फ्रेंडशिप पॅकेजींतलो ‘कोयतो’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

रज्जू, हे रज्जू…. पयलो भायर यो, ओय, भायर यो, हे रज्जू… भायर सर..” सकाळीं सकाळीं, कर्कश आवाज आयकून रज्जून अचकीत दार उगडलें…. काळोकिट्ट निलबा दाराच्या मुखार हातांर कोयतो घेवन उबो आशिल्लो…सकाळचीं आठ वरां जाल्लीं. रज्जूचे कुटुंबूय घरांतल्यान भायर सरले… निलबाक पळोवन सगळ्यांक एक खिणाक धक्को बसलो… निलबाक आनीक खुरखुरी आयली. तो रागान गुरगुरलो “अरे रज्जू, हांव तुका कापून उडयतलों, हांव जेलींत बसतलों…. म्हजे आवयक जमीन विकूंक फुलयताय, रांडेच्या?…..” रज्जूक धमकायलो. जमलेले शेजारी एकामेकांक पळयत आशिल्ले. निलबाक रज्जूचेर राग आयलो? सगळ्यांक अजाब दिसलें. रज्जू बाल्कनींत तटस्थ उबो रावलो, कोणें तरी हात हालयलो आनी म्हळें, “रज्जूचो आनी निलबाचो बरोच लागींचो संबंद आशिल्लो… अशें कशें जावचें?”
“….म्हाका मारपाक कोयतो हाडलाय? आनी म्हजे 1 लाख 35 हजार रुपया उश्णे घेतिल्ले हाडूंक ना…? आनी खंयची जमीन विकची भाशा करता तूं?” रज्जून, शांततेने विचारलें. हें आयकून निलबा आनी ताचे बायलेक राग आयलो…. “तुजे पयशे आमी पळोवंक नात… तुवें दिल्ल्या मनशाक सोद…” बायलेचो राग आनीक वाडलो, तिणें म्हणलें, ” तुवें म्हज्या घोवाक पयशे दिल्यात जाल्यार जागृत देवाच्या घाटी सकयल उबो राव आनी सांग…. पळोवया..”
निलबान ल्हवूच कूस मारली. बायलूय ताच्या फाटल्यान, बडबडत, गाळी दीत गेली. ” देव घेतलो तुमची खबर…” तिचीं उतरां. ” निलबा कसो आयलो म्हाका कोयतो घेवन मारपाक? “हो प्रस्न रज्जूक त्रास दितालो. तीस वर्सां आदली इश्टागत ताका दोळ्यां मुखार दिसताली. तीस वर्सां आदीं रज्जू आनी निलाब हांची इश्टागत एका शेतांत, काम करतना तयार जाल्ली… तांची इश्टागत सगळ्या संवसाराक, म्हणल्यार गांवांत खबर आशिल्ली… पूण “कोयत्याची” भास सगळ्यांच्या समजणे भायर आशिल्ली…. रज्जून निलबा खातीर म्हणल्यार इश्टा खातीर कितें केलें ना? ताणें पुलीस स्टेशनांत ताचे खातीर वकिलीची भुमिका केल्ली… अपघात जाल्लो निलाबाक हॉस्पिटलांत व्हेलो… संवसाराची काळजी घेनासतना रज्जून ताका दुचाकी गाडयेंत व्हेलो, घरांत बेजार जावचो न्हय म्हणून. निलाबाचो एक पांय लंगडो जाल्लो. केन्ना दर्यादेगेर, केन्ना बागेंत, केन्ना देवळाक, केन्ना वकिलाकडे… रज्जू कायदेशीर सल्लागार आशिल्लो. निलबाक ताचो बरोच फायदो जालो. ताका सुवात मेळ्ळी. रज्जून कलेक्टरां कडल्यान फायल पास करून घेतिल्ली. ताका वीज, उदक मेळ्ळें. ताका अशेंत सल्ले मेळले. पूण मागीर ताका रज्जूचेर कोयतो उबारपाचें धाडस कित्याक जालें?हें कोडें आशिल्लें..
