पाणबुडो बुडलो तरी सांदन विसरना

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

एकदां खंय एक कोलो एका मळ्यांत गेलो. थंय ताणें द्राक्षां आनी हेर फळां पळयलीं. पूण तीं उंच माटवार आशिल्ले कारणान ताका खावपाक मेळ्ळीं नांत.

हे म्हणी फाटली काणी अशी: गोंयच्या चडशा वाड्यार पेंवपाक फिशाल आशिल्ले मनीस बांयत पडिल्ले कोळशे, तांबये बी काडून दिताले. तांका ताचे पयशेय मेळटाले. बांयत उणे उदक आसल्यार ते दोरयेच्या आधारान बांयत देंवन त्यो वस्तू काडून दिताले. पूण पावसा दिसांनीं मात ते नाक दामून आनी स्वास रोखून बांयत सूर मारून एकाच धपक्याक ती वस्त हातांत घेवन उदकार उफेताले. मागीर तांका दोरयेच्या आधारान वयर काडप. थोडे बांयक देंवपा-चडपा खातीर खांचो दवरिल्ल्यो आसताल्यो. ताचे आदारान ते वयर चडटाले. तांका पाणबुडे म्हण्टाले. (आयचे अर्थान न्ही). आयज पाणबुडो म्हळ्यार आमकां हात पांयाक नुस्त्या भशेन पांखाटे आशिल्ले, फाटीर धाकटुलो ऑक्सिजन सिलींडर आनी तोंडाक मास्क आनी दोळ्यांक गॉगल लायिल्लो मनीस दिश्टी पडटा. हो आमगेलो पाणबुडो म्हळ्यार उदकांत उडी मारुन पडिल्ल्यो वस्तू काडून दिवपी मनीस.
अशेच पावशी दीस आसले. ते वाड्यावेली बांय बरीच भरिल्ली. एकलेली कोळसुली त्या बांयत पडली. ती धांवत धांवत एका घरांत जंय असलीं कामां करपी पाणबुडो रावतालो ताका आफोवपाक आयली. पुण जालें कितें त्या पाणबुड्याचे बायलेन दनपरां जेवणाक घोवाक आवडटा म्हण सान्नां आनी रोस केल्लो. हो बाबडो पैशांच्या आशेन ती कोळसुली काडपाक ते बायले वांगडा बांयचेर गेलो. बांय बरीच भरिल्ली. हाणें वयल्यान पळयलें. बांयचें उदक नितळ आशिल्ल्यान हाका कोळसुली खंय आसा ताचो अदमास आयलो. हाणें आपलें नाक बोटांनी दामून धरलें आनी बांयत सूर मारलो. ते बराबर उदक खवदळें आनी हाका ती कोळसुली दिसना जाली. हाचो स्वास सुटलो आनी उदकांत वयर सकयल जावन बुडपाकडेन पावलो. बांय कडेन लोक जमा जाले. हो मरता काय उरता अशें जाले. पूण त्याच वगतार बायलेन दनपरां जेवणाक सान्ना केल्यांत तीं मात विसलो ना. वयर आशिल्ल्यांक ‘बायलेक सांगात सान्नां दवर सान्नां दवर’ अशें आड्डून सांगूक लागलो. हाका आपल्या जिवाचें बरें वायट जातलें हाचें पडूंक ना, सान्नाचें पडलां म्हण जमिल्ल्या लोकांक मात हांशाक विशय जालो. अशे थोडे मनीस आसतात कीं जे संकटांत सांपडिल्ले आसतना लेगीत जे गजालीचेर आस्त दवरल्या ताचो कसोच तांका विसर पडना. ही ओपार सोळ्याव्या शेंकड्यांतली. हीच ओपार ‘प्राण गेलो तरी सांदन विसरना’ अशी केरळांत घोळटा.
‘नाकांत ना गे भोकांत, जोडव्याचो आकांत.’
ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: एका व्हडल्या कुटुंबांत तीन-चार सुनो आशिल्ल्यो. सगल्यो बऱ्यो घालून करुन आयिल्ल्यो. पूण हातूंतली एक मात सून गरिबाली हाडिल्ली. आवय बापायन फकत हाताच्या बोटाक एक जोडवें घाल्लें. ही गरिबाली म्हण्टकच घरब्यांत हिका व्हडलोसो मान नासलो. घरांतलें चडशें काम हिकाच करचें पडप. पूण ही कामांक सामकी हुशार. कांय न्हय करुन सगळें काम एकटीच करताली. पूण आयिल्ल्या दिसा कामांक लागून आपल्या हातांतलें जोडवें कितलें झरलां तें येत्या-वेत्यांक दाखयताली. आपल्याक आवय बापायन घाल्ल्या जोडव्यांचें केल्लें प्रदर्शन पळोवन हिगेल्या सासू मांयक तिडक मारताली. एक दीस हें सोसूंक जायना जावन तिणें म्हळें, ‘नाकांत ना गे भोकांत, जोडव्याचो गे आकांत’. बाकीच्या सुनानीं आवय-बापायगेर साकून इतलें भांगर -शिंगर हाडलां पूण कोणाक ताचो पत्तो लेगीत ना. पूण ह्या सुनेन मात एका बोटांतलें जोडवें हाचो ही कितलो पर्वकाळ करता?
खूप जाणांक आपल्या कडेन एक कितेंय कुस्कूट आसलें जाल्यार ताची व्हड तुस्त करुन चारचौगांत गाजोबाजो करपाची संवय आसता. तशेंच कांय जाण आपणे कुस्कुटाचें काम केलें जाल्यार ताचो व्हडलो व्हडलो गाज-गडगड करुन आपणें व्हडलें दिव्य केल्ल्याचो पर्वकाळ करपाची थोड्यांक संवय आसता. अश्या लोकांक लेखून ही ओपार मारतात.
‘कोलो तवश्याक राजी’
एकदां खंय एक कोलो एका मळ्यांत गेलो. थंय ताणें द्राक्षां आनी हेर फळां पळयलीं. पूण तीं उंच माटवार आशिल्ले कारणान ताका खावपाक मेळ्ळीं नांत. थंयच ताणें एका तवश्या वेलीर एक तवशें पळयलें. तें तवशें मात्शें जड आशिल्ल्यान जमनीर लवंडलेलें. तवशें मेळ्ळें तें खूप जालें अशें म्हणीत तें तवशें खावन कोल्यान आपली भूक भागयली. जेन्ना व्हडली ग़जाल आपल्या आवाक्यांत नासता तेन्ना मेळिल्ल्या गजालीचो आनंद मानप बरें अशें ही म्हण आमकां सांगता.
‘पाडे बांयत गांवकार’
ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: एका गांवकाराक धरपाक खंय पुलीस आयले. तें कळना फुडें गांवकार वचून पाडे बांयत लपलो. गांवाकाराल्या घरांत एक अणवो मनीस आशिल्लो. गांवकारान ताका सांगलें आपूण बांयत लिपलां हें कोणाक सांगूंक नाका. गांवकाराच्या घरांत पुलीस येतात. तांका हो अणवो दिश्टी पडटा. ताका ते विचारतात. गांवकार खंय आसा सांग पैलीं. अणवो भिवन म्हण्टा आपूण बांयंत लिपलां हें कोणाक सांगूक नाका अशी गांवकारान ओर्द दिल्या. ते खातीर हांव कांयच सांगिना. कोणेय करुं नये तें गुपीत उक्तें करकच ही म्हण वापरतात.
‘पुन्नपोळी रोसांत बुडली’
ह्या म्हणी फाटली काणी अशी. एक खंय अर्दकुटो भुरगो आसलो. खंयच्याय बरे कार्याक हो पच्च करुन कितेंय तरी अमंगळ उलयतालो. एका घरच्या लग्नसुवाळ्याक हाणे कितेंय अमंगळ उलोवंचे न्हय म्हणून हाका घरा कडेन बसोवन दवरलो. ताका खावपाक म्हुणून पुन्नपोळयो आनी रोस करुन दवरिल्लो. हो त्यो पुन्नपोळयो रोसांत बुडोवन अदीं मदीं खायत रावलो. पूण निमणे आपलें कर्म केले बगर रावलो ना. व्हंकलपावणी घरांत भितर सरतना ताणे ‘बुडली बुडली’ अशी किळांच माल्ली. लोक व्हंकलपावणी सोडून धांवत आयले. पळयता तर हो अर्दकुटो पुन्नपोळी रोसांत घालून खातां खातां हाची एक पुन्नपोळी रोसांत बुडिल्ली.
गरजेभायर कोणूय किळांच मारुन बाकीच्यांक आबूज करता तेन्ना ही ओपार मारतात.
अशोच कांय म्हणी फुडल्या अंकांत.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751