भारताची गणिती प्रतिभा आनी आयची परिस्थिती

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

भारतीय गणिताचे दायज, वारसो खूब प्राचीन आसा. ‘शून्य’ ही भारतान गणिताक दिल्ली व्हड मोलादीक देण. शुन्या खातीर दशांश पद्दत निर्माण जाली. फकत धा आंकडे, म्हणजेच धा चिन्हां वापरून, आमी कितलीय ल्हान- व्हड संख्या बरोवपाक शकले. ग्रीक आनी रोमन संस्कृतायेंत मुळाक्षरांचे आंकडे वापरताले. ते खातीर व्हड संख्या बरोवपाक आनी गणन- क्रिया करपाक कठीण जातालें. खगोलशास्त्रांतल्यो संख्या तर खूबच व्हड आसतात. अश्या वेळार मुळाक्षरांच्यो संख्या वापरप आनी गणितां करप खूब कटकटीचें जातालें. 18 व्या शेंकड्यांतले नामनेचे गणीत-तज्ञ, पियर सिमोन लाप्लास, (Pierre Simon Laplace) म्हणटात; ‘भारतीय संख्या ग्रीकाच्या काळांत मेळिल्ली जाल्यार प्राचीन खगोलशास्त्र खूब फुडें पावपाचें.’
भारतीय संस्कृतायेंत गणीत- तज्ञ आर्यभट, भास्कर, वराहमिहीर, ब्रह्मगुप्त हांचें ज्योतिश्यशास्त्र (खगोलशास्त्र) आनी गणिती मळार मोलाचें काम आसा. भास्कराचार्यान (इसवी सन 1200) पंचांगाक मूळ रूप दिलें, अशें जाणकारांचें मत. अंतरिक्षातले गिरे, तार्‍यांचो भ्रमण काळ आनी धर्तरे वयले रुतू हांचे मदीं फावो तो गणिती संबंद जुळोवन हाडप, हेंच पंचांगा फाटलें मूळ सुत्र आसा. ते खातीर पंचांग निर्मिती, आमच्या पुर्विल्ल्या गणीत- तज्ञांचो गणिती कुशळतायेचो उत्कृश्ट नमुनो मानपाक जाय.
मदल्या युगांत पारतंत्र्याच्या काळांत भारतीय गणितांत मोठी पोकळी निर्माण जाली. अश्या वेळा एकोणिसाव्या शेंकड्यांत श्रीनिवास रामानुजन नांवान भारतांत गणिती प्रतिभेचा एक नवो तारो उदेलो. अत्यंत गरीब परिस्थितींत ताणें आपले गणिती कुशळतायेक उभारी दिवपाची धडपड चालू दवरली. निमणें जगप्रसिद्द ब्रिटीश गणीत-तज्ञ जी. एच. हार्डीन हांणी तांकां लंडनाक व्हरून ताच्या गणिती कुशळतायेक फावो ते तरेन ताशे घाले आनी रामानुजन हो गणिताचो हिरो संवसारभर चकचकलो.
तांची प्रेरणा घेवन म्हणा वा आधुनीक शिक्षणा खातीर म्हणा भारतीय गणिती विद्वताय परत एकफावट जागी जाली. नामनेचे भारतीय शास्त्रज्ञ मेघनाद सहा, सत्येंद्रनाथ बोस हांचे भौतिकशास्त्रातलें संशोधन मूळ गणितांचेर आदारून आसा. नोबेल इनाम मेळोवपी सुब्रह्मण्यम चंद्रशेखर हांचें तार्‍यांचे अवस्थे वयलें खगोलशास्त्राचें संशोधन गणिताचेर आदारून आसा. आधुनीक गणीत सुत्रां वापरून तांणी कृष्ण विवराचे अस्तित्व सिद्द करून दाखयलें. नोबेल इनामांत गणीत विशयाचो आसपाव जायना. तरी नोबेल पुरस्कारा परस चड अर्थीक मोलाचे आनी चड प्रतिश्ठेचे अनेक पुरस्कार गणीत विशयांत आसात.
अभिमानाची गजाल म्हणल्यार, 1954 वर्साचो ‘कोल ॲवार्ड’ (Cole Award) हो व्हड प्रतिश्ठेचो मान भारतीय वंशाचे शास्त्रज्ञ आनी गणीत-तज्ञ हरिश चंद्र हांकां फावो जालो. तांचे सगले शिक्षण भारतांत जाल्लें. अशे तरेन भारतीय गणिताचो वारसो अनेक प्रतिभावंत गणीत विव्दानांनी फुडें चालू दवरलो. 2007 वर्साचें ‘एबेल प्रायझ’ (Abel Prize) भारतीय वंशाचे श्रीनिवास वर्धन हांकां मेळ्ळें. तशेंच 2014 चें ‘फिल्ड मेडल’ (Field Medal) मेळोवपाचो मान मंजुळ भार्गव हांकां फावो जालो. हो सन्मान चाळीस वर्सां सकयल्या संशोधकाक, दर चार वर्सांनीं दितात.
