भांगरभूंय | प्रतिनिधी
मडकय नवदुर्गेची जात्रा शुक्राराच्यान सुरू जाल्या. ते निमतान विशेश लेख.
मडकयची ग्रामदेवता, महिषासूरमर्दिनी आई नवदुर्गा ही गोंयची आराध्य देवता. भक्ताच्या नवसाक पावपी जगतजननी. कार्तीकांत तिची जात्रा. हजारांनी भावीक आनी कुळावी जात्रे दिसा देवतेचे भेटेक येतात. हो उत्सव कार्तीक वद्य चवथी दिसा सुरू जाता आनी दसमी दिसा सोंपता.
जात्रेच्या दिसांनी देवतेक सकाळी अभिशेक, दनपारच्यो म्हाआरती, म्हानिवेद्य आनी रातची रंगपुजा जाता. फकत नमी दिसा सकाळी म्हाअभिशेक, म्हाआरती आनी म्हानिवेद्य (उफार) जाता. मागीर सश्ट, सप्तम, अश्टम, ह्या दिसांनी रातीचीं नाटकां जातात. दर राती देवतेक हाडून शेज्यार बसयतात. मयुरासन (चवथ), गरुडासन (पंचम), सुखासन (सश्ट), लालखी (सप्तम), अश्टमीक पालखेंतली मुर्ती. नम आनी दसमी दिसा रथांतली मुर्ती बसयतात. रातचे देवीक आसनार बसोवन देवळाच्या भोवतणीं गायन करीत मिरवणूक काडटात. सुखासन आनी लालखी ही दोनूय आसनां खांदार धरून मिरवणुकेंक व्हरतात. अश्टमी दिसा सकाळचे रथांतली मुर्ती मडकयकार शेट हांच्या थंय व्हरतात. हाच्या फाटल्यान एक आख्यायिका आसा: मडकयकार घराण्यांतल्या पुर्वजान ही मुर्ती तयार केल्ली, अशें म्हणटात. ताणें मुर्ती करपाचो खूब यत्न केलो. पूण ताच्या मनाक जाय तशी मुर्ती जाली ना. एक दीस, ताणें देवते देवळांत येवन प्रसाद घेतले. प्रसादांचेर सांगले, “तुज्याच हातान तें घडटलें, चल तूं घरा.” तेच रातीची नवदुर्गा ताच्या सपनांत आयली आनी सांगलें, तुगेले चलयेचें रूप पळय आनी तेच भाशेन म्हजें मुख घडय. तुजे सगले प्रस्न सुट्टले.” दुसरे दीस ताणें चलयेक मुखार दवरली आनी मुखवटो तयार करून देवळांत हाडून दिलो. ताका खूब खोशी जाली. पूण ती चड दीस तिगली ना. तागेलें चली बरें ना जालें आनी कांय दिसा भितर तांकां सोडून गेलें. आख्खें कुटूंब दुख्खांत बुडलें. परत एके राती देवतेन ताका साक्षात्कार दिलो आनी सांगलें. “तूं दुख्ख सोड. हावूंच तुगेलें चली अशें समज. वर्साक एक फावट हांव तुमगेर येतलीं.” देवतेन उतर दिल्ले प्रमाण, दर वर्सा कार्तीक वद्य अश्टमी दिसा ताटात दवरून पयलीचे पांयवाटेन देवतेक शेटीगेर व्हरतात. तो मुर्ती आनी भांगराच्यो वस्तू निवळ करता. अभिशेक, पुजा, निवेद्य करून गांवांक जेवण घालता. पयली त्याच ताटांत देवतेक दवरून हाडट्टाले. त्या कुटुंबान आतां पालखी करून हाडल्या. देवतेक पालखेंत बसोवन देवळा मेरेन मिरवणूक काडटात. रस्त्यान लोक देवतेची होटी भरून आरती करतात. मध्यानरातीं देवतेची पालखी देवळांत पावता.
तेच राती देवतेची पालखी आनी सांगोड जाता. कार्तीक वद्य अश्टमीक मध्यानरातीं देवता पालखेंत बसून देवा तळ्यांत वता आनी तळ्यांत सांगडाची मिरवणूक जाता. सांगडा खातीर दोन व्हडीं एक करतात. देवतेक बसोवन व्हडे तांडून गजर आनी वाद्याच्या सुमेळान मिरवणूक काडतात. पालखी परत येतना, ब्रह्म्याच्या पेडार नाल्ल फोडटात आनी पालखी नाचयत प्राकारांत हाडटात. (अशें सांगतात, रथांतले मुर्ती परस पालखेंतली मुर्ती पयलींची. म्हणजे व्हड. तिका मान पयलो. देखून दुसरे दीस रथांतली मूर्ती रथांत बसून नाचतली म्हूण पालखेंतली मूर्ती पालखेंत बसोवन आदले दीस नाचयतात.)
मान वाकडी कित्याक?
