भांगरभूंय | प्रतिनिधी
(भोंवऱ्यांत उडी माल्ली. म्हज्या बरोबर तेन्ना आमच्या शाळेंतलो पांडुरंग पुंगाटी आनी दिगंतय आसलो…. आतां मुखार…)
भोंवऱ्यांत रिगतकच काळखाक लागून कांयच दिसना. हांगच्या उदकाक वेगय चडच आसता. ताका लागून भंय दिसता, पूण उदकाची लय धरून त्याच गतीन पेंवपाक जमलें तर आपुण भोंवऱ्यांतल्यान भायर येवपाक शकतां, हें म्हाका कळ्ळें. हांव उदकाच्या घुंवत्या लोटाच्या लयेंत पेंवपाक लागतनाच, 40- 50 सेकंदांत म्हाका भोंवऱ्यान वयर शेंवटिलो आनी हांव शंबर मिटरांचेर धडेक लागलों. मागीर दिगंतय म्हणपाक लागलो, ‘आतां हांव वतां.’ तोय गेलो आनी 30- 40 सेकंदांत वयर आयलो. तो तेन्ना धा वर्सांचो आनी पांडू बारा वर्सांचो आसतलो. मागीर पांडूय भोंवऱ्यांत देंवलो. पूण 60 सेकंद जाले तरी वयर आयलो ना. हांव भिलों. म्हज्या प्रयोगाक लागून ह्या आदिवासी भुरग्याक कितेंय जालें जाल्यार ? पूण लागीं लागीं 70 सेकंदांनी तोय देगेक लागलो. ‘ इतलो वेळ कित्याक लागलो’ विचारतकच ताणें म्हणलें, ‘ हांवें उदकांत वतकच हात- पांय मारलेच नात. उदक आपशींच वयर धुकळीमेरेन स्वास अंदून धरलो.’
हो प्रयोग बेश्टोच कोणें करचो न्हय; पूण प्रसंग पडलोच जाल्यार, लक्षांत दवरपाक जाय, की उदकाक ताची गती आसता. आपणें त्या गतीन स्वास अंदून वचत रावप, तेन्नाच आपुण सुशेगाद भायर पावता. त्या गती विरुद्द, लोटा विरुद्द वचपाचो येत्न केलो तर मात मनीस बुडटा. इतलें खरें की भोंवऱ्यांत घुंवतना भंय दिसता. कारण उदक खूब गतीन घुंवत आसता. ते गतीन घुंवळ येता. खूब काळोख आशिल्ल्यान कांयच दिसना. ताका लागून आकांताचो वेग आशिल्ल्या एका काळखी भुंयारांत आपुण आसा, असो भास जाता आनी ह्या भंयानच मनीस मरता. तितलें अर्द मिनीट चीत्त थीर दवरलें तर भोंवऱ्यांतल्यान भायर सरप मात लेगीत कठीण न्हय.
सगळ्योच गजाली दुसऱ्याच्या नदरेंतल्यान पळोवपाच्यो नासतात. आपल्या पद्दतीन आयुश्य जगतना आपले अणभवय आपणेंच घेवपाचे आसतात. ताच्या बऱ्या-वायट परिणामांची जापसालदारकीय स्वताच घेवपाची आसता. आनी हें सगळें कागाळ करनास्तना सहज स्विकारलें तर मेळटा तें समाधान वेगळेंच आसता, हें तत्व म्हाका हेमलकसान शिकयलें……हांगच्या सैमान, जनावरांनी, रानान, न्हंयो- व्हाळांनी आनी खरें म्हळ्यार मनशांनीं!