निलबा ताका कोयतो घेवन येल्ल्या दिसा सावन रज्जू विचार करपाक लागलो, “…कितलो व्हडलो शब्द “इश्ट”!…
ल्हान आसतना आवय-बापूय म्हजे इश्ट आशिल्ले. म्हाका इश्ट वा इश्टीण नाशिल्लीं. म्हजें जिवीत फकत हांव आनी म्हजो अभ्यास आशिल्लो. कॉलेज तसोच आशिल्लो, म्हजो स्वभावूय खूब स्पर्श करपी आशिल्लो; कोणेंय म्हजे खातीर आपलो जीव बळी दिवन गेलो जाल्यार म्हाका सोंसपाक मेळनाशिल्लो. म्हणून कोणाकूय आसूं. घडये ताकाच लागून हांवें सगळ्यां पासून पयस रावप पसंत केलें. म्हाका कसलीच लागींची इश्टीण वा इश्ट नाशिल्ले. कामा विशीं उलोवपी लोक खूब आशिल्ले. तो उलोवपाक खूब हुशार आशिल्लो, पूण तो खूब समजून घेवपी, आनी इश्टागत करपीय आशिल्लो. ल्हवू ल्हवू आमची इश्टागत वाडत गेली आनी काळजांत कितें आशिल्लें तें केन्नाच कोणाक सांगनाशिल्लो हांव ताका म्हजें हांसप आनी दुकां सांगपाक लागलो. सामक्या थोड्याच काळांत आमची इश्टागत फुलपाक लागली. म्हाका कोण तरी बरोच बरो इश्ट मेळ्ळो हें म्हजे खातीर एक व्हडली खोस. बरोबर, ताका मेळूंक ना, पळोवंक लेगीत ना. म्हजें मन वेगवेगळे विचार मुखार दवरतालें; आनी म्हजें मन तीं मेळयतालें. पूण मनाक मनाच्या मुखार सोडून दिवचें पडलें. ताचे वांगडा आसप इतलें बरें दिसतालें. उलोवप. आमी वरांचीं वरां उलयताले. उरिल्ल्या लोकां प्रमाण म्हाकाय इश्टागतीचे, हेरां वांगडा वेळ घालपाचे खीण आयले; पूण प्रत्यक्षांत आमची इश्टागत म्हजे खातीर पुरो……..”. रज्जूचो खेद वाडत गेलो.
चार पांच दिसांनी कांयच विचार करिनासतना निलबाची आवय रज्जूक मेळपाक आयली. तिणें विचारलें, “या दिसांनी निलबा तुका कित्याक जाळपाक लागला? कितें जालें?”
ह्या प्रस्नाक रज्जूक एकूच जाप आशिल्ली, “पयशे, हय पयशे आई, तुजेर पुराय विस्वास आसा, तूं अशें कांयच करची ना, तुवें सांगिल्ले प्रमाण, हांवें निलबाक दोन लाख रुपया दिले, रीण फारीक करपाक….. ताणें ९० हजार परत केल्यात, उरिल्ले हावें अजून मागले नात….” रज्जू उलयता आसतना निलबाचे आवयन ल्हवूच हात जोडले.
तिणें म्हणलें, “हांव खूब खोशी जाल्ली.. … सगळ्यांत म्हत्वाचें म्हणल्यार तुमच्या नात्याचो जो इश्टागतीचो संवसार …. तो वेळ कितलो अद्भुत आशिल्लो, केन्नाच सोंपचो ना…… पयली मेळ…पूण कांय दिसांनी तो सोंपता हें म्हाका खबर नाशिल्लें… इश्टागत, विस्वास, एकामेकां कडेन संवाद… ल्हवू ल्हवू उणें जायत वचपी संवाद, नात्यांतलें अंतर म्हाका खूब अस्वस्थ करपाक लागलें, म्हाका कांयच भोगपाक मेळ्ळें ना. कितें तरी चुकिल्लें? म्हाका समजलें ना.. अशी वागणूक केन्ना पाळयली ना… इश्टागतीचें बंधन केन्ना सुटलें तें म्हाका कळ्ळें ना पय.” निलबाच्या आवयची जड उतरां हीं….
“रज्जू, तुवें निलबाक म्हाका पयशे दिवपाक सांगलेलें?” रज्जूचे आवयन रडून विचारलें.
रज्जूक आतां, “काळान” प्रस्नाची जाप दिली जो ती सोदतालो. आनी तेणें आईक म्हळें” कितले दीस जाले आई, हे घडणुकेक, आतां कळ्ळें आई, हाचे खातीर तो म्हाका कोयतो घेवन मारपाक आयलो….. “
“ताणें तुका कोयतो हाडलो..? ” निलबाचे आवयक धक्को बसलो.