सांगपाचो मुद्दो, संवसारीक मळार भारतीय गणिताची प्रतिभा चकचकत आसा. पूण ताचे उरफाटें मायदेशांत शालेय पांवड्यार गणितांतले खंयचेच उद्देश साद्य जाल्ले दिसून येनात. गणिताचीं मुखेल मुल्यां रुजोवपाक आमची शिक्षण वेवस्था सामकी फांटी पडल्या. मंजुळ भार्गव म्हणटात, ‘भारतांतले गणीत शिक्षण रोबोटीक (यांत्रिक) जालां. भुरग्यांक तर्कबुद्द आनी युक्तिवाद करपाक कसलोच वाव दिना. गणितांतलें प्रत्येक प्रोब्लेम सोडोवपाक कल्पकतेक आनी सर्जनशीलतेक वाव दिवपाक जाय.’
हेर विशयां भशेन गणीत पाठ करून शिकपाक मेळना. गणितांत प्रत्येक पांवडो म्हत्वाचो आसता. आदलो पांवडो चुकलो तर सकयल पांवडो आपोआप चुकता आनी सगले गणीत चूक जाता. तशेंच गणिताची मूळ संकल्पना बरोबर समजली ना तर फुडलें समजून घेवपाक कठीण वता. पूण सद्याचे परिस्थितींत मुळांत ‘फ्राक’ बुन्यादीचेर वयलो माळो बांदपाचो यत्न जातात. पयले यत्तेच्यो अदीक-वजाबाकी आनी गुणाकर-भागाकार ह्यो मुळाव्यो गणन क्रिया करपाक बराबर जमलें ना जाल्यार फुडें अपुर्णांचेर गणन-क्रिया कश्यो जमतल्यो? तरी पयलेचो भुरगो पास जावन फुडें वता आनी प्रत्येक पांवड्यार आडावन उरता. ते खातीर गणिताची बुन्याद पयलीं घट्ट करपाची गरज आसा. पूण आमच्या शिक्षण वेवस्थेंत तसली कसलीच तजवीज केल्ली दिसून येना. तेन्ना मुळाव्या शिक्षक पांवड्यार गणितां विशीं एके तरेचो भंय निर्माण जाता.
1968 त कोठारे शिक्षण कमिशनाची 10-2-3 रचना लागू केली. फुडाराच्या विज्ञान युगांची गरज वळखून विज्ञान- गणीत विशय अनिवार्य केले. पूण भौशीक मळार (mass- level) ते अपेशी थारले. चड भुरगे विज्ञान- गणीत विशयांत नापास जावपाक लागले आनी drop-out वाडले. कोठारे शिक्षण वेवस्था लागू करचे पयलीं एस.एस.सी परिक्षेक गणीत विशय ऐच्छिक आशिल्लो. तेच तरेन आतांय गणीत विशय ऐच्छिक करचो आनी ताका फावो तो पर्याय दिवचो अशी मागणी आसा. पूण कांय शिक्षण तज्ञांचो ताका विरोध आसा.
गणीत हो विशय आमच्या जिणेचो एक गरजेचो भाग आसा. सगले दिसपट्टे वेवहार आनी वेवसाय गणिताचेर आदारून आसात. तशेंच वयर सांगलां ते प्रमाणें गणिता खातीर भुरग्यांची तर्क आनी विवेकबुद्द वाडपाक मजत जाता. गणीत सोडयतना प्रत्येक पांवड्यार तर्क वापरून फुडें वतात. ते खातीर भुरग्याचे विचार- प्रक्रियेक एके तरेन प्रोत्साहन मेळटा. पूण ते आमच्या गणीत शिक्षणांत साद्य जाता व्हय? होच तर व्हड प्रस्न आसा.
गणीत विशय शिक्षण प्रक्रियेचो मोलाचो वांटो आसा. तेन्ना कितल्योय आडमेळी आयल्यो तरी मुळावें गणीत गिन्यान मिळोवप हें साक्षर समाजाचें पयलें लक्षण मानपाक जाय. तेन्ना सगल्यांत पयलीं मुळाव्या शिक्षणांत गणीत विशयांतल्यो मुळाव्यो गणन क्रिया परिपूर्ण करपाचेर चडांत चड भर दिवचो. जर गणिताची बुन्याद घट्ट जायत तर फुडल्या यत्तेंत गणीत सोंपे जावं शकता.

विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359