भांगरभूंय | प्रतिनिधी
अं त्रूज म्हालाची गोंयचें ‘सांस्कृतीक राजपाटण’ म्हण वळख आसा. सैमीक सुंदरताय आनी शांतीकायेन नटलेलो, संस्कृतीक चैतन्यान भरलेलो आनी भक्तीमय धुंदीचो अद्भूत अणभव दिवपी ही देवूळ संस्कृताय. सोळाव्या शेंकड्यांत बाटाबाटीक लागून भक्तांनी देवांक वाटांवपाक स्थलांतर केलें. चडशे अंत्रूज म्हालांत पावले. थंय पयलींच साबार देवळां आसलीं. तांतलें एक म्हणल्यार खांडेपारची शांतादुर्गा. खांडेपाराचें खरें नांव खंडावली. कितल्याशाच वर्सां आदीं देवी खांडेपारा पावली म्हूण कळटा. भोवजन समाजाची शांतादुर्गा ही कुळदेवी. जाण्टेलेचें रूप घेवन देवी खांडेपारा पावली असो संदर्भ मेळटा. उपरांत देवीन वारुळाचें रुप घेतलें म्हूण कळटा. कालांतरान ह्या वारुळाचेर देवीचें रुपडें चडयलां.
देवळांत म्हयन्याची शिवरात्र, जात्रा, दिवजां दबाज्यान मनयतात. नवरातीं वेळार मखरोत्सव भक्तिभावान जाता. उत्सवाची सुरवात घटस्थापनेंत जाता. आश्विन शुद्ध प्रतिप्रदेक देवीच्या गाबाऱ्यांत उजवे वटेन रोयणीची आनी हुस्केची सुपीक माती वापरून वेदी करतात. हे मातयेंत सात तरेचीं धान्यां रुजोवपाक घालतात. मातयेंत मदींच घटाची स्थापना करतात. अखंड दिवली णवूय दीस पेट्टा. दर दिसा सप्तशतीचें पारायण करतात. घटस्थापनें दिसा फांतोडेर थावन धर्मीक रिती जातात. उपरांत देवीची पारंपरीक सत्री, झालर लावन सोबयल्लीं, ओम, स्वस्तिकाचीं चित्रां काडलेलीं अब्दागिरां देवी कडेन व्हरून तिका मानवंदना दितात. हे प्रक्रियेक इलामत दिवप म्हणटात. दिसाक तीन फावटी ही इलामत दितात. सकाळीं साडे संक, दनपारां एकाक आनी सांजेर साडेसंक. सांजेर साडे सातांक देवीचो शृंगार करून देवीक मखरांत हाडून बसयतात. देवी मखरांत बसयले उपरांत किर्तनाक सुरवात जाता.
किर्तन सोंपले उपरांत देवीचें मखर धोलोवपाक सुरवात जाता. देवी मखरांत धोलता आनी देवळाचो पुजारी तिका ओंवाळटा. पारंपरीक वाद्यां धोल, ताशे, शेनाय, शामेळ, कासाळें, देवळाच्यो घांटी आनी पुजाऱ्याच्या हातांतले घांटीच्या तालार आनी नादार देवी मखरांत बसून धोलता. लोक, कुळावी लोक तबकडे सयत आदिफुडेंच तयार आसता. तिनशें पासठ वातींच्यो चुडयो एका फांटल्यान एक तबकडेंत पेट्टात. त्या वांतीचें तेज मखरांत बसून धोलतले देवीचें चंदेरी मुखमळ भांगराळें करून भक्तांक मोनेळ घालता. सुमार चाळीस ते पंचेचाळीस मिनटां मखरोत्सव चलता. देवळांतलो मखरोत्सव 1951 सुरु जालो. सुरवातीचीं कांय वर्सां फकत तिनूच रातीं मखरोत्सव जातालो. आतां णवूय रातींक तो जाता आनी दर रातीक लोक व्हडा प्रमाणांत हाजेरी लायतात.
दर दिसा सप्तशतीचें पारायण, घटाची पुजा, देविची म्हापुजा पुजारी करतात. राती मनोवपाचे यजमान थारलेले आसतात. णववे रातीक रुजवण, सुपारी आनी फोडलेल्या नाल्लाचो प्रसाद वांटतात. दोन कुळाव्या घराण्यां मदीं प्रसाद वांटप जाता. एके मुठींत प्रसाद घेवन तो दोन मुठींनी करतात. एके मुठींतलो एका घराब्याक आनी दुसरे मुठींतलो दुसऱ्या घराब्याक दितात. उरलेलो प्रसाद भक्तांक वाटतात. दसरो जाले उपरांत घटाचे आनी वेदीचे मातयेचें विसर्जन करतात. नवरातींनी गांवच्यो सवशीण बायल्यो देवीचें कुंकमार्चन करतात. दसरो, विजयादशमिच्या निमतान देवूळ आंब्या पानांची तोरणां, फुलांची तोरणां बांदून सजयतात. रांगोळी घालून देवळाचें दार सजयतात. देवीची व्हट भरून देवीक मान दितात. तिचो श्रृंगार करतात. पुजा जाले उपरांत देवीक पायसाचो नैवेद्य दाखयतात. देवळाचे शिमेंत आसलेल्या खांडी देंवचाराक ह्या दिसा रोंट घालतात. देवीच्या वठारांत सुमार आठ थळावीं दैवतां आसात. तांकां मान दिवपाक आठ कील तांदळांचें शीत करतात. ताका ‘चरू’ म्हणतात. आठ पानांचेर हें शीत वाडून दरेका पानार विडो आनी नाल्ल दवरून देवांक सांगणें घालतात. उरलेलें शीत जमनीवेल्या मुयांक, किड्यांक आनी उदकांत नुस्त्यांक घालतात. हें सगळें सोंपल्या उपरांत थारलेल्या लोकांक जेवणाचो मान दितात. ह्या लोकां मदीं दोन सवायशिणी, पांच ब्राह्मण आनी हेर कांय जाण आस्पावतात.
सांजेर चारांक देवीची पालखेंत पुजा करतात. अब्दागिरां दोन खांब, धोल, ताशे अशीं पारंपरीक वाद्यां घेवन पालखी शीम हुंपपाक पेडार वता. थंय पुजा जाल्या उपरांत कांय विधी जातात. मागीर सोने लुटपाचो सुवाळो जाता. तो जालो म्हणटच देवी वाजत गाजत परत येता. पालखेंतलीं मुर्ती गाबाऱ्यांतले देवी कडेन दवरतात आनी मागीर कौलांक सुरवात जाता. कौलाच्या रुपान भक्तांक नाल्लाक पिंजर लावन दितात. तो घेवन भक्त घरा परततात आनी उत्सव सोंपता.
(हृषिकेश वामन परांजपे हांणी बरयिल्ल्या ‘खांडेपारनिवासिनी रोयणी कळसाची श्री शांतादुर्गा माहात्म्य’ ह्या पुस्तकाचो तशेंच दिसाळ्यांच्या पुरवण्यांचो संदर्भ घेतला.)
प्रिता परब
9921382375
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
