भांगरभूंय | प्रतिनिधी
रे मोरा दिगंतरा
पेटय कुपां निरंतरा
रंग घेवन अंतरांत
गाय मरे सुंदरा….
– रमेश वेळुस्कार
मोराचेर रचिल्ले हे कवितेंत मोराच्या रंगान आंतरीक आनी भायलें जग रंगयलां. जेन्ना- जेन्ना मोराचो संदर्भ येता तेन्ना एक सुंदर, आकर्शक पक्षी दोळ्यां सामकार येता. मोर हो भारतीय संस्कृतींतलो सौंदर्याचो उच्च बिंदू. मोर भारताचो राष्ट्रीय पक्षी. निळ्या, पांचव्या आनी तपकिऱ्या रंगाचो मोर आमकां सर्वसामान्यपणान पळोवपाक मेळटा. तरी लेगीत धव्या रंगाचे मोर आसतात. हे मोर दुर्मीळ. मोराचे प्रकार म्हणल्यार भारतीय मोर, पाचवो मोर आनी आफ्रीकन मोर.
भारतीय मोराचें विज्ञानीक नांव पावो क्रिस्टेटस. मोराचो शेपाडो लांब आसता. पावसाच्या दिसांनी मोर सुंदर पिसारो पुराय पसरावन नाचता. लांडोराक भुलोवपा खातीर ताचो तो नाच आसता. मोराचे मादीक लांडोर म्हणटात. लांडोर मोरा परस आकारान ल्हान आसता. तिचो रंग तपकिरी. लांडोर तांतयां घालतात आनी मागीर पिलांक आपल्या कळपांत घेवन भोंवतात. गोंयात मोर दोंगराचेर, सड्यार, रानांत तशेंच शेतांत पळोवपाक मेळटात. बोंडला अभयारण्या सारक्या अभयारण्यांनी लेगीत मोर मेळटात. मोर पानांनी भरिल्ल्या झाडांचेर रातचो आसरो घेतात. मोर सोरोप, हुंदीर, रानांतलीं ल्हान व्हड फळां, किडे खातात. शेतांतलें धान्य लेगीत खातात. देखून शेतकारांक लुकसाण जाता तरी लेगीत सैमाच्या नदरेंतल्यान मोराक मुखेल जागो आसा. मनशांची वस्ती सगल्या कडेन पसरत चलल्या तांचोच परिणाम मोराच्या खाणाचेर पळोवपाक मेळटा.
मोर दिसप म्हणल्यार कितें तरी बरें घडटलें अशें आमचें जाण्टे मानताले. मोराचें पांख मेळप म्हणल्यार तूं भाग्यवंत अशेंय मानतात. धर्मीक नदरेंतल्यान सरस्वती देवीचें वाहन मोर, अशी मान्यताय आसा. कृष्णाच्या भेसांत मोराचें पांख पळोवपाक मेळटा. हांगां सुंदरताये वांगडाच त्या जनावरांचो वा पक्षांचो आदर वा सांबाळाचो विचार आसपाक जाय.
भाशेच्या नदरेंतल्यान मोर म्हणल्यार सुंदरताय वा सुंदर गजाल दाखोवपाक प्रतिकात्मक उतर आसलें तरी गर्विश्ट मनशा खातीर मोर हें उतर वापरिल्लें मेळटा. कांय भाशांनी म्हणींत आनी वाक्प्रचारांत मोराचो वापर केल्लो दिसता. देखीक – ‘चोरावर मोर’(मराठी), ‘कावळ्यान मोराची पांखा लायली म्हूण तो मोर जायना’.
मोराचो संदर्भ आशिल्लीं लोकगितां तशेंच लोकनाच आसात. असोच एक गोंयचो गांवगिरो लोकनाच प्रकार म्हणल्यार ‘मोरूलो’. सवर्ण गांवांत शिगम्या वेळार हो प्रकार लोक खेळटात. ‘मोरूलो’ हो लोकनाच जाणट्यां कडल्यान पिळग्या – पिळग्यांनी दायज म्हण मिरयत दर वर्सा सादर करतात. शेतांत, दोंगरार वा रानांत येवपी मोर, तांची हालचाल, तांकां नाचतना, चलतना पळोवन मोराच्या हालचालीचें अनुकरण करून ‘मोरूलो’ हो नाच प्रकार घडला. ‘मोरूलो’ ह्या लोकनाचाच्या गितांत मोराचो संदर्भ पळोवपाक मेळटा. देखीक –
“असे उठोनी मोर बसला कलमा वृक्षावरी….
उठोनी मोर बसला कलमा वृक्षावरी….”
ह्या गजाली वयल्यान गोंयकारांची नाळ कशी सैमा कडेन जोडिल्ली आसा तें पळोवपाक मेळटा.
मोरांच्या पांखांचो वापर आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेंत जाता. भेसा खातीर, शोभेच्यो वस्तू करपाक, कपड्या खातीर तशेंच धर्मीक आनी कांय संस्कृतायेंत मोराचीं पांखां वापरतात. ह्या सगल्या गजाली खातीर मोराची तस्करी जाता. शिकारी पांखां खातीर आनी मांसा खातीर मोरांक मारतात. भारतांत मोराच्या शिकारेचेर बंदी आसा, पूण लिपचोरयां लोक मोराक मारतात. चैनी खातीर आनी मजे खातीर ह्या गुन्यांवांत वांटेकार जातात. सैम मोगी वा सैमा खातीर वावुरपी गट, संस्था आनी आपवावुरपी मात ह्या सगल्या गजालींचेर बारीक नदर दवरून मोरांक वाटावपाचे काम करतात. ह्या वावरांत सर्वसामान्य मनीस लेगीत केन्ना- केन्ना हातभार लायता. मोर हो फकत मनभुलोवपी सुंदर पक्षी न्हय तर तो भारतीय संस्कृताय आनी समाजाचो एक म्हत्वपूर्ण वांटो आसा. देखून मोराचो सांबाळ आनी संवर्धन करप ही आमची लागणूक.
सिद्धी संजीव केरकार
7030789801
तुमकां सुकण्यां विशीं चड जाणून घेवपाचें आसल्यार, तुमी The Wonder Of Birds अभ्यासक्रमांत सायन अप करूंक शकतात. सकयलें लिंक क्लिक करात. वा क्यूआर कोड वापरात.
early-bird.in/the-wonder-of-birds
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