“आई तुका देव मानून पयशे दी म्हळा म्हूण ताका म्हजी तिडक…. ” रज्जून खरें कारण पटोवन दिलें.
“तो पिसो काय कितें? तो तुजे उपकार विसरलो काय कितें? ताका इतलो धाडसी जावपाचें धाडस कशें आयले? आतां ताका विचारतली… निलबाची आवय उठली.
“आई राव मातशी, बस, हांव सांगता तें आयक” – रज्जू म्हणपाक लागलो, तिका बसपाक लायली, “एक पंदरा दीस आदीं हांवें निलबाक बेसुमारपणान विचारिल्लें, “तूं देवाचेर विस्वास दवरतात रे?” आरे, तुजो आवय-बापुयच देव आसात.” हांवें ताका सांगलें, ” साईबाबाच्या देवळाक जेवण दिवचे बदला ताच्या हातांत चार पयशे घाल,…. “अशें म्हणटकूच निलबान म्हजो राग धारलो आसतलो, तो राग ताणें म्हजेर कोयतो घेवन काडलो आसतलो…. म्हाका आतां समजता दुसरें कारण म्हळ्यार ताका, म्हजे पयशे परत करपाची इत्सा नाशिल्ली…… म्हणल्यार रखरखीत कोयत्याची शक्ती दाखोवपाचें एकूच कारण म्हळ्यार पयशे…. ” रज्जून समजायलें.
“तो परत अशें करपाचो यत्न करता जाल्यार हांव स्वता पुलीस स्टेशनांत वयतली…”निलबाचे आवयन रज्जूक थोडें सांत्वन दिवन म्हणलें. “बँकाच्यो नोटीस घरा येताल्यो… आमकां पयशे दिले म्हणून तुवें आमचें घर वाचयलें… आनी तो तुका कोयतो घेवन मारपाक येता ते कितें?….. हांव, आतांच वचून विचारतां” अशें म्हणत निलबाची आवय घरांतल्यान रज्जूच्या घरांतल्यान भायर सरली.
निमाणें रज्जू दुख्खान मजा करचे परस स्वताच्या पोरण्या संवसाराची मजा घेवपाक फाटीं सरलो… पूण ताचो साथीदार इतलो बरो आशिल्लो की तो जिवीतभर, थोड्याच काळा खातीर तरी तिगून उरलो. त्या ल्हान, सोबीत इश्टागतीचो संवसार रज्जून मनाच्या कोनशांत आनी घडये… जिवीतभर दवरून दवरिल्लो… कारण नीलबाची आवय रज्जूच्या कुटुंबा कडेन खूब उपकारी आशिल्ली. ताकाच लागून रज्जू मात्सो जतनाय घेतिल्लो. रज्जूची आवय मेली तेन्ना निलबान तिच्या निमाण्या संस्कारांची सगळी तयारी केल्ली. रज्जूचो मामा मेलो तेन्ना लेगीत निलबाची आवयच धावून आईल्ली. रज्जूचें घर धा जाणांनी सोडून दिल्लें आसलें तरी निलबाचो बापूय रज्जूच्या घरा येवपाक भियेनाशिल्लो. ह्या सगळ्या उपकारां मुखार अनिलबाचो “कोयतो” लेगीत फीको पडपाक लागिल्लो. मनशाक ह्या संवसारांतल्या उपकारांचें रीण आनी व्याज केन्नाच फारीक करपाक मेळना, हें मनीसपणाचे तत्व आसूंक जाय. पूण हांगां खरी इश्टागत कोणें सांबाळ्ळी हो प्रस्न खोलायेचो आशिल्लो. निलबान पयशांचेर? काय, रज्जू उपकाराचेर?
“… इश्टागत म्हणल्यार आयुश्यभराची पॅकेज! त्या पॅकेजी भितर कितें आसा तें सांगूंक जायना. इश्टाचें मरण लेगीत! तेंय पयशां खातीर?
