भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आ मी तिचे कडेन काळजीपूर्वक आनी राजनैतिक कुशळतायेन सौदो करपाक जाय. आमी शिष्टाचार दाखवून, नम्रपणान आनी चतुरायेन तिका आमचे बाजून चड ओडून घेंवपाक जाय, अशें 1591 ईसवींत पुर्तुगीज रेकॉर्ड बुकांत नोंद आसा.
दोन वर्सां फाटीं दो. गजानन शर्मा हांणी खोल इतिहासिक संशोधनाचेर आधारित बरयिल्ली मनरिजवणारी कन्नड कादंबरी, गेरसोप्पेची राणी ‘चेन्नभैरादेवी’लो इतिहास वाचपाची संद मेळ्ळी. तिणें गोंयच्या पुर्तुगेजांक नौका झुजांत इतले सतयले की की उपरांत तांका वयर नमूद केल्लें धोरण आपणावचें पडलें. इतिहासांतले एके अस्तुरेन अर्द शेंकड्या वयर (54 वर्सां) राज्य सांबाळ्ळें, मात न्हय तर जनकल्याण आनी अर्थीक दिश्टीन आपले राजवटींत गिरेस्तकाय घडोवन हाडली. अशें न्हय की तिचें जिवीत सामकें खुशालकायेचें आशिल्लें. आशीकुशीचे ल्हान-सान जागीरदार, विजयनगरा पसून स्वतंत्र जाल्ले व्हड सामंत, तशेंच पुर्तुगीज हांचे वांगडा कायमचे झूज ती सतत सोंसपी.
1562 त आपली भयण चेन्नदेवीले मरणा उपरांत चेन्नभैरादेवी गेरसोप्पेची राणी जाल्ली. तिणें 1616 मेरेन राज्य चलयलें. इतले काळ झगडत आशिल्ले साळूव – 1 घराण्यांतले सुमार ल्हान-सान राय्यांक एकजूट करून गेरसोप्पे- भटकळ, उत्तर आनी दक्षीण कन्नड ह्या दर्यादेगेंतलो सगलो वठार एके राजवटींत तिणें हाडले. हो वाठार अतिसुंदर जोग धबधब्या खातीर प्रसिद्ध. ह्या दर्यादेगेर आसले तुळुव, साळुव राजघराण्यांत मातृसत्ता प्रचलित आसून थंय अस्तुरेक प्राधान्य चड. पुताक न्हय चलयेक राज्य, मालमत्ता सगळें मेळटा. ती जैन मताची आसून शांतिप्रिय आसली, झुजारी न्हय, आपल्या लोकांच्या कल्याणांत तिका चड रूच आशिल्ली.
हे कादंबरीत फक्त राणीले राज्या अतिरिक्त, गोंय आनी पुर्तुगालांतले जडण – घडणीचेरुय नदर घाल्ली आसा. ह्या वाठारांतलें
राजकी आनी वाणिज्य ह्या विशीं सखोल म्हायती दिल्या.
गिरेस्त आनी संपन्न राज्य
त्या काळांत राणीले राज्याचे दर्यादेग वाणिज्य आनी वेपाराचो मुखेल केंद्र म्हूण नामांकीत आसले. ह्या गावांत भोव सुंदर देवूळ, जैन बसद्यो ह्या वंशान उबारल्यात. खूब साहित्यीक आनी सांस्कृतिक वावर हांगा घडटालो. राज्याक लांब अशी दर्यादेग आसप हें रणनितीक वा वेपार आनी वाणिज्याक भोव उपेगी थारायता. ताचो तिणें बरो उपेग करून घेतलो. होन्नावर बंदर राज्याचे भितरले वेव्हाराक आनी भटकळ बंदरा साकून आंतरराष्ट्रीय वेपार चड जात्तालो. तशेच मिर्जान बंदरूय महत्वाचें आशिल्लें. काळी आनी धवी मिरींक मध्य आशियांत खूबूच मागणी आशिल्ली. बोटी भरून मिरीं आनी गरम मसाला निर्यात जातालो. युरोप आनी अरब देशांतल्यान घोडे आनी शास्त्रांचो वेपार भटकळाचे ह्या बंदरार खूब जातालो. संबंद भारतांतल्या हेर राज्यांक गरज आशिल्ल्या व्हड प्रमाणाच्या वेपाराक लागून राज्यांत संपन्नता आयिल्ली. तिच्या राज्यांतल्या रानांत जांवपी काळी मिरीं, सुपारी, गंध, दाल्चिनी, तांदूळ असले वेपारी पिकांचे भंडार आशिल्लें. राज्यांत अंतरराष्ट्रीय वेपारा निमतान सुभिक्षा आसा, म्हूण अशिकुशीच्या राय्यांचे चेन्नभैरादेवीले राज्य बळकावपाक प्रयत्न चालू आशिल्ले. पुर्तुगिजांक तर आपलो धंदो ती बुडयता अशें दिसपा लागिल्लें. हिगेले राज्या सकून मलबारी वेपारी गरम मसाला भर्न भर्न घेवन वतात आनी ताजे बदलाक तिका मेळपी भरपूर पयसो पळोवन पुर्तुगिजांले पोटांत उजो पेट्टालो.
