुवातेचेर हाडटकच तांकां एका कुडींत दवरतालीं जाका एकवटेन दिसपी कांचेच्यो वणटी आसताल्यो. भितल्ल्यांक भायलें कांय दिसनाशिल्ले. पूण भायर रावन मात भितर कितें चल्लां हाचे प्रयोग करपी निरिक्षण करताले. आपल्या गिरायकाक त्यो एलएसडी हो घुंवळी पदार्थ दितालीं. जेन्ना तांकां नशा चडटाली तेन्ना तांका प्रश्न विचारून तांच्या कडल्यान म्हायती काडून घेताल्यो आनी भायर राविल्ले संशोधक तांच्या वागण्यांत घडपी बदलाचेर अभ्यास करताले. तातूंतल्या वांटेकारांची परवानगी घेवप सोडाच, तांचेर प्रयोग करतात हाची लेगीत सुलूस तांणी तांकां लागूंक दिवंक नाशिल्ली. युद्धकैद्यांक कितले प्रमाणांत घुंवळी पदार्थाची मात्रा दिल्यार तांचे कडल्यान म्हायती काडून घेवप शक्य आसा हें जाणून घेवप हो ह्या प्रयोगा फाटलो उद्देश आशिल्लो. एलएसडीच्या कितले मात्रेंत यादींचो विसर पडूं येता हाचो तपशीलवार अभ्यास ह्या प्रयोगा अंतर्गत जातालो. 1965 वर्सा लोकांक ह्या प्रकल्पाची सुलूस लागतकच तांकां हो प्रकल्प बंद करचो पडलो. पूण ते बोवाळांत जायते लोकांक त्या घुंवळी पदार्थाचें व्यसन लागलें, कांय जाण नैराश्यांत गेले आनी कांय जाण संवसाराक अंतरले.
3. द मॉनस्टर स्टडी
   1939 क डॅवनपॉर्ट लोवा हांगच्या लोवा विश्वविद्यालयांतल्या वॅन्डेल जॉन्सन आनी मॅरी टूडर ह्या दोन संशोधकांनी थंयच्याय 22 अनाथ भुरग्यांचेर अनैतीक प्रयोग केले जे मॉनस्टर स्टडी ह्या नांवान कुप्रसिद्ध आसात.
   भुरग्यां मदीं उलयतना जें तोतरेपण येता, आडखळप जाता तें जल्मजात आसता काय विकासात्मक जाता हाचेर तांचो प्रयोग आशिल्लो. तांचे मता प्रमाण तो दोश विकासात्मक आशिल्लो आनी भुरग्यांक मात्शी सकारात्मक घटाय दिली जाल्यार ते ना जावपाक शकता अशें ताचें म्हणणें आशिल्लें. तें सिद्ध करपाकच तांणी त्या भुरग्यांच्या वा तांच्या पालकांच्या संमती शिवाय तांचेर प्रयोग सुरू केले.
   तांणी भुरग्यांचे दोन गट केले. पयल्या गटांत तोतरी भुरगीं आशिल्लीं जांचेर सकारात्मक वाचा उपचार पद्दत वापरली जाल्यार दुसऱ्या गटांत वेवस्थीत उलोवपी भुरगीं घालीं जांचेर नकारात्मक वाचा उपचार पद्दत वापरली. पयल्या गटांतल्या भुरग्यांची तोखणाय करप, तांकां बक्षीस दिवप ह्या सारकेली पद्दत वापरताले जाल्यार दुसऱ्या गटांतल्या भुरग्यांक उलोवपाक चूक केली जाल्यार ख्यास्त दिवप, उणाक लेखप अशे तरेन वागयतालीं. अशे तरेन प्रयोग केल्या उपरांत दुसऱ्या गटांतली भुरगीं जीं तोतरी उलय नासलीं वा उलयतना आडखळ नाशिल्ली तांकां लेगीत उलोवपांत समस्या येवपाक लागल्यो. ती भुरगीं ख्यास्त मेळत ह्या भिरांतेन उलोवपाची लागीं लागीं बंदच जालीं, तांचो आत्मविस्वास उणावलो जे जल्मभरा खातीर चालू उरलें. एक चली तर बाबडे भिवनच अनाथाश्रमांतल्यान पळून गेलें. तांणी केल्ल्या प्रयोगा खातीर त्या अनाथ भुरग्यांक जल्मभरा खातीर मानसीक आनी भावनीक धसक्यांत जिवीत घालोवचें पडलें. आपणें केल्ल्या मानवी प्रयोगाची नाझीन केल्ल्या प्रयोगा वांगडा तुळा जायत ह्या भिरांतेन जॉन्सन आनी ट्युडर हांणी आपलें संशोधन केन्नाच प्रकाशीत करुना.

(फूडें चलता…)