भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आमी एका काळख्या युगांत जगतात. हो मनीस घाणयारो काळोख उजवाडाची संवंगां घेता आनी उजवाडाक काळोख घोशीत करता. हो काळोख मनीसपणाक खावंक पेटला, सैमाक गिळूंक सुटला. ह्या महाभयंकर यज्ञांत हो काळोख सत्याचो बळी दिता, नव्यो काणयो रचता, नवीं कथानकां कोंरातता. त्या कथानकांचेर तो पैसो नाचयता आनी सत्ता गाजयता. ह्या काळखांत जाणें दोळे आनी कान धांपल्यात तो सुखी आसा आनी जो शितींत आसा तो
बागवला.
ब्रेक्सीट आनी 2016 वर्साच्या प्रेसिडेंशियल कॅम्पेना उपरांत ऑक्सफर्ड डिक्शनरीन त्या वर्सा ‘पोस्ट ट्रूथ’ ह्या शब्दाक आनी 2017 वर्सा कॉलीन डिक्शनरीन ‘फेक न्यूज’ ह्या शब्दाक ‘वर्ड ऑफ द ईयर’ म्हूण नेमले. हाचे कारण म्हळ्यार ह्या विशयांचेर फाटल्या कांय वर्सां सावन जाल्लो विमर्श, खऱ्या- फटीचो अजापित करपी खेळ. तो संवसारभर चालू आसा. पूण भारतांत ह्या खेळान एक गंभीर रूप घेतलां. हो खेळ ‘फॉल्स नॅरेटिवाचो’. म्हळ्यार चुकीच्या आनी अर्दकुट्या म्हायतीचेर आदारिल्ले प्रचलित विस्वास.
आपल्या भोंवतणी घडपी गजालींची समज तयार करपा खातीर कथानकांची महत्वाची भुमिका आसता. ही कथानकां खंयच्याय समाजाची सामुहिक समजूत तयार करतात. देखीक, भारताची संकल्पना घेवया. भारत राष्ट्राच्या संकल्पनेची निर्मिती एक सर्वसमावेशी, लोकतंत्रीक, धर्मनिरपेक्ष, बहुभाशीक आनी बहुसांस्कृतीक राष्ट्राच्या कथानकाक लागून जाली. ह्या सामुहिक समजिकाये खातीरूच आमी आयज मेरेन एकवटान जगतात. पूण, आयज ह्या संकल्पनेचेर कांय दक्षीण कट्टरपंथी सुवार्थी तत्वां प्रस्न उबे करतात आनी एक काउटर नॅरेटिव तयार करतात. हें कथानक दुस्वासाचेर आदारिल्लें आसा आनी भारतीय लोकशायेच्या मुल्यांच्या विरोधांत आसा. ही विचारधारा इतिहास घुसपायता. एक सामान्य दुस्मान तयार करता. ताचो दुस्वास करपाक लायता आनी हो देश खंयच्या एकाच समुदायाचो हें मानपाक प्रवृत्त करता, एक असंवेदनशील आनी हिंसक समुह तयार करपाचे यत्न करीत रावता आनी ते खातीर खंयच्याय पांवड्यार वचपाक तयार जाता.
असलीं कथानकां पांच गजालींचो उपेग करता. पयलें ‘डिसइनफॉर्मेशन’ म्हळ्यार भ्रम पातळावपा खातीर जाणून बुजून फट किंवा चुकीची म्हायती दिवप, ‘मिसइनफॉर्मेशन’ म्हळ्यार समजणी नासतना चुकीची म्हायती दिवप वा ‘मलीनइनफॉर्मेशन’ म्हळ्यार कितेंतरी वायट जावचें, लुकसाण जावचें ह्या हेतान खरी म्हायती दिवप ‘अफवा’ म्हळ्यार एका मनशाकडल्यान दुस-या मनशाकडेन घोळपी शंकास्पद म्हायती आनी शेवटची ‘अर्बन लेजंड’ म्हळ्यार थळाव्या लोकप्रिय संस्कृतायेच्या संदर्भातल्यो काल्पनिक काणयो. म्हायतीचीं ही वेगवेगळी रूपां ‘काउंटर नॅरेटिवाक’ पोसवण दितात.
