फुडलें जोत, तशें फाटलें जोत

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

म्हणी फाटली काणी- 43

 उदकांत सदांच नुस्त्याचो राबितो आसता. अशे वेळार उदकांत रावल्यार नुस्त्याकडे झगडें करप म्हणल्यार सदांच कटकट. तेन्ना तें टाळप गरजेचें. जे मनशा कडेन आपलो सदांच संबंद येता ताचे कडेन वायटपण दवरप हाशील ना.ो

जांचें सादलें, तो शाणो, ना तो पिसो, हे म्हणी फाटली काणी अशी: पुर्तुगेज तेंपार दोग आमीग आल्फांताची (कस्टम्स) नदर चुकोवन फॉरेन म्हाल, भांगर बी गोंया भायर बेळगांव, कारवार बी व्हरताले आनी विकताले. तांचें अशें खुप तेंप चलिल्लें. एक दीस हातूंतल्या एकट्याक आल्फांताचेर पुलिसांनी धरलो आनी दुसऱ्यान पळ काडिल्ल्यान सुटलो. पयल्याक बंदखण जाली. एक दीस पळून गेल्लो त्या मनशाकडेन तांगेलो दुसरो एक आमीग चवकशी करपाक लागलो. ताका हांची दोगांयचीय कर्तुबां खबर आसलीं. पळून गेल्लो तो मनीस आपूण कसो हिकमतीन सुटलो आनी आपलो आमीग घाळ राविल्ल्यान कसो पुलिशेक सांपडलो तें तो बरें तिखट मिठ लावन सांगपाक लागलो. त्या उतराक तागेल्या ह्या आमीगांन ताका म्हणलें , कसली बुद्धी आनी कितें घेवन बसला तूं? “ज्याचें सादलें तो शाणो, ना तो पिसो”. असो अणभव आमकां पावला कणकणी येता न्हय?

’फुडलें जोत, तशें फाटलें जोत़’ हे  म्हणी फाटली काणी अशी: एका घराब्यांतली आवय आपले व्हडले भुरग्याची चडूच अपुरबाय करताली. त्या अपुरबायेन त्या भुरगो सामको इबाडून गेल्लो. त्या व्हडल्या भावाचे पावलार पावल दवरुन तागेलो दुसरो भाव त्याच तरेन वागपाक लागलो. ही आवय भुरग्यांच्या आज्जे कडेन त्या भुरग्यांची कागाळ घेवन गेली. आज्जेक सगळें खबर आसलें. तिणें म्हळे, आगो हो तुज्या फाजील लाडाचो परिणाम. तुवें तर व्हडल्या भुरग्याक जर बरी रित दिल्ली तर दुसऱ्याकूय आपसूक रीत लागतली आसली. व्हडलीं भावंडां जशीं वागतात तशींच ल्हान भावंडां वागतात. ‘फुडलें जोत तशें फाटलें जोत’. 

फुडल्या जोता फाटसून फाटलें जोत वता. नांगराक जर फुडें फाटी मेळून चार बैल बांदिल्ले आसत फुडले दोन बैल वतात तशे फाटले दोन बैल वतात. खंयच्या सरकारी खात्यांत जर व्हडलो अधिकारी चोरपाक लागत तर ताचे हाता खालचे लोकय चोरपाक लागतात म्हणटात न्हय फुडलें जोत तशें फाटलें जोत.

 मासळी मरता आपल्या तोंडान

नुस्तें गरोवपी आपल्या गरयेक हांयस लायता आनी ती गरी उदकांत सोडटा. त्या हांयसाच्या वासाक नुस्तें गरये म्हऱ्यांत येता आनी हांयस खावपाक तोंड उघडटा आनी ताका लायिल्ल्या आंकड्याक ताचें तोंड फारावता आनी ताचो जीव वता. आयज काल व्हडल्या फायद्याक लागून खूप जाण आपलें मुदलच वगडावन बसल्यात. आमच्या राजकारण्यांची गजाल अशीच. नाका आशिल्लें बडबडटात आनी मागीर ‘तोंडघशी’ पडटात.

