परमळीत ‘कोंकणी काव्यांजलि’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कारवारी ही कोंकणीची सुंदर आनी ओडलायणी शैली. कन्नड, मराठी आनी पुर्तुगेजीच्या प्रभावा खाला तयार जावन ती गिरेस्त आनी अनुकूल जाल्या. हे मोडींतल्यो म्हणी, ओंपारी आनी लोक अभिव्यक्ती विशिश्ट आशिल्ल्यान सोंपेपणान लक्ष ओडून घेतात. भाशेंतल्या आर्विल्ल्या घटकांचो प्रभाव आसून लेगीत ती नीज कोंकणी भाशेक लागींची उरल्या हें म्हत्वाचें. अशी ही आकर्शक मोडी तिगोवन दवरपाचें काम कारवारचे कोंकणी साहित्यीक करतात. विष्णू कोळगेकर, चंद्रकांत नाईक, उदयकांत अणवेकर, उषा राणे, संदेश बांदेकर, संजय नाईक, आनंदी नाईक ह्यो व्यक्ती कारवारी कोंकणीचें संवर्धन करपाचें काम करत आयल्यात.
हातूंतलेंच एक नांव म्हळ्यार डॉ. देविदास नाईक. कारवारच्या कठीणकोण गांवांत जल्मल्ले आनी वेवसायान शिक्षक आशिल्ले देविदास 2019 वर्सा सेवानिवृत्त जाल्ले. रसायनशास्त्र विशयांत डॉक्टरेट मेळोवन लेगीत तांणी आपले जिणेंतल्यान कोंकणी भाशेचे रसायनाक सुगूर दवरलां. 2023 वर्सा चवथी निमतान उजवाडाक आयिल्लो तांचो ‘कोंकणी काव्यांजलि’ हो काव्यसंग्रह हाची गवाय दिता.
ह्या पुस्तकांत एकूण 32 कविता आनी 10 चारोळ्यो आसात. पयलीच कविता – ‘कोंकणी भाषेचे विशेषताय’, कोंकणी मनीस आनी भाशेची व्हडविकाय गायता. हो कोंकणी मनीस फकत कारवारचो न्हय, पूण पुराय संवसारांत खांची-कोनशांनी शिंपडिल्लो कोंकणी मनीस.
असी सुंदर आणि विपूल आसा ही कोंकणी भाषा,
करू आम्ही सगळ्ये कोंकणीक एक श्रिमंत भाषा. (पान 07)
अशा उतरांनी ते कोंकणी प्रती आशिल्लो आपलो हावेस व्यक्त करतात. दुसरी उल्लेखनीय कविता म्हळ्यार ‘कोंकणीत आप्तसंबंदी’ – जातूंत कवी कोंकणी नातेसंबंदांचीं नांवां काव्यमय रितीन सादर करतात. हीं नांवां खासा कारवारांतलीं, देखीक मावल्ण, आयो, येय – येड्ण, भायेस, आसलीं तरी गोंयच्या नात्यां-नांवां कडेन कांय प्रमाणांत समानताय बाळगितात. निकटीं नांवां दिनासतना ताचो संबंद दिल्ल्यान, देखीक बाबालो भाव, नात्वालो चेडो, घोवालो/बाय्लेलो बाब-आई, समजणी सोपी जाता. संग्रहांतल्यो चारोळ्यो नातें, स्त्री-पुरूश, सैम, मनीस अशा वेगवेगळ्या विशयांचेर बरयल्यात. समाजीक संतुलनाचो प्रचार करपी ‘दाल्लो आनी बाय्ल’ चारोळी पळयात, जातूंत कवी स्त्री-पुरूश समानतेंतल्यान समाजांत आनंद आनी संतुलन तिगोवन दवरपाची सुचोवणी दिता –
दाल्लो आनी बाय्ल एक नाण्याची दोन बाजू,
एक बाजू झरल्यार किम्मत रवना नाण्याक.