पुर्तुगीज आनी राणी
हे राणीक सगल्यांत व्हड शत्रु म्हळ्यार गोंयचे पुर्तुगीज आनी तांगेलें बळ उणें करपाक तिका खूब धीटपण दाखोवक पडलें. आपल्या राज्यांत ल्हान -सान कारणाक मारहाण करपी, धुमाकुळ घालपी पुर्तुगिजांक धांवडांवपाक तिणें कालिकातोच्या झामोरिना बराबर वेपाराचे सौदो केलो. गोंयचो गवर्नर लुयीस डे अटाडे हो एक पवित्र रोमन सेनाचो प्रमुख जावन धर्मयुद्धांत भाग घेतिल्लो आनी व्यूह रचनेंत बी चाणाक्ष आशिल्लो एक अप्रतिम शूर वीर कमांडर 1569 त गोंयचो वायसराय म्हूण नियुक्त जाल्लो. मलबारचे राय्यांले आधारा पासत पुर्तुगिजांक खंड, नजराणे दिवपाक राणीन न्हयकार दिलो. ही बातमी कळन आयिल्ले पासून अटाडेन रागान पांच वर्सांचे खंडणी दिंवक जाय, असो राणीक आदेश दिलो. तितलेच न्हय, पाचशे खंडी सुकी मिरसांग, सामके 25 भांगरां पगोडाक विकपाक जाय म्हूण फोर्स बी केलो. पूण राणीन धीटायेन नाकारलें. वैसराय रागान फडफडलो आनी राणीक बुद्द शिकोवपाक जाय म्हूण झुजाची तयारीक लागलो. पूण हवामान ताचे विरोधांत आसले. तें भरती पावसाळ्याचे दिसां आशिल्ली आनी तांचे कडेन अस्त्र- शस्त्रांचें उणीव बी आसले म्हूण ते मुखार सरले नात.
पूण राणी गप बसली ना, भायले हे फिरंगी लोकांक शिक्षा करीना जाल्यार आपल्या राज्याक आनी प्रजेक बरकत जांवपना अशें राजनितींत बुदवंत आसपी राणीन थारायलें. आपलें आर्थिक उत्पादन, काळे व धवें मिरीं, तांदूळ, ऊस आनी हेर गरम मसाले हाका मलबारांत आनी अरेबियांत खूब मागणी आसा. ताका लागून भरभरून राज्याक फायदो बी जाता, तेन्ना पुर्तुगीजांक कमी पयश्यांक माल विकप कित्याक? कित्याक तांकां दाद दिवंक जाय अशें तिचें मत आशिल्लें. राज्याक लुकसाण करपी पुर्तुगीजांक भायर काडचो निर्णय तिणें घेतिल्लो. राणीन पयले आपले राज्याची सुरक्षा प्रबंध केलें म्हळ्यार, होन्नावरचो आनी मिर्जान् किल्ले रक्षणे खातिर बळीश्ठ केलो. होन्नावराचेर पुर्तुगीजांनी हल्लो करपाची अपेक्षा आशिल्ल्यान राणीन किल्ल्याचेर ताबडतोब पारो दवरपाक निरीक्षण गोपुर बांदलो आनी तातूंत दारुगुळो तशेंच पाचशें सैनिक दवरिल्ले. होन्नावरचो किलो अभेद्य आशिल्लो म्हूण पुर्तुगीज दस्तावेज मानतात.
अपेक्षा केल्ले प्रमाण व्हायसरॉय लुईस अताडे हाणें 12 नोव्हेंबर 1870 दिसा 3000 सैनिकांनी भरिल्ल्या 130 तारवां वांगडा होन्नावराचेर हल्लो केलो. तांणी राणी आड भू आनी जल सैन्याचो उपेग केलो, अशी बी म्हायती पुर्तुगीज दस्तावेजांत मेळटा.
अप्रतिम योद्धा
स्वता राणी होन्नावर किल्या थावन बंदुकीची गोळी एका फाटल्यान मारत सुटली आनी तिचे मदतेक पाचशे सैनिक आशिल्ले. जेन्ना 2300 सैनिक झुजारी जहाजां वयल्यान देंवपाचो यत्न केलो, तेन्ना राणीन आपल्या सैनिकांक किल्ल्यांत आसले तोफांतल्यान गोळ्यांचो हल्लो करपाचो आदेश दिलो. पुर्तुगीजांनी राणीचे शक्तीचो उणो अदमास घेतिल्लो आनी तांकां सोंपे जैत मेळटलें हाची खात्री आशिल्ली, पूण तांका ती विजा सारकी झुज करतना पळोवन वायसराय हैराण जाल्लो. दुस्माना कडल्यान भयानक अस्त्रांचो पावस पडत आशिल्लो, तरीकूय तिणें सैनिकांक उर्बा दित चार दीस फाटोफाट घनघोर युद्ध केलें. दुस्मानांचे लुकसाण खूब जाल्ले, तांचे सैनिक आनी कितले तरी झुजारी तारवां नष्ट जाल्लीं. पूण पुर्तुगीजान तांचें उत्तम सैन्य बळ आनी उत्तम नौका बळान होन्नावरचो किल्लो फत्ते केल्लो.
(पूर्वार्ध)
(हो लेख कारवारी शैलींत आसा.)
चेन्नभैरादेवी
(काळी मिरी राणीले अकळंक चरित्र)
दो. गजानन शर्मा
कन्नड कादंबरी
अंकित पुस्तक, बेंगळूरु, 2021
सुषमा आरूर
9740399995
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