दिव्यांत वात आनी तोंडांत हात 

ही एक म्हण कोंकणींत घोळटा. आदल्या तेंपार सांजवेळ भर खेळून पुरो जातगीर भुरगीं घरांत येतालीं आनी दिवो लागले की जेवपाक उतावीळ जातालीं. तांका लेखून ही ओपार मारताले. तेलाची बचत करपाक बेगीन जेवन घेतात अश्या चामट्या लोकांकय लेखून ही म्हण आदीं वापरताले.

दोन तोंडाचें माळूण

माळूणाचें तोंड आनी शेंपडी एका सारकीं दिसतात. दोनय चेपटीं. म्हण्टगीर तोंड खंयचे आनी शेंपडी खंयची हें पयस रावन कळना. त्या खातीर जो मनीस आयज एक उलयता आनी मागीर दुसरेंच उलयता ताका दोन तोंडाचें माळूण म्हण्टात. आयचे भाशेंत सांगतलो जाल्यार  ‘यु टर्न’!

उदकांत रावन मासळे कडेन झगडें करचें न्हय

उदकांत सदांच नुस्त्याचो राबितो आसता. अशे वेळार उदकांत रावल्यार नुस्त्या कडेन झगडें करप म्हणल्यार  सदांच कटकट. तेन्ना तें टाळप गरजेचें. जे मनशा कडेन आपलो सदांच संबंद येता ताचे कडेन वायटपण दवरप हाशील ना. हें सांगपी ही म्हण. तुमी जेन्ना तुमचो वाठार सोडून दुसरे कडेन रावंक वतात तेन्ना थंयच्या लोकांकडेन बरे भशेन वागपाक जाय, झगडे करुंक उपकारना हें शिटकावपी ही म्हण. ‘उदकांत राबुनु मासळ्यां कडेन वैर करनये’,  मंगळूर वाठारांतली म्हण. ‘उदकांत घर बांदून मासळे कडेन झगडूंक जाता?’ ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.

हून पेज लोणच्याक काळ, ल्हान बायल जिवाक काळ

हुनहुनीत पेज जेवंक जायना आनी ती न्हिवता म्हणसर लोणचें वा तोणाक खावन सोंपता. देखून हून पेज लोणच्याचो वा तोणाकाचो काळ म्हणल्यार  यम. हून पेज तोणाकाक काळ अशेंय म्हण्टात. पेजेक खतखतें करतात तेंच हून पेज न्हिवसर खायत बसतात. 

आदीं चलयांचीं ल्हानपणांत लग्नां जातालीं. पूण तांच्यान आपल्या घोवाक कुडीचो भोग दिवंक जायनासलो म्हूण ल्हान बायल जिवाक काळ वा जिवार काळ अशें म्हण्टाले. ‘हून पेज आमलेक घांस’, अशीय ही म्हण वापरांत आसा.

मायेरची पेज सगळ्या आंगार तेज 

लग्न करुन दिल्ली चली जेन्ना कुळारा आपल्या आवय घरा येता तेन्ना तीका आवयन वाडिल्ली पेज लेगीत बरी लागता. ती मागीर कितल्याय श्रीमंतागेर दिल्ली आसूं. त्या पेजे फाटल्यान आवयचो मोग आसता हें सांगपी ही म्हण. ही म्हण ‘आवयली पेज सगळ्या आंगार तेज’ अशीय घोळटा.

सोयऱ्यांनीं केल्लें घर न्हय, शेरकांनी केल्लें शेत न्हय 

ही एक अर्थपूर्ण म्हण. सोयरे कोणागेर गेले जाल्यार तांका येजमानांची परिस्थितीचें कांयच पडिल्लें नासता. ते फकत आपल्या फायद्याचेंच पळयतात. तशेंच शेंतांत शेरकां म्हणल्यार  शेंवणीं वा पांखरां एकदां शेतांत रिगलीं जाल्यार तीं सगळें शेत आनी धान्य फस्त करुन उडयतात. ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण म्हणल्यार  ‘सोयऱ्यांनीं केल्लें घर न्हय, सर्वांनीं केल्लें शेत न्हय’. खूप जाण एकठांय येवन कितेंय घडोवंक सोदतात तेन्ना कोणच ताचो भर आनी भार आपल्याचेर घेनात तेन्ना ही ओपार मारतात.

आनीकूय अश्यो कांय काणयो फुडल्या अंकांत.

– सखाराम शेणवी बोरकार

9923306751