पुरस्कार प्रकरणांची प्रथा, कथा, व्यथा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तर सरकारां, राजकारणी पुरस्कार वितरणांतल्यान एका विशिश्ट वर्गाचो तेंको मेळोवन राजकारण चमकोवपाक पुरस्काराचो खर्च उबारपाक तयार दिसतात.

नोबेल शांती पुरस्कार मेळोवपा खातीर बालहट्ट धरून बशिल्ल्या ट्रंपाक लागून पुरस्कारांची चर्चा ह्या वेळा बरीच रंगली. आपले आवडीचे व्यक्तीक पुरस्कार मेळचो म्हूण ताचे चाहते, समर्थक ‘पुरस्कार विजेते’ थारावपी नोबेल समितीक पत्रां, संदेश धाडटात खरे पूण समिती आयज मेरेन तांचे संज्ञान न घेता आपले निर्णय थारायत आयल्या.
सतत दोन वर्सां इझ्रायलान रातदिस गाझा पट्टीचे बाँबिंग करून 70 हजार लोकांची हत्या, 80 % मुळावे सुविधा – रस्ते, इमारती, शाळा, कॉलेज, बँको, हॉस्पिटलां- मातयेभरवण केले उपरांत, उदक, वीज, अन्न ठप्प केले उपरांत आपणे झुजबंदी घडोवन हाडली म्हूण स्रय घेत शांती नोबेलाची भीक मागपाचो कर्मदळिद्रीपणा जगांतल्या पयल्या क्रमांकाच्या अर्थिक, लष्करी सामर्थ्यशाली देशाच्या राष्ट्राध्याक्षान करप हें ह्या पुरस्काराच्या इतिहासांत आयज मेरेन घडलें नाशिल्लें.
गाझांत झुजबंदी आनी प्रतिस्पर्धी इझ्रायली-पॅलेस्टाईनींत समेट आनी सहअस्तित्व घडोवन हाडपाची ‘ऑस्लो कबलांत’ केल्ले खातीर 1994 वर्सा पॅलेस्टाईनी मुक्ती संघटनेचो मुखेली यास्सर आराफात, इझ्रायली प्रधानमंत्री इत्झाक राबीन आनी राष्ट्रपती शिमोन पिरीस ह्या तिगांकूय नोबेल पुरस्कार बहाल केल्लो आनी तीस वर्सा उपरांत त्याच वाठाराशी संबदीत त्या कबलातीची कार्बन कॉपीशी आशिल्ल्या आपल्या 20 सुत्रीय करारा खातीर ट्रंपान परतून पुरस्कार मागप ही एक विडंबनाच म्हणपाची.
पुरस्कार व्यक्तिक, संस्थाक प्रतिष्ठा दितात तशेच लायक पुरस्कृत व्यक्ती, संस्था हेवूय पुरस्कारांची प्रतिष्ठा वाडयतात. हालींच्या तेपार नोबेल शांतता पुरस्कारांची बहाली जाल्ले बाल हक्कां खातीर झुजपी भारताचे कैलाश सत्यार्थी आनी महिला साक्षरता कार्यकर्ती पाकिस्तानी मलाला युसफझाय हांचे सारकिल्लीं पुरस्काराची म्हत्व वाडयतात, पूण ह्या वर्सा पुरस्कार बहाल केल्ली वेनेझुवेलाची राजकारणी मारीया कोरिना मचादो सारकिल्लीं न्हय. ती ट्रंपाच्या पावलांर पावल दवरत चलपी वेनेझुवेलांतली विरोधी राजकारणी. तिणे वेळ वगडायनासताना तो पुरस्कार ट्रंपाक बहाल करप हेंच दर्शायता. गाझांतल्या विनाश, नरसंहाराक जापसालदार नेतनयाहू आनी ताच्या लिकुड पक्षाचीय ती समर्थक. वेनेझुवेलाचे राष्ट्राध्यक्ष दाव्या पक्षाच्या निकोलस मादुरोक सत्तेतल्यान भायरावन तिका थंय लोकशाय स्थापपाची आसा. निकोलस मादुरो तसो संत न्हय, तो विरोधकांक धमकायत, वेंचणुकांत गौडबंगाल करून ड्रग माफियांचे समर्थन आनी तांच्या दुडवांच्या नेटार थंय सत्ता भोगता. ट्रंपाचे मजतीन ताका सत्तेंतल्यान भायरावन ही तथाकथित शांतता पुरस्कार विजेती वेनेझुवेलांत सत्ता हातासपाक आतूर दिसता. शांती पुरस्काराक भुकेल्ल्या ट्रंपाची अमेरीकन सेना सध्या कसलीय म्हायती, पुरावे दिनासतना कॅरेबियन समुद्रांत दिसता त्यो वेनेझुवेली बोटी ड्रग वाहतूक करताल्यो असो आरोप लावन स्फोट करून फोडपाक लागल्या. चार दीस फाटी ट्रंपान आपली गुप्तचर संस्था सी.आय.ए क निकोलस मादुरोची राजवट उमथून उडोवपा खातीर थंय कारस्थानां करपाची संमती दिल्या. समजा फुडारांत मॅडम मचादोक सत्तेंत येवपाची संद मेळत जाल्यार ही शांतता नोबेल विजेती आपल्या राजकी विरोधकांक नेस्तनाबूद करपाक वेनेझुवेलाच्या गावांत, शारांत सैनिक धाडटली, जे ट्रंप आयज अमेरीकेंत करपाक लागला.
