भांगरभूंय | प्रतिनिधी
मनश्याच्या जिवितांत भलायकेचे चार मुखेल स्तंभ म्हणल्यार, कुडीक वेवस्थीत प्राणवायु पुरवठो जो आमकां श्वसनक्रियेंतल्यान मेळटा, वेवस्थीत उदका पुरवठो जो आमकां उदक पितकच मेळटा, वेवस्थित आहार जो आमकां संतुलित खाणांतल्यान मेळटा आनी वेवस्थीत न्हीद जी आमकां रातीं न्हिदतकच मेळटा. हे चारूय स्तंभ जर वेवस्थीत सांबाळ्ळे जाल्यार आमची भलायकी घटमूट आनी निरोगी उरता. चालू काळांतल्या जिवनशैली प्रमाण मनश्याचे हे चारूय स्तंभ संतुलित नात आनी तातूंत सगळ्यांत चड दुर्लक्षीत आनी तडजोड केल्लो स्तंभ म्हणल्यार न्हीद!
उत्क्रांतीवादाच्या तत्वांनुसार खंयचोय प्राणी हो न्हिदिल्लो आसतना चड बेसावध आनी असुरक्षीत आसता. श्वापदांच्या भकीक पडपाची शक्यता तो न्हिदेंत आसतनाच चड आसता. तरीय आसतना संवसारातले सगळेच जिवीत प्राणी आपलो जीव संकश्टांत घालून लेगीत न्हीद घेवपाक तयार आसतात. देवमासो हो उदकांत रावपी सस्तन प्राणी जाका श्वसनक्रिया करपाक उदका भायर येवचें पडटा. न्हिदिल्ले वेळार जर तो उदकांत बुडलो जाल्यार तो घुस्मटून मरपाची शक्यता आसता. पूण उत्क्रातींत ताचो मेंदू असो तयार जाला की तो न्हिदता तेन्ना ताचो अर्दो मेंदू जागो आसता. ह्या दोन देखी वेल्यान आमकां समजून येता, सगल्यांक न्हीद कितली गरजेची तें. आनी तेच गजालीचें म्हत्व आयजकाल मनशाचे नदरेंतल्यान उणें जालां. संशोधना प्रमाणें मनशाक सरासरी ७ ते ८ वरां शांत न्हिदेची गरज आसता. पूण हालींच केल्ल्या नियाळाप्रमाण, न्हिदेची जितली गरज मनश्याक आसा तितली ती पुराय जायना. मनशाची न्हीद उणी जावपा खातीर चडशीं कारणां मनश्याच्या जिवनशैली कडेनच संबंदीत आसात. पयलें कारण, आमच्या भोंवतणी – चड करून शारांत- रात जाली तरी गाडयेचे हॉर्न, टिवीचो आवाज, शेजारच्या घरांतलो बोवाळ वा आयदनांचो गडगड, रस्ताद सुणे, माजरांचो बोवाळ अशें आवाजाचें प्रदुशण. रस्त्यार रातभर चालू उरपी खांब्यावेल्या दिव्यांचो उजवाड, रस्त्यान वचपी गाडयांच्या दिव्यांचो उजवाड, शेजाऱ्यांल्या घरांतल्या दिव्यांचो उजवाड अशें उजवाडाचें प्रदुशण. अश्या ह्या भोंवतणच्या आवाज आनी उजवाडा प्रदुशणा खातीर कोणेंय बेगीन न्हिदपाचो यत्न केल्यार लेगीत ताका बादा येता.
दुसरें कारण म्हणल्यार तंत्रगिन्यानाचो वाडटो वापर. मनोरंजनाच्या नावाखाला आजकाल मनीस स्मार्ट टिवी, संगणक, मोबायल, आयपॅड, टॅबाचेर सोशल मिडीया, वेब सिरीज, सिनेमा, रील्स, पॉडकास्ट आनी हेर गजाली खूब रात मेरेन जागरण करून पळयता. दिसभर कामांत व्यस्त आशिल्ल्यान मनोरंजना खातीर रातचोच वेळ फावता म्हूण जागरण घडटा अशे तांचें समर्थन आसता. जागतिकिकरण जाल्ल्यान कामाच्यो वेळो वेगवेगळ्यो आसतात. देखीक भारतांत रावन अमेरिकन कंपनींत काम करप्यांक रातीचें जागरण आनी दिसाचें न्हिदप अशें उरफाटें कोश्टक करचें पडटा.
वेवस्थित न्हीद ना घेवपाचो आमच्या भलायकेचेर कितें परिणाम जाता ते मातशें वैज्ञानिक दृश्टिकोनातल्यान पळोवया. आमच्या कुडींत एक जैवीक घड्याळ आसा, जाका सर्केडियम रिदम म्हणटात. जसो एक दीस 24 वरांचो आसता तसोच आमच्या कुडीचो एक दीस 24 वरांचो आसता. आमकां भूक लागप, न्हिद येवप, जाग येवप ही सगलीं कार्यां एका लयींत वा आवर्तनांत चलतात. ते नेमाप्रमाण सुर्य उदेवन उजवाड जाता तेन्ना आमकां आपसूकच जाग येता आनी सुर्यास्त जावन काळोख पडटकच न्हीद येता. पूण आतांच्या काळांत मनीस ते अनुसरना म्हूण आमचें जैविक घड्याळ साप्प बिघडलां आनी ते खातीर जायते तरेच्या दुयेसांनी आमकां घेरलां.