शाळेची सुरवात
चंद्रपूर म्हाल पयलींच्यान सामको मागाशिल्लो. तातूंतलो भामरागड वाठार तर सगळ्यांत फाटीं. आदिवासीं मदीं भिल्ल, कातकरी, वारली, ठाकर, म्हादेव कोळी अशो बावीस- तेवीस जाती आसात. तातूंत हेमलकसांतले माडिया गोंड हे सगळ्यांत चड मागाशिल्ले. ठाणें म्हालांत गोदावरी परुळेकरान आदिवासींक मुखेल मार्गार हाडले. तशे प्रयोग हेर कडेनय जाले. पूण भामरागडा सारक्या कांयच नाशिल्ल्या वाठारांत रावपी माडिया गोंड आदिवासींचो भायल्या जगा कडेन केन्ना संपर्कच येवंक नासलो. तांचें आयुश्य शार आनी गांवगिऱ्या संस्कृतायेपरस सामके वेगळें, स्वतंत्र, तांचें स्वताचेच अशें आशिल्लें. ताका लागून शिक्षण म्हळ्यार कितें, तें कित्या खातीर घेवप, हाची कल्पना तांकां आसप शक्यच नासलें. ल्हानपणां सावन काम करप, स्वताचें अन्न स्वताच मेळोवप, अशी हांगची रीत. बेगीन लग्न जालें की बेगीन भुरगीं जावप. तांचींय बेगीन लग्नां. ताका लागून हांगचे तीस वर्सांचे तरनाटे- तरनाट्यो आजे-आजयो जाल्ले आसताले. कुपोशण आनी मोहाच्या फुलांचो सोरो हाच्या खातीर तांचो चेरो आनी वट्ट जिवीतच मिरयांनीं भरिल्लें. आपलें जिवीत बरें करपाक जाता, हाची जाणविकायच तांकां नासली.
पिळगे फाटल्यान दर पिळगेची हीच दशा. तातूंत स्वतंत्रताये उपरांत तांच्या आयुश्यांत रान खात्यान प्रवेश केलो. भायल्या लोकांचो वावर वाडलो आनी खऱ्या अर्थान रानाचे राजा आशिल्ल्या ह्या लोकांचेर बंधनां येवपाक सुरवात जाली. कागदा कारखान्याक जाय जाल्लें लाकूड हांगच्या रानांत भरपूर आशिल्ल्यान हांगच्यान लाकडांचो पुरवठो जातालो. तोय साप्प उण्या मोलान. रान कातरपाचें काम ह्या आदिवासीं कडेन. हंगामाच्या तेंपार हांगचीं तेंदूचीं पानांय पेळे करून व्हरताले. ह्या कामा खातीरय हांगचे आदिवासीच हूम गळयताले. “ हें रान आमचें. थंय तुमी रावतात. हांगचीं फळां, म्होंव, सावदां खातात देखून ताच्या बदला हें काम करात.” अशें सांगून सामकें नांवाक दिसवडो दिवन तांचे कडच्यान हीं कामां करून घेताले.
सुरवेक पयशे दिवप- घेवप नासतालें, तेन्ना कामाच्या बदलाक कांय वस्तू दिताले. उपरांत पयशांचो वेव्हार सुरू जालो तेन्नाय तेंदूच्या सत्तर पानांच्या शंबर पेळ्यां खातीर फकत तीन रुपये तांकां मेळटाले. मागीर हाचे खातीर ह्या लोकांनीं केल्ल्या मागणेक लागून हो दर 51 रुपये, मागीर 101 रुपये आनी आतां 151 रुपये असो वाडत गेलो. आपल्या रानांतलो म्हालवज हे भायले लोक मातये मोलान व्हरतात, त्या खातीर आमचोच वापर करतात, हाची सुलुसच ह्या भोळ्या आदिवासींक नासली. ह्या सगळ्या वेव्हारांत तांचें मोट्या प्रमाणार शोशण जातालें. तांकां फटोवन तांच्या तोंडांतली उंडी काडून घेताले. कुसकूट मोलान तांचो गैरफायदो घेताले.
(मुखार चलता)
प्रकाशवाटा (मूळ लेखक : डॉ. प्रकाश आमटे)
देविदास गजानन नायक
98505 35051
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
