पयशिल्ल्यान नमस्कार

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तांच्यो कविता मुखेलपणान समाजीक विशयांचेर आनी मनशाचे कुड्डे, अंध वृत्तीचेर आदारीत आसात. ही वृत्ती देव, दैव आनी राजकारणाक धरून आसा.

विज्ञानाच्या मळार श्रीकांत शंभू नागवेंकार हें नांव नवें न्हय. ते निवृत्त विज्ञान शिक्षक आनी प्रखर विज्ञान संप्रेषक. निवृत्ती उपरांत लेगीत तांणी आपल्या बरपावळींनी विज्ञानाची प्रेरणा आनी शिक्षण दिवपाचें काम चालूच दवरलां. रेडिओ आनी दुरदर्शना खातीर विज्ञान कार्यावळी घडोवन हाडपाक सक्रियपणान वांटो घेतला. आकाशवाणीचेर विज्ञान माळ आनी गोंय दुरदर्शनाचेर तांणी केल्ल्यो विज्ञान कार्यावळी शाळेंतल्या भुरग्यां मदीं लोकप्रिय आशिल्ल्यो. खगोलशास्त्र, गणीत, रसायनशास्त्र आनी अणू अशा विशयांचेर ल्हान नाटकां बरोवन तीं सप्तकी आकाशवाणीचेर प्रसारीत केल्यांत. विज्ञान संबंदीत कोंकणी पुस्तकां बरोवन तांणी कोंकणींत विज्ञान उतरावळीची भर घाल्या. तातूंत खगोलशास्त्रीय नाट्यांगण (खगोलशास्त्राचेर आदारीत नाटिका), रानदेवता (कन्नक कानी हे विज्ञान कथेचो कोंकणी अणकार), विज्ञान गितां (विज्ञानीक विशयांवेलीं गितां), आनी सायन्स सो (विज्ञान पुस्तक), बिंटू आणि टिंबूची जलसफर (मराठी, बालविज्ञानकथा) आनी बिंटूची अद्भूत विज्ञान नगरी (मराठी) हांचो आसपाव आसा. हालींच फेब्रुवारींत तांचो पयशिल्ल्यान नमस्कार हो कोंकणी कवितां झेलो प्रसिद्ध जाला. ताचोच हो आपरोस.
विज्ञान म्हळ्यार निरिक्षण, प्रयोग आनी तर्क हांचे वरवीं जगाचो पद्दतशीर अभ्यास. तातूंत प्रस्न विचारप, कल्पना वा अदमास तयार करप, प्रयोग करून वा म्हायती एकठांय करून त्या कल्पनांची चांचणी करप आनी पुराव्याचेर आदारीत निश्कर्श काडप ह्या प्रक्रियांचो आस्पाव जाता. विज्ञान आमकां तर्कशास्त्र आनी पुरावे वापरून गजाली कश्यो चलतात तें स्पश्ट करपाक आदार करता. सोंप्या उतरांनी विज्ञान म्हळ्यार विश्व आनी तातूंतल्या सगळ्या गजालींचें गिन्यान आनी समजूत मेळोवपाक केल्लो सोद. विज्ञान म्हळ्यार शास्त्र, एक रितसर पध्दत. हें शास्त्र, वा पद्दत भौतिकी, वनस्पतशास्त्र, जीवशास्त्र, भुगोल आनी हेर समान विज्ञानीक विशयांतूच न्हय तर सदच्या जिणेंतल्या वेव्हारांतूय लागू जाता. हाची गवाय नागवेंकारांचो पयशिल्ल्यान नमस्कार हो काव्यझेलो दिता. तांची कविता कसलेच तरेचें दाखय – लिपय करिनासतना जें आसा तें आसा आनी जें ना तें ना ह्या तत्वाचेर आदारीत आसा. हीच तांची विज्ञानीक नदर.
कोंकणींत विज्ञान काव्याची परंपरा ना म्हणल्यार जाता. विज्ञान साहित्य कांय प्रमाणांत आसा. ‘विज्ञानदूत’ हें टोपण नांव आपणायल्ले श्रीकांत शंभू नागवेंकार हो कवी ही परंपरा सुरू करता. (07) “जो विज्ञाना कडेन इश्टागत करता, तोच फुडार घडोवंक शकता हें मत मनांत कोरून उरलें!” (05) घडये ताकाच लागून तांणी हें टोपण नांव आपणायलें. समाजाक घातक आशिल्ल्या गजालींक पोसवण दिवप्यां आड ते धाडसान, उगतेपणान भाश्य करतात. तांच्याच उतरांनी सांगचें जाल्यार, “विज्ञान प्रसार आनी समाजांत विवेक बुद्द, विज्ञानीक नदर वाडची ह्या हेतान लिखाण सुरू केलें! तें आजूनमेरेन चालू आसा! इतलीं वर्सां तकलेंत घर करून बशिल्ली समाजीक चीड आनी विद्रोह ह्या कविता झेल्यांतल्यान भायर येता! जग बदलता पूण तेच वांगडा समाजांत परिवर्तनाची प्रक्रिया सुरू जावची हीच मनासावन इत्सा आसा!” (06)