तशें पळयत जाल्यार हालींच्या काळांत नोबेल शांतता पुरस्कारांची प्रतिष्ठा उरली ना. अमेरिकेचो आदलो राष्ट्रपती बराक ओबामाक शांतता पुरस्कारान सम्मानित केला. ओबामा तसो भायल्यान सुविद्य, सुसंस्कृत दिसलो तरी त्या पुरस्काराच्या योग्यतेचो नाशिल्लो. हाचे कारण ताच्या आठ वर्सांच्या कारकिर्दींत गल्फ वाठारांत सात देशांचेर एक लाख मायस बाँब उडयिल्ले. अबु घ्रेब बंदखणींतल्या अफगाण कैद्यांक गळ्यांत पट्टो बांदून तांका नग्नावस्थेंत सुण्यां भशेन भोंवडावपी अमेरीकन गार्डांचेर अमेरीकेंत आरोप सिद्ध जावन तांकां बंदखणीची खास्त जाल्ली. ओबामान आपले विशेष अधिकार वापरून माफी दिवन खास्त निरस्त केल्ली.
आयज नोबेल शांतता पुरस्कार इच्छुक ट्रंप आपणे णव म्हयन्यांच्या कारकिर्दींत जितले बाँब गल्फ वाठारांत फोडल्यात तितले बायडेनाच्या चार वर्सांच्या कारकिर्दींत फोडले नाशिल्ले, हें व्हडा अभिमानान सांगत भोंवता. “बीबी नेतनयाहू म्हजे कडेन सतत बाँब, शस्त्रां मागतालो, हांव जरी ती निर्माण करतालो तरी ती नक्की खंयची तें म्हाकाय खबर नाशिल्लें, पूण बीबीन तांचो वापर मात बरे भशेन केलो,’’ हें हालीं इझ्रायल-हमास करारा खातीर इजिप्तांत केल्ल्या सुवाळ्यांत ट्रंप निर्लज्जपणान सांगतना दिसलो. तो सांगतालो ती शस्त्रां गाझाचो गोबोर करपा खातीर वापरिल्ली. गाझावासियांच्या रक्तान जशे ट्रंपाचे हात माखल्यात ताच्या कितलेसे पटीन सत्तरच्या दशकांत कंबोडिया, विएतनाम, बांगला देश, चिली, सायप्रस पूर्व तिमोर, आर्जेंटीना, दक्षिण आफ्रिका, चीन आनी गल्फ वाठांरात लाखानी सैनिक, नागरिकांच्या मरणाक कारणीभूत थारिल्लो अमेरीकन सुरक्षा सल्लागार आनी उपरांत तांचो सेक्रेटरी ऑफ स्टेट हेनरी किसिंजर, जो एक झुज गुन्यांवकार जावपाच्या लायकीचो आशिल्लो, तो विएतनाम झुज थांबोवपी पॅरिस कबलात केल्ले खातीर नोबेल पुरस्काराचो मानकरी थारलो. पूण स्वताच्या देशाक स्वातंत्र्य मेळोवन दिवपा खातीर क्रूर ब्रिटीश सत्तेआड सत्य, अहिंसेन झुजपी गांधीजींची 1937 ते 1948 मेरेन 12 वेळा शांतता पुरस्कारा खातीर शिफारस जाली तरी नोबेल समितीक ते लायक दिसले नात, हे त्या नालायक समितीचे दुर्दैव. गांधीजींची हत्या जाल्ली त्या वर्सा तरी तांकां तें मेळटलें अशी भारतीयांक आशा आशिल्ली, पूण त्या वर्सा ‘योग्य असो उमेदवार मेळ्ळो ना’ अशे जाहीर करत शांतता पुरस्कारूच दिलो ना. हातूंत पक्षपात झळकता.
