नितीमत्तेचे धनी भारतरत्न लाल बहादूर शास्त्री

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

शास्त्रीं सारकिल्लो नितीमत्तेचो धनी आयचे घटकेक देशांतल्या खंयच्याय राज्यांत, खंयच्याय पक्षांत वखदा खातीरूय सापडप कुस्तार जाल्लें आसा.

सुस्वभावी, सद्भावी, सदगुणी, सत्यवादी, संयमी तितलेच दृढ, खर, कणखर, तत्वनिश्ट आनी दूरदर्शी कुशळ प्रशासक अशिल्ले देशाचे आदले प्रधानमंत्री भारतरत्न लाल बहादूर शास्त्री. हे खऱ्या अर्थान देशाचे कोहीनूर हिरो थारतात. 2 ऑक्टोबर हो महात्मा गांधींचो जल्मदिस देशांत दबाज्यांत मनयतात, पूण तो शास्त्रींचोय जल्मदिस हें खूब उणें लोक जाणात. गांधी समाधीस्थळ राजघाटार राजकारण्यांची झुंबड, आर्गां ओंपपी फोटे काडटात. तसलो उर्बेभरीत ‘इवेंट’ शास्त्रींच्या समाधीचेर म्हणल्यार विजय घाटार दिसना.
शास्त्रींक सानपणा सावन गरिबी सोंसची पडली. देड वर्सांचे आसतना तांच्या बापायचो सर्गवास जालो. शाळा न्हंय पलतडीन आशिल्ली. तांडेल्याक दिवपाक दुडू नाशिल्ले कारणान पेवन बालक लालबहादूराक शाळेंत वच्चें पडटालें. ते खातीर आपलो गणभेस, पुस्तकां-चोपड्यो प्लास्टीक पोतयेंत बांदून फाटीर मारचीं पडटालीं. ‘थंय न्हंयेंतल्या मानग्या वांगडा झुजतालो, तांच्या पोरांक धरतालो’, असल्यो इतर राजकारण्यांच्या बालपणांतल्या कल्पक काण्यांतली पोरांटकी शास्त्रींच्या जीवन चरित्रांत दिसना. राजकारणांत सहानभूती, मतां पुंजावपा खातीर आयचे राजकारणी करतात तशी गरिबीची जायरातबाजी तांणी केली ना. आवय लोकांचीं आयदनां घासताली, बापूय भाजी विकतालो, आपूण च्या विकतालो, भीक मागून जेवतालो सांगत सत्ते खातीर भीक मागली ना. सत्ते फाटल्यान धांवप शास्त्रींच्या स्वभावात नाशिल्लें मात देशाक तांच्या नेतृत्व गुणांची, कर्तुबाची गरज आशिल्ली म्हूण सत्ता तांच्या दारांत चलत आयली.
विवेकानंदांच्या विचारसरणेंतल्यान प्रेरणा घेवपी शास्त्री हे गांधींक आपलो गुरू मानताले आनी पुरूषोत्तमदास टंडन, पं. गोविद वल्लभ पंत हांकां आपले मार्गदर्शक. स्वातंत्र्य संग्रामांत ताणीं जायते फावटी बंदखण भोगल्या. ते खऱ्या अर्थान समाजवादी आशिल्ले. आपले जातीची वळख दिवपी मुळचें श्रीवास्तव हें आडनांव भायरावन त्या जाग्यार काशी विद्यापीठान शास्त्रांत पांरगत ह्या अर्थान बहाल केल्ली ‘शास्त्री’ पदवी लावपाक सुरवात केली. “आमच्या देशाक संकोच ना आनी आडखळ ना. उजवी कडेन, डावे कडेन पळोवपाची आमकां गरज ना. आमचीं मतां सरळ आनी स्पश्ट. देशांतल्या सगळ्यां खातीर स्वातंत्र्य, समृद्धी आनी जगांत शांततायेची कामना हो आमचे लोकशायेचो सिद्धांत” अशें तांणी प्रधानमंत्री आसतना म्हणिल्लें.
शास्त्रींची तत्वनिश्ठता तांच्या कृतींत दिसताली. नेहरूंच्या मंत्रीमंडळांत रेल्वे मंत्रीपद भूशयता आसतना ऑगश्ट 1956 वर्सा आंध्र प्रदेशांत रेल्वे अपघातांत 112 जाणांक मरण आयिल्लें. ताची नितीक जापसालदारकी घेत तत्वनिश्ट शास्त्रीन स्वता राजिनामो सादर केल्लो. नेहरून समजावन आग्रो केले उपरांत तांणी तो फाटीं घेतलो, पूण तीन म्हयन्यां उपरांत तमीळनाडूंत जाल्या भिरांकूळ अपघातांत 144 जाण सोंपले, तेन्ना मात तांणी कोणाचेंच आयकून घेनासतना राजिनामो दिलो आनी ते कुशीक सरले. रेल्वे अपघात जाल्ले कडेन विरोधकांनी राजिनामो मागलो जाल्यार “आपूण कित्याक राजीनामो दितलों? आपूण ती गाडी चलयतालो काय कितें?” असो प्रस्न विचारपी रेल्वेमंत्री आमी हालींच्या इतिहासांत पळयला तर भिरांकूळ अपघातांत प्रवासी सोंपिल्ले आसतना नमळायेन दिलगीर व्यक्त करून जापसालदारकी स्विकारपाची सोडून उरफाटें विरोधकांक राजकारण करनाकात असो सल्लो दिवपी वर्तमानांतलो रेल्वे मंत्रीय आमी पळयतात.
