भांगरभूंय | प्रतिनिधी
सरभोंवतणचे मातयेंत आशिल्ल्या जिविताचो विचार करतना बॅक्टेरिया, बुरशी, गांयडोळ आनी हेर सूक्ष्म जंतू मनांत येतात. तरी लेगीत भुंयगत पर्यावरण यंत्रणेंतलो एक प्रभावी आनी आकर्शक खेळगडो चड करून लक्षांत येना- आर्बुस्कुलर मायकोरायझल बुरशी (ArbuscularMycorrhizal Fungi (AMF)). 90% परस चड भुंयगत वनस्पतीच्या मुळां कडेन सहजिवी संबंद तयार करपी हे सूक्ष्म जीव संवसारभर जमनीची भलायकी आनी वनस्पतीच्या उत्पादक क्षमतेंत व्हड बदल घडोवन हाडटात.
मायकोरायझा हो एक बुरशीचो प्रकार जावन आसा. आर्बुस्क्युलर मायकोरायझा हो एक प्रकारचो मायकोरायझा जो वनस्पतीच्या मुळांच्या पेशींत भितर सरून आर्बुस्क्युल्स नांवाच्यो खाशेल्यो रचणुको तयार करतात. खास करून झाडाच्या मुळांच्या कॉर्टीकल पेशींत तो भितर सरता. वनस्पत आनी बुरशी हांचे मदीं पोशक तत्वांचें आदान-प्रदान जावपी ह्यो आर्बुस्क्युल्स रचणुको आसतात. ह्या सहजिवी संबंदांत वनस्पत प्रकाशसंश्लेशणा पसून (photosynthesis) तयार जावपी कार्बोहायड्रेट बुरशीक दिता, जाल्यार बुरशी वनस्पतीक उदक आनी गरजेचीं पोशक तत्वां, खास करून फॉस्फरस सोंसून घेवपाक मजत करता. ह्या बुरशीचें पातळ, सुता सारक्या बांदावळीक जाका हायफे (hyphae) म्हणटात, तें कितलेशेच किलोमिटर जमनी भितर पातळटात. वनस्पतीच्या मुळाक मेळनाशिल्लें उदक आनी पोशक तत्वां हें हायफे वेळार झाडाक उपलब्द करून दितात. सगले जीव जंतू सैमीक रितीन कशें एकठांय जोडिल्लें आसात हाचीच ही एक बरी देख आसा.
मातयेची सुपीकताय वाडोवपाक ह्या बुरशीचो म्हत्वाचो वांटो आसा. ह्या बुरशीचें हायफे मातयेंतल्या कणांक एकठांय जोडून ताची पोरस (porous) सभाव सुदारता. ताका लागून मातयेचो कटाव कमी जाता. तशेंच मातयेंत वारो खेळपाक आनी उदक उरपाक मजत जाता. मुळांत हो मायकोरायझा, ग्लोमालीन हें प्रथीन तयार करता जें चिकट पदार्था वरी मातयेंतल्या कणांक जोडटा.
सांगपाचें म्हळ्यार आर्बुस्क्युलर मायकोरायझाचेर प्रगत शास्त्रीय संशोधन गोंय विद्यापिठांत फाटल्या तीन दसकां सावन चलता. प्रोफसर बर्नाड रोड्रिगीस हांच्या मार्गदर्शना खाला ह्या मायकोरायझाचेर खूब संशोधन जालां. प्राध्यापक बर्नाड रॉड्रिगीसाच्या आर्बुस्कुलर मायकोरायझल (AM) बुरशीं विशींच्या संशोधनाक लागून ह्या विशयाचो खोलायेन अभ्यास जाला. एएम बुरशी वनस्पतीक पोशक तत्वां कशी सहजपणान मेळोवन दिता हे तांच्या संशोधनांतल्यान कळून आयलां. तांणी वनस्पतींची उत्पादकता कशी सेंद्रीय पद्दतीन वाडोवंक जाता तें दाखयलां.