मुळांत आल्फेड नोबेलाचे नाव जागतिक शांततेच्या पुरस्काराशी जोडप विचित्र. नोबेल हो ‘नोबल’ ह्या अर्थान थोर वा उच्चकुलीन नाशिल्लो. ताणे लोकांची जीण आनी संपत्ती काबार करपी डायनामायटचो शोध लायिल्लो. फ्रेंच- प्रुशिया, स्पेन- अमेरीका आनी मॅक्सिकन क्रांती झुजांत ह्या स्फोटकाच्या वापरान लाखांनी सैनिक, नागरिकांची जीण आनी संपत्ती उध्वस्त जाली, मात नोबेल म्हागिरेस्त जालो. एका प्रसंगान ताचे विचार परिवर्तन जालें. ताच्या व्हडल्या भावाक मरण आयिल्ले तेन्ना चुकून सगळ्या दिसाळ्यांनी आल्फ्रेड सोंपलो म्हूण बातम्यो आनी श्रद्धांजली छापून हाडल्यो, ज्यो नकारात्मक आशिल्ल्यो. ‘मरणाच्या व्यापाऱ्याक मरण’ अशी हेडलायन पळयली तेन्ना मरणा उपरांत जग ताका कशे तरेन याद करतले हें जिते आसतना कळ्ळें. आपल्या मरणा उपरांत आपली वट्ट संपत्ती ट्रस्टाच्या नावान दवरची आनी तातूंतल्यान मेळपी कळंतरांतल्यान जगांत विंगड विंगड क्षेत्रांत संशोधन करपी, समाज कामांत योगदान दिवपी व्यक्तींक, संस्थाक प्रोत्साहन दिवपा खातीर इनाम रूपान वांटचे अशें मृत्युपत्रांत बरोवन दवरलें.
नोबेलांतले प्रकार जगांत बाकिच्याय पुरस्कार वितरणांत घडटात. प्रसिद्धी, दुडवां खातीर विविध क्षेत्रांत वावुरपी व्यक्ती, संस्था पुरस्कार मेळोवपा खातीर उत्सुक दिसतात, तर सरकारां, राजकारणी पुरस्कार वितरणांतल्यान एका विशिश्ट वर्गाचो तेंको मेळोवन राजकारण चमकोवपाक पुरस्काराचो खर्च उबारपाक तयार दिसतात.
पुरस्कारांत अर्थकारणाचो व्हडलो भाग आसता. मिस युनिव्हर्स, मिस वर्ल्ड सारकिल्ले सौंदर्य पुरस्कार दिवपी कार्यक्रमाचे प्रायोजक हे सौंदर्य प्रसाधन वेपार क्षेत्रांतले आशिल्ल्यान तांचो चड खप जाता त्या आशियाई, आफ्रिकन देशांतलीच विश्व सुंदरी वेचंप हो अर्थकारणाचो भाग आसता. त्या खातीर स्पर्धकाचें सौंदर्य आनी तिणें परिक्षणाच्या वेळार प्रस्नांक दिल्ल्यो जापो ही एक औपचारिकता थारता. ‘ऑस्कर अवार्ड विनर’ अशी जायरातबाजी जाता तेन्ना सिनेमाच्या हक्कांचे मोल वाडटा, लोकांची उत्सुकता वाडटा आनी बॉक्स ऑफिस कलेक्शन वाडटा. त्या खातीर ते पुरस्कार पदरांत घालून घेवचे खातीर हॉलीवूडांत जबरदस्त लॉबींग जाल्लें दिसता. फिल्म पुरस्कार दितना उमेदवाराच्या कलागुणांचोच विचार जाता अशें ना, तर तांची राजकी विचारसरणी लक्षांत घेतात. हॉलिवूडांत कम्युनिश्ट विचारसरणीचो चड विरोध जाल्लो दिसता. ब्लॅक लिस्ट केल्ले कारणान कम्युनिस्ट विचारसरणींच्याक कामां मेळप कुस्तार जाता.