चार पांवड्यांनी न्हीद
मनश्याची न्हीद ही चार पांवड्यांनी जाता- पयली नॉन-रॅपीड आय मुव्हमेंट जातूंत तीन पांवडे (80%) आनी दुसरी रॅपीड आय मुव्हमेंट जो एकच पांवडो (20%) आसता. हे चारूय पांवडे पुराय जावन एक आवर्तन जावपाक सरासरी 90 मिनटां लागतात. रातभर अशीं 5 ते 7 आवर्तना पुराय जावन आमकां सकाळीफुडें आपसूकच जाग येतकच उर्बेभरीत दिसता.
नॉन-रॅपीड आय मुव्हमेंटाचे (एन् रॅम) तीन पांवडे म्हळ्यार एन् 1, एन् 2 आनी एन् 3. पयल्या दोन पावंड्याचेर आमकां उथळ न्हीद येता, जेन्ना आमच्या काळजाचे ठोके, दोळ्यांच्यो हालचाली, श्वासोच्छवासाची गती मंदावता. जाल्यार एन्3 म्हळ्यार गाढ न्हीदेची अवस्था, जेदे वेळार आमच्या कुडीची आनी मेंदवाची डागडूजी जाता. सुस्त न्हिदेंतच आमच्या मेंदवांतली ग्लिम्फॅटीक सिस्टम कार्यरत जाता जी आमच्या मेंदवाक भोवतणी आशिल्ल्या सेरेब्रोस्पिनल द्रव्यांत अक्षरशः न्हाण घालून निवळ करता आनी तातुंतले सगळे विखारी पदार्थ काडून उडयता.
आमच्या मेंदवांत ‘हिपोकॅम्पस’ नांवाचो भाग दीसभर घडिल्ल्यो गजाली तात्पुरती सांठोवन दवरता आनी गाढ न्हिदेचे वेळार तात्पुरती साठयिल्ल्या म्हायतींतली, म्हत्वाची म्हायती मेंदू ‘फ्रंटल लोब’ नावाच्या भागांत कायमस्वरुपी साठयता. जर ते स्थलांतर रोकडेंच जावना जाल्यार ती म्हायती हिपोकॅम्पसांतल्यान नश्ट जाता. हाचे वेल्यान विद्यार्थ्यांक न्हिदेची कितली गरज आसता हाचो अंदाज तुमकां आयलाच आसतलो.
रॅपीड आय मुव्हमेंट (रॅम) न्हिदेंत आमकां सपनां पडटात जातुंतल्यान आमच्या घुस्मटून उरिल्ल्या भावनांचो निचरो जाता, तशेंच आमच्या सर्जनशीलतेची आनी कल्पनाशक्तीची वाड जाता. आमी जर वेवस्थीत न्हिदलीं नात जाल्यार आमच्या मेंदवातल्यो पेशी आनी मज्जातंतू नश्ट जावन आमकां अल्जायमर्स, स्मृतीभ्रंश अशे तरेची दुयेंसा जावपाची शक्यता वाडटा.
वेवस्थीत न्हीद लागचे खातीर कांय सुत्रां
सगळ्यांत पयलीं म्हणल्यार न्हिदचे वेळेचे कमीत कमी एक वर तरी पयलीं स्क्रीन वापरपाची (टिवी, मोबायल, लॅपटॉप, आयपॅड इ.. सगलीं उपकरणां) बंद करपाक जाय. आमच्या मेंदवांतलो ‘पिनल ग्लॅंड’ नावाचो भाग सर्केडियम रिदम नियंत्रित करता आनी मेलाटोनीन नावाच्या एका हॉर्मोनावरवी मेंदवाक रात काय दीस हाचो संकेत दिता. स्क्रिनीवेलो निळो उजवाड दोळ्यांतल्यान पिनल ग्लॅंडाकडेन पावता तेन्ना अजून दीस सोंपलो ना ह्या गैरसमजान तें मेलाटोनीन तयार करना, जे खातीर आमच्या मेंदवाक “रात जाल्या, न्हिदूक वच” हो संदेश मेळना आनी आमकां न्हीद येना. दुसरी गजाल म्हणल्यार आमी भिण्ण काळख्या कुडींत न्हिदल्यारच आमच्या मेंदवात पुराय विसव मेळून आमकां गाढ न्हीद लागता. म्हणून न्हिदचे वेळार कुडींत झिरो लॅम्प लेगीत पेटोवन दवरूंक जायना.
तिसरी गजाल म्हणल्यार न्हिदचे उण्यांत उणे 2-3 वरां आदीं व्यायाम करचो न्ही. आमच्या मेंदवातलो ‘लोकस सेलुलियस’ नांवाचो भाग, एड्रिनलीन नावाचो हॉर्मोन व्यायाम करतना स्त्रावीत करता, जे खातीर आमचो मेंदू सक्रीय उरता. तो भाग जो मेरेन काम करपा बंद जायना तो मेरेन आमकां न्हीद येना.
न्हिदचे पयलीं कांय वेळ ध्यानधारणा केल्यार मन शांत जावन बरी न्हीद लागता. अश्यो आनीकय जायत्यो गजाली ज्यो आमका शांत न्हीद घेवपाक मार्गदर्शक आसात. पूण सगळ्यांत पयली आनी म्हत्वाची गजाल म्हणल्यार- न्हीद आमकां खूब गरजेची हाची जाणविकाय दवरप आनी वेळार वेवस्थित न्हीद घेवपाक प्रयत्नशील रावप.
मंजुषा तळावलीकार
9822981508
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
