पर्यावरण संतुळां सांबाळपाक सैम राखण गरजेची

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

धर्तरी, उदक, तेज (उर्जा), वायू, मळब हांकां आमी पांच ‘म्हाभुतां’ म्हणत आयल्यांत, ‘म्हाभुतां’ म्हणल्यार दडली भुतां. मात्र हिबार भुतां म्हणल्यार म्हारु- देवचार, जाल्यार हीं सगलीं आकांताचे शक्तीचीं प्रतिकां! पुराय संवसाराचीं संतुळां सांबाळून दवरून संवसार मुखार करपी अश्यो त्यो शक्ती. 5 जुनाचो ‘संवसारीक पर्यावरण दीस’ हो तेच खातीर. फक्त एक उत्सव न्हय, जाल्यार त्या शक्ती संबंदांतली कृतज्ञतायेची भावना उक्तावपाचो, जाणीव- जागृताय करून तांचीं संतुळां बिगडची न्हय म्हूण जतनायेची उपाय-येवजण करपाचो दीस.
ताकाच धरून आमचे बरप- अक्षर नकळो आशिल्ले जाणटेले, वेगळ्या वेगळ्या परबां- उत्सवां वरवीं एका सैमाक पुजताले. मागीर ती नव्या धान्याची पूजा करपाची नव्या परब, जावं, चवथीची माटोळी जावं, रामा आयतार जावं, श्रावणांतल्यो परबो जावं वा लग्नाचे विधी जावं, तातूंत नव्यान प्रसवल्या धान्न्याक, नव्यान जाल्ल्या पानां- फुलां- फळांक भोवमानान पुजताले, आयजूय पुजतात. तुळस, आंबो, पणस, पिपळ, सायलो धरून वड, पिपळ, जांबळी, झाडां- झोपां आमचीं देवतां कशी? जमनी वयले हरयाळेक लेगीत भारतीय जनमानसांत केदी सुवात! ‘हरयाळीचें दांव केन्नाच मरना, पांडवांचें नांव केन्नाच वचना!’ अशी खर भावना. हे संबंदान लोकवेदांतल्या लोकां नाचांतल्या लोकां खेळांतल्यान (कांय गाण्यांच्या देखी दिल्यार ती लोकभावना अदीक स्पष्ट जातली. देखीक,
गणपती देवा करीन तुजी सेवा,
नवस करीन रे।
पांच फुलांनी, पांच पानांनी दुर्वा वाहीन रे देवा, दुर्वा वाहीन रे। (फुगडी)
दारांतल्या तुळशी गे, पानन पान फुलशी गे पानन पान फुलशी ! (फुगडी)
वखदी तशेंच पर्यावरण सांबाळपी वनस्पतींचें म्हत्व अशे रितीन अधोरेखित केलां. तशेंच जाणटेल्यांनी केळीक, आंब्या झाडाक, सांवरीक ‘देव’ मानला. देखीक,
आंब्या तुजो ताळो, ताळो मोडुनी रथ घडियालो
मागीर तो शांतादुर्गा देवीचो रथ जावं, म्हादेवाचो-नागेशाचो जावं. आनीक झाड कसलेंय जावं तांचे खातीर तें चंदन! दादल्यांचीय सैमा कडेन पळोवपाची नदर अशीच. मूळ तत्वा कडेन पावपाची अशी विशाल खोल नदर! देखीक, तांचीं तोणयां मेळाचीं कांय गितां पळोवया.
साण (थंड) सांवळ माडाची
नितळ पाणी झरीचें
-खैरीचो खुंटो, कुंब्याचे दायें (दावें),
यो गा सोयऱ्या, बैल बांदया
तसो भारतीय समाज गाय, बैल, घर मांजर, सुणीं आदीं प्राण्यांकूच पोसत आयला, तांचे मदीं (चड करून गाय-बैला मदीं) देवरूप पळयत आयला. देखीक, नागपंचमीची नागाची पुजा तशीच वातासेची (वागाची घोल) पूजा करून, नागाची- वागाची पूजा केल्याचें आत्मीक समादान तो घेयत आयला.
मात, भारतीय समाजांत सुदारणेच्या वाऱ्या सांगाताच भौतीक सुखाचें, अर्थीक वेव्हाराचे आकांताचें मोड घुसलें आनी सवकसायेन पर्यावरणाचीं संतुळां जाग्या वयल्यान हालपाक लागलीं, बिगडपाक लागली. कांय आडवाद सोडल्यार ‘शिगमो ‘मूळ स्वरूप सोडपाक लागलो. इंत्रुजाचो कार्नवाल जालो ! 7 जून दिसाचे बातमे प्रमाण राज्यांतलें रुखावळीचें थापणें (आच्छादन) 22% नी देवला! Enistatus India 2025; Environment Statistics च्या नियाळा प्रमाण 2010-11 वर्सा 334 चौखण मिटर आशिल्लें रुखावळीचें आच्छादन 2021- 22 च्या नियाळा प्रमाण 258 चौखण मिटराचेर पावलां! ही खऱ्यांनीच गंभीर स्थिती आसा!! आनी ताचो एकदम वायट परिणाम जैवविविधताय, नुस्त्या उद्देग, ऊर्जा, पर्यावरण आदीं मनीसजाती कडेन संबंदीत गजालींचेर जावपाक लागला!
