भांगरभूंय | प्रतिनिधी
ल्हानपणांत बापायच्या कारभारांतली आवड, आंगांत प्रामाणीकपणा आनी भोंवतणच्या लोकां विशीं आशिल्ली माया पळोवन लोकांच्या तोंडांत आपसूक उतरां येवचीं, “ही चली फुडारांत कितेंतरी बरें करतली”. मालवा प्रदेशांतल्या इंदूरचे शासक मल्हारराय एके भोंवडे निमतान औरंगाबादेंतल्या चोंदे गांवांत पाविल्ले कडेन तांची नदर हे सात- आठ वर्सां पिरायेचे चलयेचेर पडली आनी पयलेच नदरेंत हीच म्हज्या घराण्यांत सून म्हूण बरी सोबतली अशें येवजून पक्को निर्णय घेवन मल्हाररायाचे नदरेक पात्र थारिल्ली, इंदूरच्या होळकर घराण्याची सून, जिणें स्वताच्या आयुष्यांत दुख्खाचे घाय सोशीत आसतना लेगीत सदांच आपलें जिणें दुसऱ्यांच्या हिता खातीर ओपलें, आयुश्याच्या निमण्या उस्वासाच्या खिणां मेरेन आपले प्रजेक आपल्या भुरग्यां वरींच मानून तांचेर उपाट माया केली आनी प्रजेच्या काळजांत सासणाची ‘आवय’च्या रुपांत तगून उरली, सगळ्यांची ‘मालवामाता’ थारली ती म्हणल्यर मध्य प्रदेशांतल्या मल्हारराय होळकर घराण्याची म्हाराणी जी देशभर धर्मप्रेमी, न्यायप्रिय, जनकल्याणकारी, म्हान प्रशासक, राज्यकर्ती म्हण इतिहासांत अज्रंवर उरली, धीर, धाडसी, धर्माचो अभिमान आशिल्ली, सुशासनाची दोळे दिपकावपी देख, इंग्रज अधिकाऱ्यांनी लेगीत “ती एक परीपुर्ण राणी, तिचे सारकी दुसरी मेळप भोव कठीण” अशा उतरांनी कवतूक केलें आनी जिचो जिणेकाळ इतिहासांत ‘भांगरा काळ’ म्हूण कोरांतून उरलो ती म्हाराणी म्हणल्यार दिपस्तंभावरीं अचल उरिल्ली धर्मशील, पुण्यश्लोक देवी अहिल्याबाई होळकर. आयज पुराय देस तिची याद करता. ते निमतान तिचें जिणेकाळाचे यादी वरवीं एक वात तिच्या चरणां कडेन पेट्टी दवरपाचो हो एक यत्न.
औरंगाबादेंतल्या चोंदे गांवांतले पाटिल माणकोजी शिंदे हांच्या कुटूंबांत अहिल्याबाईचो जल्म 31 माय 1725 दिसा जालो. बापायचे देखदिणे संस्कार तिचेर जाले. ते वेळार चलयांक शिक्षण मेळप कठीण जातालें. तरी लेगीत माणकोजीन आपले धुवेक वाचपाक, बरोवपाक शिकयलें. धर्माचें गिन्यान तशेंच घर वेवस्थापनाची देख तिका दिली. बापायच्या संस्कारांनी तिच्यांत नमळाय, प्रामाणीकपणां आनी दुसऱ्यां विशीं कळवळो रिगलो.
पिरायेच्या आठव्या वर्सा मालवा प्रदेशाचे पराक्रमी मल्हारराय होळकर हे एके भोवंडे निमतान चोंदे गांवांत पाविल्ले कडेन तांची नदर शिटूक आनी उद्यमी अहिल्याबाईचेर पडली. तेच नदरेंत तांणी तिका पारखिली. आपल्या घराण्याची सून करपाचें थारायलें. उलोवणी जाली आनी पिरायेच्या आठव्या वर्साच आपलो पूत खंडेराय हाचे कडेन तिचें लग्न लायलें. मल्हारराय तशे खूब शौर्यवान, पराक्रमी, कर्तृत्ववान पूण खंडेराय तसो नाशिल्लो. उरफाटें तो वेसनी, वायट सभावाचो आशिल्लो. देखूनच जांवये अहिल्याबाईन देवधर्मांचें आचरण करून घराण्याची अर्थीक वेवस्था बरी दवरपाक आरंभ केलो. तिची शिटूकसाण, मुत्सदीपणां पळोवन मल्हाररायांनी घराण्याच्यो चडश्यो जापसालक्यो तिचेर सोंपोवन तिका राज्यकारभाराचें शिक्षण दिलें. अहिल्याबाईक दोन भुरगीं जालीं. मालोजीराय आनी मुक्ताबाई. उपरांत 1754 वर्सा कुंभेरीचे लढायेंत खंडेरायाक आर्माची गुळी लागून मरण आयलें. अहिल्याबाईचेर सती वचपाचो वेळ आयलो. पुणून मल्हाररायांची दुखेस्त दैना पळोवन आनी घराण्याची तशेंच राज्याची जापसालकी सांबाळपा खातीर लोकापवादाची पर्वा करीनासतना अहिल्याबाईन सती वचपाचो निर्णय फाटीं घेतलो. बायलांक ते वेळार राजकारणांत संद दिवपाची प्रथा नाशिल्ली. पुणून राज्याची जापसालकी, प्रजेचो भरवंसो, आदार तशेंच दरबारांतल्या मानेस्तांचें फाटबळ ह्या आदाराचेर अहिल्याबाईन राज्याचें प्रशासन आपल्या हातांत घेतलें. खंडेराया उपरांत पूत मालोजीराय राज्याचे दौलतीचो वारसदार जावपाचो पुणून तो दुश्ट सभावाचो आनी वेसनी आशिल्लो. अहिल्याबाईचेर संकश्टां येत रावलीं. 