ही कथानकां तयार करपाची बरींच कारणां आसतात. एक म्हळ्यार खंयच्याय विचारधारेच्या वा फुडाराच्या कार्याच्या विरोधान लोकांचें मन घुंवडांवप, दुसरे लोकां मदी खंयच्याय मनशा विशीं, समुदाया विशीं, विचारा विशीं वा फुडाराच्या कार्या विशीं भावनीक (भंयाची, रागाची वा खोशयेची) प्रतिक्रिया निर्माण करप, तिसरें खंयच्याय घटनेच्या गंभीरतायेची अतिशयोक्ती करप, चवथें भूतकाळांतल्या खंयचेय घटने विशीं गोंधळ तयार करप आनी पांचवें खंयच्याय बेकायदेशीर वा लजेक घालपी गजालींचेर धांपणी घालप. फाटल्या कांय वर्सां सावन ह्या सगळ्यांचो अणभव आमी भारतीयांनी कळत-नकळत घेतला.
हालींच चर्चेंत आशिल्ल्या ‘हिंदूत्व’, ‘कश्मीर फायल्स’ वा ‘केरला स्टोरीज्’ सारकिल्ल्या ‘प्रोपगेंडा’ फिल्मांची उदाहरणां आसात, जंय तथ्यां घुंवडांयल्यात, मुस्लिम समुदायाक एका पुर्वाग्रहपुर्ण नदरेन चित्रित केलां. ह्या फिल्मांचेर प्रस्न करचे बदला तांका जायते कडेन टेक्स फ्री केले. त्याच फटींग कथानकाक सारें उदक घालपाक. ह्या फिल्मांक लागून जाल्लो गैरसमज वा मनांत मुस्लिम समुदाया विरोधान तयार जाल्लो दुस्वास पळयल्यार भंय दिसता. तशेंच पद्मावती, लाल सिंह चड्ढा, पठान सारकिल्ल्या फिल्मांचो विरोध असल्याच हेतान जाल्ल्याचें दिसता. कलेचो उपेग अशे तरेन जावप हें आमचें दुर्दैव.
सोशल मिडिया जो एखादो मनीस, एखादी संस्था वा बॉट चलयता थंय वेवस्थित तरेन एका एलगोरिदमान हीं कथानकां तयार जातात. स्वयंघोषित इतिहासकार, वैज्ञानिक, समाजवैज्ञानिक तयार जातात आनी आमी दोळे धांपुन तांचेर विस्वास दवरतात. व्हॉट्सअॅप, फेसबुक, इंस्टाचेर वेगवेगळे तरेन दुस्वांस पसरता. मणिपुरांत हालींच जाल्ल्या घटनाक्रमांत सुद्दा सोशल मिडियाचेर पातळिल्ली एक फेक- न्यूज कारणीभूत आसली हें सामकार आयलां.
भारताची पत्रकारिता आपली नैतिकता विसरल्या. महत्वाच्यो खबरो दाखोवचे बदला लोकां मदीं दुस्वास तयार करपाचें माध्यम जालां. अर्दकुट्यो, अतार्किक, क्रोनोलोजी कडेन खेळ करून खबरो दाखोवन टि.आर.पी. वाडोवप इतलोच तांचो उद्देश्य जावन पडला.
गौरवशाली इतिहास याद दवरपा खातीर शारांची आनी गावांची नावां बदलप, लोकांची नदर गरिबीचेर, अन्यायांचेर, भ्रष्टाचारा सारकिल्ल्या गजालींचेर पडत म्हणून तांका धर्मीक ग्रंथांनी घुसपावप, धर्तरेच्या निर्मणेचो इतिहास सांगपाक पुतळे बांदप, शाळेच्या पाठ्यक्रमांनी वेवस्थित तरेन फेर-बदल करप, फिल्मांचेर, डाॅक्यूमेंटरींचेर प्रतिबंध लावप, खरें उलोवप्यांक नक्सलवादी, देशद्रोही घोषित करप ‘फॉल्स नेरॅटिव्ह’ तयार करपाची साधनां. हांचे कडल्यान सावध रावपाची गरज आसा.
आयज आमका सगळ्यांक दोळे उगडपाची गरज आसा. खंयच्याय गजालीचेर विस्वास दवरचे पयलीं ताची तपासणी ही करपाकच जाय. आयज आमचेकडेन snopes.com, polityfact.com सारकिल्ले ‘फेक्ट चेकर’ आसात तांचो आदार घेवं येता. पुस्तकां वाचून वेगवेगळे दृष्टिकोण समजून घेवं येतात. वैचारिक मतभेद आसल्यार ताचेर निर्माणकारी चर्चा करू येता. दुस्वास आनी हिंसा करून आजून मेरेन कोणाकच कांयच साध्य जावंक ना वा फुडें केन्नां जावचेंना. सगळ्या संकश्टांचेर सद्या उपाय एकूच आसा तो म्हळ्यार- दुस्वासाच्या बाजारांत मोगाचीं दुकानां उगडप.
ममता वेर्लेकार
74991 29281
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