शास्त्रींचे वागणुकेंत सादेंपण दिसतालें. देशांत जनतेचे सेवक म्हणोवन घेवपी जनप्रतिनिधी भौशिक समारंभात झेड, वाय कॅटेगरीच्या कड्यांत व्हीआयपी कशे वावुरतना आमी पळयतात.
रेल्वेच्या एका समारंभात शास्त्री आवय वांगडा मुखार प्रेक्षकांत बशिल्ले दिसले. तांकां विचारलें तेन्ना तांची जाप आशिल्ली. “तिका ओगीच गर्वाची बादा जावची न्हय म्हूण म्हजे आवयक हांवें रेल्वेंत कामाक आसा अशें सांगलां. आपूण रेल्वे मंत्री आसा तें ती नकळ.” आवयक घरा पावयले उपरांत कार्यक्रमाच्या फुडल्या भागांत ते माचयेर बसले.
शास्त्री मोटवे आशिल्ले. उंची 5 फूट 2 इंच. मुर्ती ल्हान पूण किर्त व्हड, अशें तांचें भव्य व्यक्तिमत्व आशिल्लें. 56 इंची हड्डे नाशिल्लें खरें, पूण 1965 च्या झुजांत मोदी म्हणटात तसले तांबडे दोळे दाखयत पाकिस्तानाक धाडायले. “एकवेळ जेवनासतना रावूं, पूण देशाच्या संप्रभुतेचेर आक्रमण सोंसून घेवचे नात” हे शास्त्रींचे तेन्नाचे कणखर वक्तव्य. जम्मू- काश्मिरांत घुसखोरी करपाच्या यत्नांत आशिल्ल्या पाकिस्तानी सैनिकांक धांवडावन घालपा खातीर तांणी आमचे सेनेक आंतरराश्ट्रीय शीम हुपपाचे आदेश दिल्ले. “तुमी मरनाकात, तांकां मारून उडयात” हो नारो शास्त्रीन दिल्लो. 17 दीस चलिल्ल्या 1965 च्या झुजांत हारता अशें दिसलें तें पळोवन पाकिस्तानी प्रधानमंत्री आयूब खानान अमेरिका आनी युरोपियन देशांक मुखार काडून करार करपाची तयारी दाखयली. 10 जानेवारी 1966 दिसा सोवियत संघांतल्या ताश्कंद शारांत युद्ध विरामाच्या कराराचेर पाकिस्तानाचे राश्ट्राध्यक्ष आयूब खान भारताचे प्रधानमंत्री शास्त्री आनी मध्यस्थाचे भूमिकेंत सोवियत संघ राश्ट्राध्यक्ष अलेक्सी कोसिजीन हांणी सयो केल्यो. तेच रातीं शास्त्रींचो सर्गवास जाल्लो. तांची कूड काळी निळी जाल्ली त्या खातीर विषप्रयोग जाल्लो आसतलो असो दुबाव तांचे घरकान्नीन तेन्ना उक्तायिल्लो. तांचे कुडीचें पोश्ट मार्टेम केल्लें नाशिल्लें. दोतोरांचे रिपोर्ट फायलीत बंद उरले. दोस्त राश्ट्र सोवियत संघा वांगडा संबद इबाडटले हें कारण मुखार करून भारत सरकारान तांच्या मरणाचे चवकशीचे प्रकरण ताणलें ना.
शास्त्रीन प्रधानमंत्रीपद सांबाळिल्लो 19 म्हयन्यांचो काळ कठीण आशिल्लो. एके वटेन पाकिस्तानाआड झूज तर दुसरे वटेन देशांत धान्याचो उणाव. ते फाटभूयेंचेर तांणी फामाद असो ‘जय जवान जय किसान’ हो नारो दिल्लो. अन्न उणावाचेर उपाय म्हूण ‘हरित क्रांती’ चो पाया घालो. देशांत ‘श्वेतक्रांती’ घडोवन हाडपा खातीर अमूल दुद प्रकल्पाक बळगें दिलें. शास्त्री जवानांचे छावणींक भेट दिताले, पूण ताचो देखावो मांडलो ना. हालींच्या काळांत आमी ‘वन रेंक वन’ पेन्शना खातीर आंदोलन करपी जवान आनी नवे कृशी कायदे फाटी घेवपाचे मागणी खातीर आंदोलन करपी किसानांक दिल्ली शिमेर पुलिसांनी बडयिल्ले पळयले. आंदोलनांत सातशे मायत शेतकार सोंपले.