संग्रहांत वेगवेगळ्या विशयांचेर बरयल्ल्यो एकूण 60 कविता आसात. समाजांतल्या घडामोडींचेर लेखक फाटलो फुडलो विचार करिनासतना बरयतात. तांकां ताच्या परिणामाची जाणीव आसा, पूण भंय ना. लोकांक सत्य खबर आसून लेगीत ते अडाण्यां सारखे वागतात, हाचेर लेखक आक्षेप घेता. संग्रहाची सुरवात लेखक आपणाले आईक याद करून करता. आईन जे तरेन संघर्श केलो, ती वृत्ती, ते गूण आपले भितर आत्मसात जावचे म्हणून तो म्हणटा,
हे आई! तुज्या त्यागाची थोडी पत आमकां मेळूं दी गे
हे आई! तुज्या कामाची देख आमच्या चारित्र्यांत रूजूं दी गे
(तुजे यादीक हे आई, 10)
तांच्यो कविता मुखेलपणान समाजीक विशयांचेर आनी मनशाचे कुड्डे, अंध वृत्तीचेर आदारीत आसात. ही वृत्ती देव, दैव आनी राजकारणाक धरून आसा. ‘बदल जाय! परिवर्तन जाय!, ध्रुवीकरणाचें सुटलां वारें, तर्कहीन लोकांचें सुटना कुवाडें, कृतिशुन्य अध्यात्म, सगले शाणे बारा आणे, कार्यकर्त्यांचो ना उणाव, फरक समजून घेतलो ना, मुर्तीची लागली बोली, निमणें मनीसपण पावता, हय! हांव विज्ञानदूत!’ ह्यो ह्या संग्रहांतल्यो कांय उल्लेखनीय कविता. कांय वेंचीक कविता जात ह्या विशयाचेर आदारिल्ल्यो आसात, जातूंत लेखक आधुनीक समाजांत जातीभेद जावंक जायना हो संदेश दिता. जाती परस मनशान मनीसपणान आनी समंजसपणान वागपाक जाय ह्या विचाराची गवाय दितना ते म्हणटात,
अन्न वस्त्र निवारो गरजो भागोवपी
तांचें हात भश्टे कशे?
…
ब्रह्मांडाचें हें कुवाडें
घुस्पून घुस्पल्लें जाळें
…
जातीचें खत वतलें कशें? (जातीचें खत वतलें कशें?, 33)
‘नारी शक्तीची डरकाळी’ ह्या कवितेचो हांकां मुद्दाम उल्लेख करीन दिसता. 60 कवितां मदली फकत एकूच कविता नारीशक्तीचो प्रचार आनी प्रसार करतना दिसता. समाजांतल्या हेर विशयांचेर दोन ते तीन कविता बरयल्ल्यो आसतना अस्तुरेचेर फकत एकूच कविता कित्याक? ह्या प्रस्नाची जाप मेळना. हाका लागून लेखकाक हेर समाजीक विशय चड म्हत्वाचे आसात काय कितें? असोय प्रस्न उप्रासले बगर रावना. अशें आसलें तरी ही एकूच कविता आधुनीक संवसारांतल्या आधुनीक अस्तुरेच्या शक्तीची जाणीव करून दिता –
आमची राखण
आमच्या हातांत
आधुनीक विचारांनी
संपन्न आमी
बंडखोर नारीशक्तीची
आयकात ही वाघीणीची डरकाळ (नारी शक्तीची डरकाळी, 27)
आयच्या समाजांतल्या प्रत्येकल्यान वाचूंक जाय, असो हो काव्यसंग्रह. “…तांचे कवितेंतलीं उतरां हीं समाजांतलो फुडलो घटक हो बुदवंत जावचो, श्रध्दाळू अनी अंधश्रध्दाळू जावंचो न्हय ह्या तांच्या यत्नांक अधोरेखीत करता.” (08) देव, देंवचार, अध्यात्म, भविश्य, नशीब, श्रध्दा अश्या कल्पक संकल्पनांचो कांय प्रमाणांत आक्षेप घेवन आयच्या विज्ञानयुगांत ह्यो संकल्पना मनीसजिणेक कश्यो घातक थारूं येतात, थारतात हें तांच्या कवितेंतल्यान स्पश्ट जाता. समाजांतल्या सामान्य विशयांचेर बरयतना ते बंडखोर वृत्ती, तिरस्कार, राग, द्वेश सारकिल्ल्यो नकारात्मक भावना बाळगिनासतना समंजस, सोजवळ आनी सोपेपणान समाजीक विशयांचेर विज्ञानीक आयामांतल्यान भाश्य करतात. नागवेंकरांच्या पुस्तकांत शास्त्रीय चवकशी आनी साहित्यीक अभिव्यक्ती हांचो मेळ जावन वाचप्यां भितर तर्कशुध्द आनी जिज्ञासू मानसिकताय निर्माण करपाचो हेतू आसा. आयज समाजाक जे विशय पिडटात, तांचेर आयजूच उपाय काडलो ना जाल्यार भविश्यांत ते आमकांच घातक ठरूं येतात, असो सरळ संदेश तांच्यो कविता दितात. तांचो होच विज्ञानीक दृष्टिकोण आयच्या समाजीक समस्यांचेर तोडगो, अशें मुजरत म्हणूं येता.

शुभा बरड वेलींगकार
8788251629