चॉकलेटींनी भरूं येता अशी इश्टागत आनी इतली घटमूट की इश्टा खातीर आमी प्रसंगीक रितीन फट उलयताले. केन्ना केन्ना आमकां मारपेट लेगीत जाताली…” रज्जू मनांत संवाद सादतालो.जसो जसो तो व्हड जालो तसो तसो इश्टागतीची रुपरेखा बदलत गेली. इश्टा कडल्यान गैरसमज वा स्वताचीं ध्येयां साध्य करपाची अपेक्षा आशिल्ल्यान नात्यांत असंतोश निर्माण जावंक लागलो. आनी इश्टागत ही एकूच न्हय, संवसारांतलें सगळें नातें हाचे फाटल्यान वतात. दुसरो मनीस आमकां जाय तसो वागना, वा तो मनीस त्रास दिता. आनी मागीर नातें फीको पडपाक लागता, ताची धार उणी जाता. आनी कुड्डो नातें कसलोच फायदो ना. धोक्याची जाता. किद्याक? फकत स्वार्थी कारणांक लागून..?” रज्जूचो त्या आपल्याकूच प्रस्न.
‘इश्टागत’ नांवाचो संबंद तयार करपाचें यत्न ना, बंधन ना, बंधन ना. अपेक्षा ना, अट ना, फकत दोन काळजां एकवटीत जावंक जाय. सिनेमांत दाखयल्ली इश्टागत आमी पळयतात. खऱ्या जिवितांत वेगळें कांयच ना. ‘ये दोसती हम नहीं तोडेंगे’, हांगाच्यान सुरू जाल्ली इश्टागत, ‘दुश्मन ना करे दोस्ती ने वो काम किया है’, ती केन्ना ह्या पांवड्यार पावतली हें आमकां केन्नाच कळना. इश्टागती खातीर आपलो जीव दिवपी लोक आमी पळयल्यात, आनी इश्टांचो जीव घेवपी लोक आमी पळयल्यात. आनी ही नाण्याची फ्लिप बाजू. पूण एकंदरीत इश्टागत हो सगळ्यांच्या जिविताचो एक अभिन्न भाग. एका काळार कोणाचेर मोग करुंक जायना, पूण इश्टागत सोडून पर्याय ना… पूण इश्टागतीच्या पॅकेजींत धोको आसा हें रज्जूक समजून आयील्ले.
जायत्या जाणांच्या जिवितांत कांय इश्ट आसतात. ह्यो तांचे खातीर कांय ओळीं….एका कवीन बरयल्ल्यो…. कवी, तुका नमस्कार!
भोंवतणीं धुंवराची हवा,
तुवें कुंडो शांत केला
मुखार झगडपाक भियेतालो,
बेडी मोडल्यार
केन्ना तुका जाद्या म्हणलें,
केन्ना रेड्या म्हणलें
पूण तूं पयलीं सारकोच, पिसो
आमचे मदीं कितें बंधन आशिल्लें, म्हाका आशिल्लो आसक्ती इतलो विस्वास कित्याक? खंयच्या जल्माचो हो संबंद मेळाचो केन्नाच उगडास करचो न्हय, पूण कंपनी सासणाची उरता. संवसारांत लेगीत आमच्या इश्टागतीचें वारें व्हांवता.
हो खजिनो हांव मोगान सांबाळटलो, तो तुजेकडेनूय उरूंक दिवचो…
काळजांत अंतर आसचें ना, हें गीत सदांच गावपाक दिवचें….
ही “इश्टागत पॅकेज” रज्जूच्या आयुश्यभर यादींनी उरतली. कारण ती देवांचो हुंडो घेवपी आशिल्लो. घडये रज्जूच्या जिवितांतली पयली घडणूक. ताची इश्टागत पॅकेज खोटी आनी धोक्याची आसतली, अशें रज्जूक केन्नाच दिसूक नाशिल्लें. इश्टागत पॅकेज सैमाची भेटवस्तू… ह्या इश्टागत पॅकेजीचो केन्नाच अदमास करपाक मेळना…… निमाणी, ही इश्टागत नात्या परस वेगळी! मागीर इश्टागतीच्या पॅकेजींत जें उक्तें जाता तें…..आपणवाचेच पडटा… इश्टागतीची पॅकेज म्हणल्यार केन्ना लुकसाण आनी केन्ना फायदो.. केन्ना जिवाक धोको आनी केन्ना जिवीत दिवपी… ही इश्टागत पॅकेज….केन्ना बरी, केन्ना वायट..ही पॅकेज अशीच चलतली….. फ्रेंडशिप पॅकेजिंत एक “कोयतो “आसप ही नवी गजाल न्हय,..! पूण… रज्जुक मात नवी……..

राजेश बाणावलीकार