नमी दिसा सकाळीं गर्भकुडींतले आसनार देवीचे मुर्तीक म्हाअभिशेक जाता. तिका सजयतात. तिका सोनचाफ्याचें फूल कित्याक आवडटा? आनी गर्भकुडींतले देवतेची मान वांकडी कित्याक? ताचे फाटल्यान एक आख्यायिका आसा: कर्नाटकांतल्या एका भक्ताचो चलो खूब बरो ना जालो. दोतोरांच्या वखदांचो उपाय जायना जालो म्हूण ताणें देवते कडेन आंगवण केली. आपल्यालो चलो बरो जाल्यार आपूण हजार रूपयांचीं फुलां देवतेक अर्पण करतलो म्हूण. ताचो चलो बरो जालो. थारिल्ल्या दिसा तो गोंयां येवपाक भायर सरलो. पूण वाटेर कांय अडचणी येवन ताका पावपाक कळाव लागलो. उत्सव सोंपून सगळीं फुलकारां घरा गेल्लीं. ताणें नदर मारली. एक फुलकान्न घरा वतना दिसली. तिच्या पाटल्यांत एक लेगीत फुल नाशिल्ले. पूण ताची नदर तिच्या पाटल्यांत आशिल्ल्या सोनचाफ्याच्या पाकळेचेर पडली. ताणें तिका हजार रूपया दिवन ती पाकळी घेतली. देवतेक अर्पण केली आनी म्हणलें, “देवते, आंगवण केल्ले प्रमाण एक हजारांची फुलां न्हय, फुलांची पाकळी अर्पण केल्या. ती पावन करून घे.”- भक्ताची श्रद्धा पळोवन देवतेन ‘हय’ म्हणून सांगपाक मान दावे वाटेन वांकडी केली. तेन्नाच्यान देवतेक सोनचाफ्याचीं फुलां ओंपल्यार मनोकामना पुराय जाता, अशी भक्तांची श्रद्धा.
नमी दिसाक दनपारच्या वेळार देवतेक म्हानिवेद्य म्हणजेच उफार दाखयतात. उफार म्हणल्यार व्हडल्या खोटल्यांत भाताच्यो राशी, चपात्या एदे वडे, रोस आनी हेर. अशें सगळ्या अठ्ठावीस राशींचे जेवण देवळाच्या चौकार घालतात. मागीर आरती करून उफारांचो निवेद्य देवतेक दाखयतात. हो देखाव पळोवपाक चौकार गर्दी जाता. भक्त हो नमीचो उपास करतात आनी जात्रेच्या निमतान देवतेचें दर्शन घेवन उपास सोडटात.
चौकार पालखी दवरून पालखेंत रथांतले देवतेक हाडून बसयतात आनी तिका सजयतात. पालखे कडेन टोंको नांवाची गुडी सजोवन दवरतात. टोंको म्हणल्यार, एका लांब कोंड्याच्या वयल्या पोंताक महिषासूरमर्दिनीचें चित्र आशिल्ली चौकोनी गुडी. कोंडो फुलांनी सजयतात. मदले राती सुमार पालखी (रथांतले मुर्तीक घेवन) देवतेक लॉजांत (देवळाच्या सकयल पाज्ज देंवून) व्हरतात. तिचो अभिशेक करतात. उपरांत देवतेक हाडून रथांत बसयतात. तिका अलंकारांनी आनी फुलांनी सजयतात. गांवांतल्या देव- देवतांची कार्यां जाता म्हणसर फांतोडेचीं साडेचार वरां जातात. त्याच वेळार देवळाच्या प्रकारांत खांबाक (दीपस्तंभ) आरती जाता. फांतोडेर पांचांक रथांतले देवतेक आरती करतात. रथ उबारचे पयली गाराणें घालून शेंस मारतात. तरनाटे रथ उबारतात आनी नाचोवंक लागतात. “हासत नाचत ये गे आई श्री नवदुर्गे अंबाबाई” अशें म्हणत वाद्याच्या सुमेळान रथ देवळाक प्रदक्षणा काडटा. भावीक लोक रथांतले देवतेचेर चिरमुल्यो उडयतात. रथाचेर चिरमुल्यांचे पुडे शेंवटून मारतात. ही एक आगळी पद्दत. कांय लोक ते जिखून घेतात. तर कांय लोक जमनीर पडिल्ले पुडे प्रसाद म्हूण काडटात आनी हेरांकूय दितात. उपरांत तो रथ दोंगुल्लेचेर व्हरतात. थंय होंट भरतात. उपरांत गाराणें घालून रथ तळयेखोलांत व्हरपाक भायर काडतात. दोंगरा वयल्यान सुमार शंबरेक सोपणां देंवून जातकच तळये कडेन देवतेच्या पादुकांचें स्मारक लागता. थंय होंटी भरतात. दसमी दिसा दनपरां दिवजांचो उत्सव जाता. उपरांत रथ गांवच्या देवळांनी पावतकच थंय होंटी भरप, निवेद्य दाखोवप अशी रूढीचीं कामां जातकच सांजे रथ देवळाच्या पटांगणांत प्रवेश करता आनी देवळाक पांच प्रदक्षणा काडटा. सांजे सुमार साडे आठ वरांचेर सभापुजा जाता. आरती उपरांत गाराणें घालतात आनी उत्सवाची सांगता जाता.
देवतेचेर आशिल्लो भावार्थ, भक्ती-भावान एकरूप जावन भक्त नवदुर्गेक आपलें श्रद्धास्थान मानतात. सगल्यांनी हे जात्रेक मुद्दाम येवचें.
रतिक राजेंद्र पागी
7020193476
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