एएम बुरशी वनस्पतीच्या मुळां कडेन सहजिवी संबंद स्थापन करून जमनींतल्यान पोशक तत्वां, खास करून फॉस्फरस आनी चड प्रभावीपणान शोशून घेवंक शकतात हे तांणी प्रयोगांतल्यान सिद्ध केलां. प्रोफेसर आपल्या अभ्यासा वरवीं सेंद्रीय शेती आनी पर्यावरणाक अनुकूल शेतकी वेवस्थे खातीर टिकावू उपाय सुचयतात की हो मायकोरायझा जैव सारें म्हणून वापरूं येता.
गोंय आनी भारतांतल्या वेगळ्या वेगळ्या पर्यावरण यंत्रणेंतल्या एएम बुरशींच्या जैवविविधतायेचेर ताचें खाशेलें लक्ष आसा. खण वाठारांनी, खारफुटीच्या वाठारांनी, लोखंडाच्या खणींनी, वाळवंटी जमनींत आनी रेंवटी दर्यादेगे वेल्या वाठारांनी मेळपी वनस्पतींचें आनी तांच्या मुळांचें तांणी तपशील सर्वेक्षण केलां. तांच्या अभ्यासांत वेगळ्या वेगळ्या हंगामांतल्यान ह्या बुरशींच्या अस्तित्वांत, तांच्या प्रकारांत आनी तांच्या विविधतायेंत जावपी बदलांचेर बारीकसाणेन निरिक्षण केलां. भारताचे अस्तंत आनी उदेंत वेगळ्या वेगळ्या दर्यादेगांतल्या खारफुटींनी तांचें संशोधन जालां.
खारफुटींतली वनस्पत आनी आर्बिकुलरमायकोरिझल हांचे मदल्या संबंदा विशीं तांणी केल्लें संशोधन खूब म्हत्वाचें मानतात. गोंयांतल्या शोरांव हांगाच्या आनी तमिळनाडूंतल्या पिचावराम खारफुटींतल्या वाठारांनी एएम बुरशींच्या जैवविविधतेचो तांणी आनी तांच्या विद्यार्थ्यांनी खोल अभ्यास केला. खारफुटींतल्या रानांत जमीन खारी आसता आनी त्या जमनींत पोशक तत्वां कमी आसतात. अशा कठीण परिस्थितींत झाडां कशीं जियेतात तें कळून येता.
तांच्या वावरांतलो आनीक एक म्हत्वाचो भाग म्हळ्यार खाण क्षेत्राच्या पुनरुज्जिवनांत ह्या एएम बुरशींचो वापर. गोंयच्या लोखंड धातूक खाण वाठारांतल्या वाळवंटी आनी झाडां नाशिल्ल्या जमनचेर ह्या एएम बुरशीच्या विशिश्ट फायदेशीर जातींचो उपेग करून वनस्पतीची वाड आनी जमनीचो जैवीक दर्जो वाडोवंक जाता अशें तांणी दाखयलां.
प्राध्यापक बर्नाड रॉड्रिगीस हांच्या एकंदर वावरांत खारफुटींतल्या आनी खण वाठारांनी टिकावू शेती, पर्यावरण यंत्रणा वेवस्थापन, पर्यावरणीय पुनर्स्थापना आनी जैवविविधताय संवर्धन हांचो एकत्रीत अभ्यासाचो आस्पाव जाता. तांच्या संशोधन वावराक लागून जैवीक सारें आनी मायकोरिझा तंत्रगिन्यानाचो अर्थीक वापर करपाक प्रोत्साहन मेळ्ळां. तांचें काम फक्त अर्थीक आनी शास्त्रीय नदरेन म्हत्वाचें न्हय तर पर्यावरणचे नदरेनय खूब संवेदनशील आसा.
https://www.unigoa.ac.in/faculty/bernard-f-rodrigues.html
डॉ. संक्रिता नायक गांवकार
9673216714
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