भारतांतूय सरकारांनी आपल्या विचारसरणीक मानवपी, तांचो प्रचार करपी चित्रपटांक पुरस्कार दिवप, टॅक्स फ्री करप, राज्य सरकारांनी कांय राज्यांतले विद्यार्थी, पोलिसकर्मीं खातीर विनामुल्य खेळ दाखोवप सारकिल्ले प्रकार केल्ले दिसतात.
पुरस्कार मेळोवपा खातीर लाचखोरी आनी भ्रष्टाचार जाल्ल्या बद्दल वाच्यता हिंदी सिनेमाशी संबदीत कलाकारानी केल्ली आसा. पुरस्कार वितरण कार्यक्रमांत सादरीकरणाची फी 50% उणी केली जाल्यार पुरस्कार दितले असो प्रस्ताव आपल्या मुखार मांडिल्लो अशे अक्षय कुमारान अनुपम खेरान घेतिल्ले मुलाखतींत म्हणलां, तर 1973 वर्सा ‘बॉबी’ सिनेमांत उत्कृष्ट पुरूश अभिनेत्याचो इनाम मेळोवपा खातीर आपणें लाच दिल्ली अशें 2016 वर्साच्या मुलाखतींत ऋषी कपूरान कबुल केल्ले. 1994 वर्सा ‘बाजिगर’ सिनेमा खातीर आपल्याक पुरस्कार मेळचो हाचे खातीर आपणे लाच दिवपाचो यत्न केल्लो अशी कबुली शाहरूख खानान मुलाखतींत दिल्ली.
सरकारी अधिकाऱ्यान दुडवांची लाच मागिल्ले कारणान किशोर कुमारान राष्ट्रीय पुरस्काराक न्हयकार दिल्लो हे तांचे पूत अमित कुमारान सांगलां.
साहित्य पुरस्कारा खातीर सरकारान अमुक एका राज्यांतल्या बहुसंख्यंक समाजांतल्या लेखकाक वेंचप आनी त्या राज्यांत त्या काळांत वा लागींच्या फुडारांत वेंचणुको आसप असो योगायोगूय जुळून आयिल्लो दिसता.
भारतीय सेना इस्लामाबादेंत घुसली, कराची बंदराचो गोबोर केलो, तांचो लष्कर प्रमुख धावन गेलो, तांच्या प्रधानमंत्र्याक सेनेन नजरबंद केला अशो बातम्यो दिवपी पत्रकारांचे उत्कृश्ट पत्रकारीते खातीर दिल्ल्या पुरस्कारां सयत फोटो पळयतात तेन्ना ते पुरस्कार मिरोवपी आनी ते दिवपी हांची दया येता.
आमचे संस्थेत ‘हिंदी दिवस’ साजरीकरण निमतान निबंध स्पर्धा जाताली. आमच्या शाखेंतल्या एका उत्तर भारतीय अधिकाऱ्यान बऱ्यांतलो बरो निबंध बरयिल्लो आनी ताका पयले पारितोषिक फावो जातलें अशें म्हाका दिशिल्लें. तें ताका मेळ्ळें ना तेन्ना हांवें उत्सुकतावश क्षेत्रीय कार्यांलयातल्या अधिकाऱ्याक फोन केलो. ताचो जवाब आशिल्लो, “म्हाकाय ताचो निबंद आवडिल्लो, पूण सर्त परिपत्रक जाहिर करचे आदिच सायबान सांगिल्ले की ताणें अमक्याक बरोवपाक लायलां आनी ताकाच पयलें पारितोषिक दिवपाचें म्हूण, त्या खातीर नाइलाज जालो.” हे अशे थारावन पुरस्कार दिवपाचे प्रकार आयज खूब कडेन घडपाक लागल्यात.

दीपक लाड
पर्वरी