पावन जाली घोडखींड

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

भुरग्यांनो,
घरांतलीं जाण्टेलीं सदांच बरी शिकवण दितना सांगत आसता, की मनशाचें व्हडपण हें ताच्या कुडीचे उंचाये वेल्यान थारायनात. तें थारता ताच्या कर्तुत्वाचेर, ताचे लागणुकीचेर, ताच्या वावराचेर. सामकें साद्या उतरांनी सांगचें जाल्यार ताणें निसुवार्थीपणान केल्ले सेवेचेर, कामाचेर. आमी आमच्या इतिहासाचेर नदर मारतकच आमकां दिश्टी पडटा जे आमचे शुरवीर देशा खातीर कशे झुजत झुजत अज्रंवर थारले. भावंडांनो, तांणी देशाक पयलीं मानलो. पारतंत्र्यांत आसतना तांणी येवजिलें, ह्या परकी सत्तेच्या चेपणांतल्यान देश जिवो उरलो जाल्यारूच आमचो धर्म जिवो उरतलो. देखूनच तांणी धर्मा परस देशाची तळहाता वयल्या फोडा सारकी पयली जतनाय घेतली. तेंच तांणी जिणेंत पयलें कर्तव्य मानलें, आनी ताका पाळो दिलो. स्वताच्या वांट्याक दुख्ख आसून लेगीत तांणी भोंवतणच्या जनते खातीर सूख आनी मेकळीक दिवपा पासत आपले जिणेचो त्याग केलो. आपल्या संवसारांतल्या बायल भुरग्यांची, आपल्या मनशांची पर्वा करिनासतना तांणी स्वातंत्रतायेच्या झुजांत, होमखणांत आपल्या संवसाराची आहुती दिली. आपलें सर्वस्व ओंपलें. ते भुंयपूत शुरवीर शहीद जाले. तांकांच लागून आमी मेकळो स्वास घेवंक पावले.
भावंडांनो, आमी इतिहास शिकले. स्वतंत्रतायेचीं, पारतंत्र्याचीं पाळां-मुळां आनी फुडले उदरगतीची वाड शिकले. भावंडांनो, मराठ्यांचो इतिहास शिकतना छत्रपती शिवाजी महाराजांक आपलो ‘महादेव’ मानून शूर मराठ्यांनी आपलें सर्वस्व तांचे खातीर ओंपलें, हें आमी पळयलें. देवा खातीर, स्वराज्या खातीर, स्वताच्या धर्मा खातीर जांणी आपलें जिवीत सोंपयलें अशा नररत्नां मजगतचे एक रत्न म्हळ्यार बाजीप्रभू देशपांडे. धश्टपुश्ठ आंगलटीचे, धाडशी, निश्ठावान, राष्ट्राभिमानी शुरवीर बाजीप्रभूचें नांव घेतलें की ‘इतिहासांतली’ पावन खींडीतल्या लढायेची याद येता. जी लढाय केन्नाच न विसरपा सारकी. देखूनच ते लढायेची काणी आयज तुमकां सांगता.
भावंडांनो, बाजीप्रभूची याद काडली की पन्हाळा गड नदरे मुखार येता. थंयच तांचें देवूळ आसा. पन्हाळा गडा सावन सतरा कोसाचेर आशिल्ल्या गजापुरांत आसा घोडखींड. तीच जी ‘घोडखींड’ बाजीप्रभूंच्या रगतान ‘पावन खींड’ जाली. अशें म्हणटात थंयचे भुंयेर बाजीप्रभूंनी जिबेर घाळयिल्लो महामंत्र ‘हर हर महादेव’ आयज घुमत आसा. आयकात ती काणी. घडलें अशें…
बाजीप्रभू देशपांडे हे हिरडस मावळ्यांतलो कुलकर्णी. सिद्धी, मोंगल, सावंत आदीं दुस्मानांनी स्वराज्याक रेवाडो घालो त्या वेळार शिवजी महाराजांक आपलो जीवपणाक लावन मजत करपी होच तो बाजीप्रभू.