ह्या संदर्भांत 30 मे 2025 तारखेचे ‘दुर्बल जाता पश्चिम घांट’ हो पर्यावरण अभ्यासक प्रा. राजेंद्र केरकार हांचो लेख ‘मार्गदर्शक’ असो आसा. ह्या लेखांतल्या मुळावणा कडेन समाजा सयत शासनान आडनदर केल्यानूच गोंय ताचे दुश्परिणाम भोगता, म्हणपाचें होलमता! केरकार हांच्या मतान पश्चिम घांट दक्षीण भारतांतल्या भोवतेक प्रदेशांची जिणेरेखा. मस्त, हो घाट उदरगतींच्या प्रकल्पांक लागून संकटांत सांपडला, तसो गोंय, महाराष्ट्र, कर्नाटका खातीर तो सह्याद्री, केरळांत ‘सह्य पर्वनम्’ तामिळनाडून ‘निलगिरी मलय: दक्षिण भारतांतल्यो कृष्णा, गोदावरी, कावेरी त्यो उदेंते कडेन व्हांवपी न्हंयो जाल्यार अघनाशिनी, नेत्रावती, मांडवी त्यो अस्तेंतेवटेन व्हांवपी न्हंयो हांचो उदेव (उगम) पश्चिम घाटांत जाता
आमची पिवपाच्या उदकाची आनी शिंपणायळीची गरज ह्यो न्हंयो पुराय करतात.
अशा वेळार ‘संवसारीक पर्यावरण दीस’ निमतान जातात त्यो कार्यावळी नाय म्हणल्यार थोडी थाकाय दितात. गोंय राज्याच्या जैवविविधताय मंडळाचो गोंयभरचो वावरूय समादान दिवपी आसा. जाल्यारूय या संदर्भात थळाव्यो स्वराज्य संस्था- ग्रामपंचायती, नगरपालिका, महापालिका आनी तांच्या समित्यो-चड आनी चर जागृत, ‘गंभीर’ जावपाची गरज आसा. उमेदी कार्यावळी, उत्सवा वांगडाच ‘अंमलबजावणी’ म्हत्वाची, उपक्रमांची ‘तपासणी महत्वाची! ते नदरेन देशाचे प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी हांची आपल्या सेवाकार्याचीं इकरां वर्सां पुराय केल्ले निमतान ‘संवसारीक पर्यावरण दीस “एक पेड माँ के नाम येवजणे सकयल / उपक्रमा सकयल जे उमेदीन, नव्या-नव्या कल्पना स्वत मनयलो, ताच्या बातम्यांनी खूब बरें दिसलें! खरें म्हणल्यार आमकां – पावस आसूं, नासूं – 1 जून सावन जुलय मेरेन “वनमहोत्सव “मनोवपाची उत्सुकता आसता. ती संवसारीक पर्यावरण दीस मनोवन वाडपाक पावली जाल्यार दुदांत साकरच!
5 जूनाकूय पावस नाशिल्लोच! जाल्यारूय गोंय सरकारान तशेंच गोंयच्या भोवतेक शाळांनी आनी संस्थांनीय ‘एक पेड माँके नाम’ उपक्रमा खाला झाडां लायलीं ते नदरेन रान मंत्री विश्वजीत राणे हांणी मडगांवचे आमदार दिगंबर कामत हांचे हाजेरेंत मडगांवच्या सोन्‌सड्यार झाड लावपाचो जो उपक्रम सुरू केला, तो लक्षांत उरपा सारको.
शुक्रार, 6 जूना च्या ‘भांगरभूंय’ दिसाळ्याचे बातमेक धरून हें बरयतां. प्रभारी मुख्याध्यापक धाकटू पाटील, शाळा वेवस्थापन समितीची ऋतुजा कृष्णकांत गांवस आनी शिक्षिका उत्कर्षा सराफ हांच्या मार्गदर्शना सकयल विद्यार्थी खातीर ‘शिक्षणीक वर्स 2025-26 चो ‘हरित प्रारंभोत्सव’ आनी ‘संवसारीक पर्यावरण दीस शाळेन उमेदीन मनयलो.
शाळेच्या अंगणांत ‘सप्तर्षविन’ तयार केलें. सात ऋषींच्या नांवान सात पवित्र झाडां लायलीं. कश्यप रुशी खातीर तुळस, अत्री रुशी खातीर हादगो, भारद्वाज रुशी खातीर आघाडो, जमदग्नी खातीर हरयाळी, विश्वामित्रा खातीर बेल, वसिष्ठ रुशी खातीर शमी, गौतम खुशी खातीर धोतरो अशीं हीं झाडां. गिन्यान, नीतीमत्ता, सहकार, सैमसंवर्धन (सैमाची वाड) हांची हीं प्रतिकां झाडपाल्यांच्या वखदांचे- वैजांचें गिन्यान आयुर्वेदाच्या मार्गान फुडें सरता, हाची ही एक देख भुरगेपणांतूच झाडा- झोपां लावपाची संवय शाळांनी, शाळा शिक्षकांनी, वेवस्थापन समितींनी, पालकांनी भुरग्यांक लायली जाल्यार सैमाची राखणं, सैमाची वाड पर्यायान सैमाची, पर्यावरणाची संतुळां राखपाक बेसबरो आदार जातलो हाची खात्री बाळगुपाक हरकत ना!
(पर्यायी नांवां : तुळस (Holy basil),
हादगो (Agathi/swamp), आघाडो (Prickly
Chaff Flowen), हरयाळी (Cynadom dactylon), बेल (Age marmatoss), शमी (Khejri), धोतरो (Thornapple).

कमलाकर दत्ताराम म्हाळशी