जेन्ना दाल्ल्याक आनी बाय्ल्याक एक तरेन म्हत्व,
तेन्नाच आसता समाजात आनंद आनी संतुलन. (पान 39)
कवीची जीण जल्मभूंय गांव (कारवार) आनी कर्मभूंय शार (मुंबय) अशा दोन कडेन गेल्या. ह्या दोनूय संस्कृतायांतली जीण कवी नकसूद उतरांनी चित्रायता. शारी जीण कवीक प्रभावीत करिना, कारण आपलीं पाळां-मुळां तांणी गांवांत घट्ट रुजयल्यांत. हांव चलते रवलो जीवनाची मजा घेते रवलो, असो आशिलो सुंदर आमगेल गांव, ह्या कवितांतल्यान कवी गांवांत सारिल्ल्या जिणेचें आनी आपले जिणेंत आशिल्लें गांवचें म्हत्व अधोरेखीत करता. निकरी कडी, उकड्या तान्दला पेज, कारवारचे बान्गडे ह्यो कविता कारवारच्या गिरेस्त ग्रामीण खाद्य संस्कृतायेचें कथन करतात. कुडवाळी (कुळवाडी, शेतकार) हो गांवचो (आनी पुराय समाजाचो) आदारस्तंभ. आपणा जिणे परस ताका आपलें शेत चड प्रीय. ताचो उदरनिर्वाह हेच शेताक लागून जाता. आपलें पोट भरपाक, घरांत कसलीय वस्त हाडपाक, सण-उत्सवाक वा घरांत आयिल्ल्या सोयऱ्याचें तोंड गोड करपाक वा हेर कसल्याय बऱ्या कार्या खातीर कुळवाड्यांच्यो सगळ्यो गरजो नाल्ल, तांदूळ आनी गोड हांचे पुरतें सिमीत आसता. ‘कुडवाळ्याली निधी : तान्दूळ, नाल्ल आनी गोड’ हे काव्यांतल्यान कवी कुडवाळ्याले हेच जिणचें वर्णन करता. एका काळार आशिल्ली ही गिरेस्त आनी समृध्द ग्रामीण संस्कृताय शारी विकासाच्या प्रभावा खाला बदलपाक वेळ लागना. ‘अदृश्य जाली पायवाट’ हे कवितेंत कवी पांयवाटेच्या माध्यमांतल्यान, प्रतिनिधीक रुपान गांवांत जाल्ले बदलां विशीं सांगता. “लोकांकडे पैसे, गाडी येता पायवाट अदृश्य जाले.” (पान 33) अशें सांगून कवी आयच्या काळांतल्या चडावत गांवांची वस्तुस्थिती चित्रायता.
कवीक नातीं मना-काळजाचे सामके लागींचीं. तांचे प्रती आशिल्ली आपली लागणूक कवीन मावशी, बाबा, आई-बाबालो मोगाचो चेडो हांव, सगळे जाण मागेले मोगाचे, भावोजी, मित्र/मैत्रीण, चेडू (धूव), मागेल अण्णाले बाळ, आमगेली प्रिय, आनी आईले सपन ह्या कवितांतल्यान व्यक्त केलां. आपणाले आई-बाबाक जितलें म्हत्व दिता, तितलेंच म्हत्व आपणाक संबंदीत साबार नात्यांक कवि दिता. सगळ्या नात्यांचे प्रती आदर आनी आपलेंपण बाळगून कवि फुडें सरता. तीच ताची शक्ती आनी बळगें. अशें करतना मनशान पाळूंक जाय आशिल्ले विचार आनी बाळगुपाक जाय आशिल्ल्यो भावना कवी हिसपांत घेता. तु माका आवडता, आपलेपण, सुंदर ही सुंदर अशा कवितांतल्यान कवी दर एकल्यान आपणाक जिणेंत मेळिल्ल्या गिरेस्तकायेचे प्रती कृतज्ञ आसपाक जाय अशी सुचोवणी दिता. मनशान आपली जीण आशावादान सारपाक जाय. कसलेंय दुख्ख स्वताचेर हावी जावंक दिनासतना तातूंतल्यान स्वताक सुखरूप भायर काडपाक जाय, असो सकारात्मक विचार कवी आयचो दिस लाखाचो, सुंदर क्षण, धैर्य, मदत आनी सुंदर होSड रूख ह्या कवितांतल्यान मांडटा. मनशान जाल्लें, गेल्लें वा जावपाचें आसा ताची चिंता वा हुसको करनासतना आयचे खिणांत पुरायपणान जगपाक जाय, ह्या खिणाचो आनंद लुटपाक जाय अशीय सुचोवणी कवी करता. कवी प्रातिनिधीक रुपान सकारात्मकतेचो प्रचार करतना दिसता.
कवीन ह्या काव्यझेल्या खातीर सदचे जिणेंतले सादे, सोंपे विशय आनी ते मांडपाक तितलीच सादी-सोंपी शैली वापरल्या. कवी कवितेंतल्यान विचारांच्या प्रगटीकरणाक म्हत्व दिता. शब्दांची अर्थपुर्ण मांडणी करतासतना ते यमक जुळोवपाचे भानगडींत पडना, कांय आडवाद सोडले जाल्यार. कवितेचें रचनातंत्र कांय कवितांनी पाळून शाब्दीक खेळांतल्यान वाचप्यांचें मार्गदर्शन आनी प्रबोधन करपा वटेन कविचो कल आसा, हें दुबावा विणें म्हणूं येता. ल्हान धरून व्हडले आनी ज्येश्ठ – श्रेश्ठांक लेगीत समजतल्यो इतल्यो सोप्यो आनी सुंदर कविता ह्या संग्रहांत आसपावल्यात. कारवारी शैली आनी संस्कृतायेक न्याय दिवपाचें म्हत्वाचें काम कवी करता. हो तांचो पयलो कोंकणी काव्यसंग्रह जावन आसा. ते नदरेंतल्यान ताका अदीक म्हत्व फावो जाता. सुंदर आनी सुरबूस अशी कारवारी मोडी, सदचे जिणेंतले सादे विशय, विचारांची समजणी आनी मांडणी ह्या गुणांक लागून डॉ. देविदास नाईक हांचो हो संग्रह कारवारी कोंकणी साहित्याचें प्रतिनिधित्व करतासतना एकंदर कोंकणी काव्य तशेंच साहित्याक मोलाचें योगदान दिवपाक सफळ जाला, अशें म्हणीन दिसता.

शुभा बरड वेलींगकार