धान्य उणाव आशिल्ल्यान ताचो साठो जतनाय घेवन दक्षतेन वापरचो असो संदेश जनतेक दिवपा खातीर शास्त्री कुटुंबान एक वेळचे जेवण सोडून दिल्लें. शास्त्रीन स्वता शेतकार जावन प्रधानमंत्री आवासा भोंवतणच्या जागेंत धान्य रोयलें. ते धान्य पिकचें आदी दुर्भाग्यान तांकां ताश्कंद शारांत मरण आयिल्लें. तांच्या मरणा उपरांत घरकान्नीन प्रधानमंत्री आवासाक भेट दिवन स्वता त्या घान्याची कापणी केल्ली. संवसारी प्रधानमंत्री देशाचे प्रशासन आदर्श तरेन सांबाळपाक शकता आनी ताची घरकान्नूय तांची बऱ्या तरेन साथ दिवपाक शकता हे शास्त्रींच्या जिवनांतल्यान आमी पळयलां.
आयज प्रधानमंत्री रू. 5- 10 लाखांचे सूट घालून रू. 12 कोटींची कार आनी रू. 8000 कोटींच्या विमानात भोंवतना दिसतात. शास्त्री दांपत्य, तांचें कुटुंब सामान्य भारतीयां सारकें सादेपणान जगलें. शास्त्री सदांच धवो सदरो आनी धवे धोंतर न्हेसताले तर घरकान्न साद्यो सुती साड्यो वापरताली. रिक्षा ड्रायव्हर, मोटर सायकल पायलट, मटका बुकी हे फाटभुयेंतल्यान राजकारणांत पदार्पण करून सरपंच, आमदारकी भोगतल्यांच्या बंगल्याच्या दारांत आयज दोन– तीन म्हारग्यो गाड्यो पार्क केल्ल्यो दिसतात.
आपल्या कुटुंबियानी सरकारी वहानांचो वापर करप हे शास्त्रींच्या सिद्धांतांत बसनाशिल्ले. तेन्ना बरोच विचार केले उपरांत फियाट गाडी विकती घेवपाचो निर्णय ताणीं घेतलो. फियाटीचे मोल आशिल्ले रू. 12,000. बँक खात्यांत बचत आशिल्ली ती फकत रू. 7000. तेन्ना तांणी पंजाब नॅशनल बँके कडच्यान रू 5000 रिण काडून क्रीम रंगाची फियाट विकती घेतिल्ली. तें रिण फारीक करचे आदी तांचो सर्गवास जालो. प्रधानमंत्री इंदिरा गांधी सरकारान तें फारीक करपाची तयारी दाखयिल्ली खरी, पूण तांच्या घरकान्नीन तो दुडू आपल्या पेन्शनांतल्यान भरतले अशें कळीत केल्लें आनी केलेंय अशें पूत सुनील शास्त्रीन सांगिल्लें. वर्तमानांत तेच बँकेचें नीरव मोदीन बुडयिल्लें रुपया 11हजार कोटींचें रीण सरकाराक करदात्यांच्या दुडवांतल्या भरचें पडप, हें विडंबन.
सादेशें घर विकते घेवपाची तांक शास्त्रींत नाशिल्ली. बंगलो घेवप पयसुल्ली गजाल. शास्त्रींच्या सर्गवासा उपरांत तांच्या कुटुंबियाक रावपा खातीर घर नाशिल्लें. सरकाराक वेवस्था करची पडली. शास्त्रींच्या आदर्शवादी जीवनाची सत्यकथा आयचे पिळगेच्या राजकारण्यांक परीकथे परस चड अद्भूत, विस्मयकारक दिसतली. असो हो राजा हरिश्चंद्राचो अवतार राजकारणांत मुळांत आयलोच कित्याक? असो प्रस्न आयज राजकारणाचो धंदो करपी राजकारण्यांक पडपाक शकता.
शास्त्रीं सारकिल्लो नितीमत्तेचो धनी आयचे घटकेक देशांतल्या खंयच्याय राज्यांत, खंयच्याय पक्षांत वखदा खातीरूय सांपडप कुस्तार जाल्लें आसा. हे विधान अतिशयोक्त जांवक शकना. “उदात्त आश्वासनांची घोशणा करपी भाषणां दिवचे परस जनतेच्या स्मरणांत रावपी अशें कार्य करप योग्य” अशें तांणी म्हणिल्लें. वेंचणूक प्रचार सभांतल्या आनी मेळटा थंय माचयेर ताळो सुकसर पोकळ आश्वासनां दिवपी नेत्यांनी हातूंतल्यान देख घेवची.
सत्तेक लागून तत्वांची होळी करपी आयच्या सगळ्याच पक्षांच्या राजकारण्यांनी शास्त्रींची देख घेवपाची गरज आसा. एका खऱ्या देशभक्ताचो आमकां आयच्या काळांत विसर पडचो न्हय, म्हूण तांचे जयंती निमतान हो बरोवपाचो प्रपंच.

दीपक लाड
पर्वरी