भांवडांनो, विजापूरकारांच्या सुवातींतलो पन्हाळा गड शिवाजींनी जिखलो तेन्ना आदीलशाहन तिडकीन सिद्धी जौहर ह्या सरदाराक व्हड प्रमाणांत सैन्य घेवन शिवाजी महाराजांचो नाश करपाक धाडलो. शूर आनी दुश्ट आशिल्ल्या सिद्धी जौहरान भर पावसांत पन्हाळा गडाक चारूय वटांनी रेवाडो घालो. गडा वयली अन्न पुरवण सोंपत येतकच शक्ती परस युक्तीचो वापर करून शिवाजींनी सिद्धीक ‘पन्हाळा गड बेगीनच तुमचे सुवादीन करतां’ असो संदेश धाडलो. त्या संदेशा वयल्यान सिद्धीचें सैन्य सदळ रावलें आनी त्याच वेळार आषाढांतल्या उटंगाराच्या पावसांत, काळेकुट्ट रातीं शिवाजींनी पन्हाळा सावन पसार जावपाचें धाडस केलें. वांगडा बाजीप्रभू सारक्या शुरवीर सैनिकांची पलटण आशिल्लीच. शिवजी महाराज पन्हाळा गडा वेल्यान पसार जाले आनी विशाल गडाचे वाटेक लागले.
छत्रपती शिवाजी महाराज पळून गेल्ल्याची खबर सिद्धी जौहराक कळ्ळी तेन्ना सिद्धीन वेळ व्हगडायनासतना सिद्धी मसउदाक शिवाजींचो पाठलाग करपाक धाडलो. तिडकल्ल्या सिद्धीचें सैन्य घोडखिंडी कडेन येता तें पळोवन शिवाजीक अशें दिसलें की आतां विशालगडाचेर पावप शक्य जावचें ना. शिवाजी महाराजान दुस्मानाच्या सैन्याक फुडो करपाचो निर्णय घेतलो. मात, शिवाजी महाराजा वयलें, स्वराज्या वयलें हें संकश्ट स्वामीनिश्ठ बाजीप्रभूंनी वळखलें. तांणी शिवाजी महाराजांक हात जोडून विनवणी केली…
महाराज, तुमी थोडें सैन्य घेवन विशाल गडाचेर चलात. उरिल्ल्या सैन्यांक घेवन हांव घोडखिंडींत रावतां. दुस्मानाक मुखार येवंक कसोच दिना. तुमी विशाल गडार वचात. हांगासर घोडखींडींत एक बाजी गेलो जाल्यार तुमकां दुसरो बाजी मेळटलो. पूण देशाक तुमचे सारकिल्ल्या छत्रपती महाराजांची गरज आसा. तुमी सरात मुखार. हांव म्हज्या हड्ड्याचें चिलखत करून घोडखींड आडायतां. शिवाजी महाराजांच्या काळजाक तीं उतरां लागलीं. तांणी बाजीप्रभूक मायेन शिटकायलें. ‘आमी विशाल गडाचेर पावतकच नाळीचो आवाज दिता. तेन्ना मात खींड सोडून रोखडेच येयात.’ अशें सांगून शिवाजी महाराज विशाल गडा वटेन गेले. घोडखिंडींत खर्‍यांनीच आपल्या हड्ड्याचें चिलखत करून बाजीप्रभू सिद्धी मसउदा आड झुजले. दुस्मानांच्या तीन हजार सैनिकां मुखार बाजीप्रभूंचे फक्त तिनशेंच मावळे आशिल्ले. दुस्मानांच्या वारांनी बाजीप्रभूंची कूड रगतान माखिल्ली. पूण तांणी दुस्मानाक मुखार सरपाक दिलें ना. स वरां ते दुस्माना आड झुजत रावले. सिद्धी मसउदाक तांणी नाकापुरो केलें. तांच्या सैन्याक बाजीप्रभू कातरीत रावले. निमाण्या उस्वासा मेरेन ते झुजत रावले. आनी अचकीत विशाल गडा वेल्यान नाळींचो आवाज बाजीप्रभूंच्या कानार पडलो. तेन्ना बाजीप्रभू हांणी ‘महाराज गडार पावले, आतां खोशयेन मरतां’ अशीं उतरां काडून स्वामीभक्त बाजीप्रभूंनी स्वराज्या खातीर आपलें जिवीत ओंपलें. भावंडांनो, तो दीस आशिल्लो 13 जुलय 1660. त्या दिसा घोडखींड, बाजीप्रभूच्या बलिदानान इतिहासांत ‘पावन खींड’ थारली.
भावंडांनो, 13 जुलयाक आनी शुरवीर बाजीप्रभूंच्या उगडासान तांच्या चरणा कडेन नतमस्तक जावया आं.
उल्हासभाई