1766 त मल्हारराय संवसाराक अंतरले. अहिल्याबाईचो व्हड आदार गेलो. उपरांत मालोजी रायाचीं दुश्टपणा (भिक्षुकांक दान दिवपाच्या लुगटां आनी आयदनांनी तो विंचू दवरतालो आनी ते भिक्षुकांक चाबतकच उडयो मारून नाचतालो) आनी पिशेंपणां वाडलीं. 1767 त तो संवसाराक अंतरलो. पुताचेंय सुख अहिल्याबाईक मेळ्ळेंना. आतां तिका आदार उरिल्लो तो फकत धूव मुक्ताबाई, नातू, आनी जांवयाचो पुणून दुर्दैवान नातू आनी जांवयांक अल्पकाळांत मरण आयलें. दुखाच्या सांवटांत मुक्ताबाई सती गेली. अहिल्याबाईचेर दुख्खांचे दोंगर कोसळ्ळे, पुणून तिणे धीर, संयम सोडलो ना. सगळीं दुख्खां पचयत ती धाडसान एकेक पावल उखलीत रावली… तिच्या संपत्तीचेर जायत्या जाणांचो दोळो आशिल्लो. राज्याक वारस ना. बायल मनीस कितें करतली? ह्या विचारान तिचेर घूरी घालूंक सोदतल्या राघोबादादाक तिणें, “झुजांत म्हज्या वांट्याक हार आयली जाल्यार म्हाका कोण हांसचे नात, मात तुमच्या वांट्याक हार आयली जाल्यार पुराय जग तुमकां हांसतलें” असो निरोप धाडून राज्यांत बायलांचें सैन्य तयार करून तांकां सडेतोड जाप दिली.
अहिल्याबाईन आपल्या प्रशासनात सगळ्यांत पयलीं कर रचना सुटसुटीत केली आनी शेतकारांक कर सवलत दिवन तांचीं रिणां माफ केलीं. तांकां बीं, बियाणां, धान्य फुकट दिलें. तांच्या हिताच्यो येवजण्यो आंखल्यो. वेपार आनी हस्तकलेक उर्बा दिली. चोर, लुटपी, दरोडेखोर भिल्ल, गोंड, रामोशी हांचो बंदोबस्त केलो. दरबारांत बसून लोकांच्यो कागाळी आयकून पक्षपातीपणा करीनासतना न्याय दित रावली.
राज्यांत स्त्री शक्ती, न्याय, लोककल्याणाची ती आदर्श थारली. झुजा वेळार सैनिकांच्या कुटुंबाची जापसालदारकी तिणें स्वता घेतली. “हांव म्हजे प्रजेची आवय” अशेंच ती मानताली आनी तशीच वागताली. भरपूर संपत आसतनाय ती व्हडपणान मिरयनाशिल्ली. सादें न्हेसण, सादें जेवण, सगळ्यां कडेन आपुलकायेचें वागणें, हें तिचे गुण पळोवन इंग्रज अधिकारी लेगीत तिचें मेकळेपणान कवतूक करीत म्हण्टाले, “तिचें सारकी राणी दुसरी मेळप भोव कठीण”.
अहिल्याबाईचे जिणे काळांत चड म्हत्वाचो थारलो तो देसांतल्या बारा ज्योतिर्लिंगांचो जिर्णोद्धार आनी तांचीं बांदकामां तशेंच हिंदू धर्माचो सांस्कृतीक सांबाळ. जिर्णोद्धार केल्या बारा ज्योतिर्लिंगां मदीं काशी विश्र्वनाथ, सोमनाथ, ओंकारेश्वर, त्र्यंबकेश्वर आनी महाकालेश्वर हीं मुखेल देवळां. ज्योतिर्लिंगांच न्हय तर पुराय देसांत तांणी सामाजीक, भौशीक बांदकामां सयत तिर्थक्षेत्रां, देवळां, घाट, बांयों, तळीं, धर्मशाळा, अन्नछत्रां, रस्ते बांदले. बायल मनीस आसूनय राज्यांत केन्नाच दुकळाची परिस्थिती उप्रासूंक दिली ना.
अहिल्याबाई आपल्या प्रशासनान आनी समाजसेवेन आयजवेर भारतियांच्या काळजांत देवी रुपान जिवी उरल्या. आयज १३ आगश्ट, तिची पुण्यतीथ. पुराय देस तिची याद काडटा. ह्या समयार,अभिमानान आनी नमळायेन तिच्या चरणाकडेन दोनय हात जोडून, माथें बागवता.
उल्हास यशवंत नायक
8010061867
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
